Nowy karakter polski

Nowy karakter polski
Ilustracja
Nowy karakter polski w odmianie pochyłej
Autor

Łukasz Górnicki
Jan Kochanowski
Jan Januszowski

Typ utworu

traktaty ortograficzne

Wydanie oryginalne
Język

polski

Data wydania

1594

Wydawca

Drukarnia Łazarzowa

Nowy karakter polski – strona tytułowa wydania z 1594

Nowy karakter polski – książka wydana przez Jana Januszowskiego w 1594 roku w Oficynie Łazarzowej w Krakowie. Zawierała trzy traktaty o ortografii polskiej autorstwa: Łukasza Górnickiego, Jana Kochanowskiego i samego Januszowskiego. Do złożenia tekstów[1] wydawca użył zaprojektowanych przez siebie krojów pisma: „karakter prosty” i „karakter ukośny”[2]. Krój czcionek był jedną z pierwszych propozycji stworzenia pisma drukowanego specjalnie dla języka polskiego[3].

Historia powstania Nowego karakteru polskiego

Przed 1594 (rokiem powstania Nowego karakteru polskiego) nie istniał zunifikowany system zapisu głosek języka polskiego[4]. Dopiero Januszowski postanowił stworzyć czcionkę, która zaspokajałaby te potrzeby[5]..Nadrzędnym celem drukarza nie było wzbogacenie się, przyświecały mu bardziej patriotyczne pobudki, chciał: „ojczyźnie swej darować rzecz potrzebną i ozdobną”[6].

Swoje przemyślenia na temat ortografii i typografii polskiej rozpoczął prawdopodobnie jeszcze za życia króla Zygmunta Augusta[4]. Utrzymywał korespondencję z Janem Kochanowskim i Janem Zamoyskim, od którego otrzymał rękopis ortografii polskiej, autorstwa Kochanowskiego. Po otrzymaniu od Łukasza Górnickiego spisanej wersji ortografii polskiej, rozpoczął pracę nad Nowym karakterem polskim[4].

Czcionki oraz matryce kroju Januszowskiego zostały odlane w dwóch wariantach – prostym oraz pochyłym. Początkowo matryce wykonano tylko w jednej wielkości, 5.8 mm. W późniejszym czasie odlano również 4.7 mm, 4.3 mm, 3.5 mm[4].

Ówczesna drukarnia Januszowskiego nie była jednak w stanie sprostać jego wizji, zbyt wymagającej i nowoczesnej, jak na tamte czasy. Nowe kroje pisma nie zostały przyjęte z entuzjazmem przez polskie społeczeństwo[4]. W 1601 roku, w Krakowie, podczas zarazy, drukarzowi zmarła żona oraz pięcioro dzieci[7]. W tym samym roku postanowił przyjąć święcenia kapłańskie. Powinności duszpasterskie łączył z pracą naukową. Drukarnia działała do początku XVII w., potem została wydzierżawiona Bazylemu Skalskiemu, a następnie Maciejowi Jędrzejowczykowi. Jędrzejowczyk po śmierci Januszowskiego w 1613 roku wykupił Oficynę Łazarzową od pozostałych synów właściciela[8]. Pokaźny zasób został przeniesiony między innymi do drukarni Akademickiej w Zamościu. Nowy karakter również tam nie odniósł sukcesu, służąc jedynie do składania krótkich tekstów oraz stron tytułowych. Nowy karakter aspirujący do bycia narodowym krojem pisma, odszedł w zapomnienie[4].

W 1995 roku krój został zwektoryzowany do postaci fontu przez Artura Frankowskiego i nazwany FA Karakter[9]. Później Paweł Osial zdigitalizował go na własne potrzeby wydawnicze, a następnie zrobiła to Anna Wieluńska[10] i udostępniając font (częściowo komercyjnie) pod nazwą Lazarus.

Odmiany kroju[4][11][12]

  • Karakter polski prosty – przypomina połączenie niemieckiej fraktury z pismem ręcznym Januszowskiego. Odmiana ta powstała w czasie, gdy drukarz pracował w kancelarii królewskiej[12][4].
  • Karakter polski pochyły – przypomina włoską, antykwę, z zauważalnymi elementami pisma ręcznego. Odmiana pochyła powstała jako druga, prawdopodobnie po sugestiach Szymona Szymonowica[4][11].

Przypisy

  1. ↑ Publikacja zbudowana jest na zasadzie elementarza, przy każdej literze umieszczono fragment rozprawy Kochanowskiego, złożony karakterem prostym, a następnie komentarz Januszowskiego, z uwzględnieniem założeń Górnickiego, złożony karakterem ukośnym.
  2. ↑ Uniwersytet Jagielloński: XVI-wieczna książka — polska typografia.. miks.uj.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-23)].
  3. ↑ Przed Januszowskim pionierami polskiego liternictwa w druku byli Florian Ungler i Hieronim Wietor.
  4. ↑ a b c d e f g h i Anna Wieluńska, Lazarus- Nowy karakter polski, 2018.
  5. ↑ Było to wyzwanie, ponieważ Januszowski musiał dostosować zapis polskich dźwięków do znaków łacińskich
  6. ↑ Agnieszka Warnke, Litery nie są niewinne, czyli o projektowaniu pisma w Polsce, 15 sierpnia 2015.
  7. ↑ Helena Szwejkowska, Książka drukowana XV-XVIII wieku. Zarys historyczny, 1980.
  8. ↑ Wacława Szelińska, Drukarstwo krakowskie 1474-1974, 1974.
  9. ↑ próbka FA Karakter w archiwum Internetu (pierwotnie na stronie Artura Frankowskiego).. free.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-24)].
  10. ↑ Anna Wieluńska. Digitalizacja karakteru ukośnego Jana Januszowskiego – studium procesu. „Acta Poligraphica”. 12, s. 31–50, 2018. ISSN 2299-998. [dostęp 2019-03-05]. 
  11. ↑ a b Karakter ukośny – Typoteka, typoteka.pl [dostęp 2022-01-24] (pol.).
  12. ↑ a b Karakter prosty – Typoteka, typoteka.pl [dostęp 2022-01-24] (pol.).

Bibliografia

  • Wacława Szelińska: Drukarstwo krakowskie 1474-1974. Kraków: Nakładem Komitetu Obchodów 500 lecia Drukarstwa Polskiego, 1974.
  • Helena Szwejkowska: Książka drukowana XV-XVIII wieku. Zarys historyczny. Warszawa: PWN, 1975.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie