Nowy izraelski szekel

Nowy izraelski szekel^[1][2]

(c) User: Grauesel z wikipodróże shared, CC BY-SA 3.0
Kod ISO 4217	ILS
Symbol	₪
Państwo	Izrael Autonomia Palestyńska
Bank centralny	Bank Izraela
Poziom inflacji	-0,54% w kwietniu 2020 roku[3]
Podział	1 nowy izraelski szekel = 100 agorot
Banknoty	20, 50, 100, 200 szekli
Monety	1 agora, 5 agor, 10 agor ½, 1, 2, 5, 10 nowych szekli

Nowy izraelski szekel (hebr. ‏שקל חדש‎, szekel chadasz, lm. שקלים חדשים, szkalim chadaszim; arab. ‏شيقل جديد‎, szikel dżadid) – oficjalna jednostka walutowa Izraela od 1985 roku^[4]. Używana także jako legalny środek płatniczy w Autonomii Palestyńskiej^[a][5].

Jeden nowy szekel dzieli się na 100 agor^[4]. W języku hebrajskim określa się go mianem „nowego szekla” (hebr. שקל חדש, szekel chadasz) lub w skrócie ש"ח (szach)^[4]. W Izraelu symbolem waluty jest ₪^[b] oraz skrótowiec NIS (od angielskiej nazwy New Israeli Sheqel). Według standardu ISO 4217 waluta ta posiada kod ILS^[6]. Emitentem waluty w Izraelu jest Bank Izraela^[7].

Banknot polimerowy. Gwiazda Dawida stanowi transparentne „okienko”.

Historia

Szekel jest jednostką znaną z Biblii. Wspomina została w momencie, kiedy Abraham chciał nabyć grotę oraz kawałek pola w Hebronie od Chetytów^[c][8].

Szekel w czasach biblijnych był nazwą jednostki masy, którą wykorzystano do nazwania jednostki monetarnej. Współczesna nazwa waluty izraelskiej odwołuje się właśnie do tej z czasów biblijnych^[9].

Nowy szekel został wprowadzony do obiegu 1 kwietnia 1985 i zastąpił starego szekla (1 NIS = 1000 starych szekli), który wcześniej wyparł w 1980 lirę izraelską (1 stary szekel = 10 lir izraelskich), nazywaną też szterlingiem izraelskim (nazwa pochodząca z czasów Mandatu Palestyny). Denominacja starych szekli w stosunku 1000:1 miała ułatwić księgowość i usprawnić płatności przy zmianie waluty na nową. Pierwsze banknoty w 1985 roku miały nominały 50 i 100 nowych szekli. Rok później pojawił się banknot o nominale 20 nowych szekli. Nowe szekle kontynuowały tradycje promowania i utrwalania historii żydowskiej. Kolorystyka również miała odpowiadać tej, która obowiązywała banknoty starych szekli. Oficjalnie nowy izraelski szekel zastąpił stare szekle 1 stycznia 1986 roku^[4][10].

Od kwietnia 2008 roku poza zwykłymi banknotami papierowymi, Bank Izraela emituje także banknoty polimerowe. Jedyne zmiany, jakie w nich zaszły, to wprowadzenia tzw. transparentnego okienka pod postacią gwiazdy Dawida^[11][12].

Banknoty i monety

Banknoty (seria A)

Nominał banknotu	Grafika	Data emisji	Wymiary	Portret	Opis
1 ₪		8 maja 1986[10]	138 X 76 mm	Majmonides	Na awersie przedstawiono portret Majmonidesa na tle fragmentu jego dzieła Miszne Tora. Rewers przedstawia Tyberiadę, miejsce pochówku Majmonidesa
5 ₪		4 września 1986[10]	138 X 76 mm	Lewi Eszkol	Awers przedstawia Lewiego Eszkola na tle Jerozolimy. Rewers przedstawia rurę wodną symbolizującą działania Eszkola na rzecz użyźnienia i nawodnienia gleb w kraju.
10 ₪		4 września 1985[10]	138 X 76 mm	Golda Meir	Awers przedstawia portret Goldy Meir obok drzewa, którego gałęzie tworzą sześcioramienną gwiazdę. Na rewersie Żydzi przed moskiewską synagogą z napisem po hebrajsku „Pozwól odejść mojemu ludowi”.
20 ₪		2 kwietnia 1988[10]	138 X 76 mm	Mosze Szaret	Awers przedstawia Moszego Szareta, na prawo od niego tytuły jego książek (widoczne pod szkłem powiększającym), a po lewej upamiętnienie ceremonii wywieszenia izraelskiej flagi przy budynku ONZ. Rewers symbolizuje Gimnazjum Herclija, w którym uczył się Szaret.
50 ₪		4 września 1985[10]	138 X 76 mm	Szmuel Josef Agnon	Awers ukazuje portret Agnona na tle książek. Rewers przedstawia panoramę Jerozolimy, a pod nią sztetl z Europy Wschodniej.
100 ₪		19 sierpnia 1986[10]	138 X 76 mm	Jicchak Ben Cewi	Awers ukazuje portret drugiego prezydenta Izraela Jicchaka Ben Cewiego, na prawo znajdują się tytuły jego książek (widoczne pod szkłem powiększającym), w tle grupa ludzi symbolizująca Żydów z różnych części świata, którzy tworzą nowe społeczeństwo izraelskie. Rewers przedstawia widok na Peki’in wraz ze synagogą, jaskinią, starożytnym kamiennym świecznikiem i drzewo karobowe.
200 ₪		16 lutego 1992[10]	138 X 76 mm	Zalman Szazar	Awers przedstawia portret trzeciego prezydenta Izraela Zalmana Szazara obok menory zrobionej z łańcucha DNA, symbolu postępu w nauce. Rewers przedstawia uczącą się dziewczynkę.

Banknoty (serie B i C)

Nominał banknotu	Grafika	Seria	Wymiary	Portret	Opis
20 ₪		B (od 3 stycznia 1999)[13]	138 X 71 mm	Mosze Szaret	Na awersie portret Moszego Szareta. W tle upamiętnienie ceremonii wciągnięcia flagi Izraela przed budynkiem ONZ. Na rewersie ochotnicy Brygady Żydowskiej, wieża obserwacyjna z Palestyny oraz przemówienie radiowe Szareta.
		C (od 2014)[14]	129 × 71 mm	Rachel Bluwstein	Awers przedstawia portret Racheli Bluwstein na tle liści palmowych. Rewers przedstawia wybrzeże Jeziora Kineret oraz cytaty z wierszy poetki.
50 ₪		B (od 3 stycznia 1999)[13]	138 X 71 mm	Szmuel Josef Agnon	Awers przedstawia Agnona na tle prywatnej biblioteczki, obok treść przemówienia po nagrodzeniu go Nagrodą Nobla w 1966 roku w dziedzinie literatury. Rewers ukazuje jego miejsce pracy oraz listę 16 książek jego autorstwa.
		C (od 2014)[14]	136 × 71 mm	Szaul Czernichowski	Awers przedstawia portret Szaula Czernichowskiego na tle drzewa cytrynowego. Rewers banknotu przedstawia kolumnę koryncką wraz z cytatem z wiersza poety.
100 ₪		B (od 3 stycznia 1999)[13]	138 X 71 mm	Jicchak Ben Cwi	Awers przedstawia portret drugiego prezydenta Izraela Jicchaka Ben Cwiego na tle gabinetu prezydenta. Obok przemówienie wygłoszone przez niego na pierwszym zgromadzeniu Żydów jemeńskich w 1953 roku. Rewers ukazuje synagogę w Peki’in oraz widok na samą miejscowość. Obok przemówienie z inauguracji drugiej kadencji.
		C (od 2014)[14]	143 × 71 mm	Lea Goldberg	Awers banknotu przedstawia portret Lei Goldberg na tle kwiatów migdałowca. Na rewersie znajdują się stado jeleni, będących inspiracją dla wiersza poetki, z którego cytat również znajduje się na rewersie.
200 ₪		B (od 3 stycznia 1999)[13]	138 X 71 mm	Zalman Szazar	Awers ukazuje Szazara na tle uczniów w szkole oraz przemówienie Szazara w Knesecie po uchwaleniu Prawa o Obowiązkowej Edukacji w 1949 roku. Rewers przedstawia fragment uliczki w Safedzie oraz fragment eseju Szazara.
		C (od 2014)[14]	150 × 71 mm	Natan Alterman	Awers przedstawia portret Natana Altermana na tle jesiennych liści. Rewers przedstawia roślinność w księżycowym świetle wraz z cytatem z wiersza poety.
500 ₪		Niewprowadzony		Icchak Rabin	Miał wejść do obiegu w 2002 roku, jednak uznano, że nie ma potrzeby, aby w Izraelu wprowadzić banknot o nominale 500 szekli[15]

Monety

Nominał monety	Wzory	Grafika	Data		Parametry			Opis
			Wprowadzenia	Wycofania	Stop	Waga	Wymiary (średnica)
1 agora			1 września 1985	1 kwietnia 1991	92% miedzi, 6% aluminium, 2% niklu	2 g	17 mm	Awers przedstawia starożytną galerę, nazwę państwa w językach arabskim, angielskim i hebrajskim oraz herb Izraela. Rewers zawiera nominał monety, napis „Agora” po angielsku i hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku. Motyw odwołuje się do monety bitej przez Heroda Archelaosa.
5 agor			4 września 1985	1 stycznia 2008	92% miedzi, 6% aluminium, 2% niklu	3 g	19,5 mm	Awers przedstawia kopię monety z czwartego roku wojny żydowskiej, nazwę państwa w językach arabskim, angielskim i hebrajskim oraz herb Izraela. Rewers zawiera nominał monety, napis „Agora” po angielsku i hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku.
10 agor			4 września 1985		92% miedzi, 6% aluminium, 2% niklu	4 g	22 mm	Awers przedstawia kopię monety bitej przez Antygona, króla Judei, z siedmioramiennym świecznikiem, nazwę państwa w językach arabskim, angielskim i hebrajskim oraz herb Izraela Rewers zawiera nominał monety, napis „Agora” po angielsku i hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku.
½ szekla			4 września 1985		92% miedzi, 6% aluminium, 2% niklu	6,5 g	26 mm	Awers przedstawia lirę oraz herb Izraela. Rewers zawiera nominał monety, napis „nowy szekel” po hebrajsku i angielsku, rok zapisany po hebrajsku i nazwę państwa po hebrajsku, arabsku i angielsku.
1 szekel	1985 1994		4 września 1985		75% miedzi, 25% niklu	4 g	18 mm	Awers przedstawia kwiat lilii, napis „Jehud” w starożytnym hebrajskim i herb Izraela. Od 1994 roku obowiązuje moneta o nowym stopie. W celu jej odróżnienia od starej wersji dodano kropkę pod herbem. Rewers zawiera nominał monety, napis „nowy szekel” po hebrajsku i angielsku, rok zapisany po hebrajsku i nazwę państwa po hebrajsku, arabsku i angielsku.
2 szekle			9 września 2007		Stal niklowana	5,7 g	21,6 mm	Awers przedstawia dwa rogi obfitości wypełnione owocami, między nimi owoc granatu, nad nimi znajduje się herb Izraela, po jego lewej i prawe stronie, wokół monety znajdują się sznury pereł do połowy monety. Rewers zawiera nominał monety, napis „nowe szekle” po hebrajsku i angielsku, rok zapisany po hebrajsku i nazwę państwa po hebrajsku, arabsku i angielsku. Motyw monety odwołuje się do monety bitej przez Jana Hirkana I
5 szekli	1990 2009		2 stycznia 1990		75% miedzi, 25% niklu	8,2 g	24 mm	Awers przedstawia głowicę kolumny, nad nią herb Izraela, a wokół monety jest sznur pereł. Rewers zawiera nominał monety, napis „nowe szekle” po hebrajsku i angielsku, rok zapisany po hebrajsku i nazwę państwa po hebrajsku, arabsku i angielsku. Motyw monety odwołuje się do architektury okresu izraelickiego (epoka żelaza) w regionie.
10 szekli			7 lutego 1995		Rdzeń: Brązal Pierścień: Stal niklowana	7 g	Rdzeń: 16 mm Pierścień: 23 mm	Awers przedstawia palmę daktylową z siedmioma liśćmi, a po obu stronach palmy kosze z daktylami, po lewej herb Izraela, po prawej napis „ku odkupieniu Syjonu” w starożytnym i współczesnym hebrajskim. Prawa strona rdzenia otoczona sznurem pereł, lewa strona pierścienia i część rdzenia z pionowymi liniami. Rewers zawiera nominał monety, napis „nowe szekle” po hebrajsku, arabsku i angielsku, rok zapisany po hebrajsku i nazwę państwa po hebrajsku, arabsku i angielsku, pionowe linie jak na awersie oraz daktyle. Motyw odwołuje się do monety z ok. 69 roku p.n.e. z okresu wojny żydowskiej, przed zniszczeniem Świątyni Jerozolimskiej.

Okolicznościowe monety obiegowe

Nominał monety	Grafika	Data emisji	Opis
1 agora		10 grudnia 1986	Na rewersie dodano na górze monety chanukiję, po jej lewej stronie nazwę święta Chanuka po angielsku a po prawej po hebrajsku. Reszta pozostała bez zmian.
		7 czerwca 1988	Na rewersie dodano na górze monety napis „40 lat Izraela”. Reszta pozostała bez zmian.
5 agor		10 grudnia 1986	Na rewersie dodano na górze monety chanukiję, po jej lewej stronie nazwę święta Chanuka po angielsku a po prawej po hebrajsku. Reszta pozostała bez zmian.
		7 czerwca 1988	Na rewersie dodano na górze monety napis „40 lat Izraela”. Reszta pozostała bez zmian.
10 agor		10 grudnia 1986	Na rewersie dodano na górze monety chanukiję, po jej lewej stronie nazwę święta Chanuka po angielsku a po prawej po hebrajsku. Reszta pozostała bez zmian.
		7 czerwca 1988	Na rewersie dodano na górze monety napis „40 lat Izraela”. Reszta pozostała bez zmian.
½ szekla		7 czerwca 1986	Na rewersie dodano na górze monety napis „40 lat Izraela”. Reszta pozostała bez zmian.
		27 lipca 1986	Awers przedstawia portret Edmonda Rothschilda z jego imieniem i nazwiskiem po hebrajsku po prawej stronie monety, a po lewej herb Izraela. Reszta pozostała bez zmian.
		10 grudnia 1986	Na rewersie dodano na dole monety chanukiję, po jej lewej stronie nazwę święta Chanuka po angielsku a po prawej po hebrajsku. Reszta pozostała bez zmian.
1 szekel		6 grudnia 1985	Na rewersie dodano na dole monety chanukiję, po jej lewej stronie nazwę święta Chanuka po angielsku a po prawej po hebrajsku. Reszta pozostała bez zmian.
		7 czerwca 1988	Na rewersie dodano na górze monety napis „40 lat Izraela”. Reszta pozostała bez zmian.
		27 lipca 1988	Awers przedstawia portret Majmonidesa, ze skrótowcem Rambam i herbem Izraela. Reszta pozostała bez zmian.
5 szekli		12 września 1990	Awers przedstawia byłego premiera Lewiego Eszkola z jego imieniem i nazwiskiem po hebrajsku wraz z herbem Izraela. Reszta pozostała bez zmian.
		2 grudnia 1990	Na rewersie dodano na dole monety chanukiję, po jej lewej stronie nazwę święta Chanuka po angielsku a po prawej po hebrajsku. Reszta pozostała bez zmian.
		17 listopada 1992	Awers przedstawia pierwszego prezydenta Izraela Chaima Weizmana wraz z jego podpisem i herbem Izraela. Reszta pozostała bez zmian.
10 szekli		27 czerwca 1995	Awers przedstawia byłą premier Izraela Goldę Meir, po prawej na pierścieniu znajduje się jej imię i nazwisko po hebrajsku. Po lewej stronie pierścienia herb Izraela.

Zobacz też

• Lira izraelska
• Stary szekel

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Cesare Colombo, Trenta monete d’argento – le monete del Nuovo Testamento, Milano 2003.
• Augustus Spijkerman, The coins of the Decapolis and Provincia Arabia, Jerusalem 1978.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Banku Izraelskiego. bankisrael.gov.il. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-12)].
• Opisy do dawnych i współczesnych banknotów izraelskich – j. angielski. bankisrael.gov.il. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-07)].
• Jerozolima, The Israel Museum, Kolekcja numizmatyczna
• Zdjęcia wszystkich obiegowych monet izraelskich