Nur czarnoszyi

Nur czarnoszyi

Gavia arctica[1]
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	nury
Rodzina	nury
Rodzaj	Gavia
Gatunek	nur czarnoszyi
Synonimy
Colymbus arcticus Linnaeus, 1758[2]
Podgatunki
G. arctica arctica (Linnaeus, 1758) G. arctica viridigularis Dwight, 1918
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
letnie lęgowiska      zimowiska

Nur czarnoszyi^[4] (Gavia arctica) – gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny nurów (Gaviidae).

Systematyka

Wyróżnia się dwa podgatunki nura czarnoszyjego: G. arctica arctica i G. arctica viridigularis^[2][5]. Dawniej za podgatunek nura czarnoszyjego był także uznawany nur pacyficzny (Gavia pacifica)^[2]. Proponowany podgatunek suschkini (północna i północno-środkowa Azja) zsynonimizowany z podgatunkiem nominatywnym^[2].

Występowanie i podgatunki

Zamieszkuje północną Eurazję (obszary tundry, lasotundry i tajgi) oraz zachodnią Alaskę.

Poszczególne podgatunki zamieszkują^[2][5]:

• nur czarnoszyi^[4] (G. arctica arctica) – północno-zachodnia i północno-środkowa Eurazja. Zimuje nad Morzem Północnym, Bałtykiem i Morzem Śródziemnym. Po okresie lęgowym syberyjskie ptaki kierują się na zimowiska nad Morzem Czarnym i Kaspijskim, wracają jednak najpierw przez Bałtyk i z zachodu dolatują lotem pętlowym do lęgowisk, podążając wraz za roztapiającym się lodem.

Dawniej (do pierwszej połowy XX w.^[6]) gniazdował w północnej Polsce, obecnie jedynie zimuje. W Europie Środkowej spotykany też regularnie na przelotach głównie na wybrzeżach Bałtyku, uznany za nielicznie występującego. Rzadko widuje się go w większych stadach. Przelatuje w marcu – kwietniu i wrześniu – grudniu. Pojedyncze ptaki zalatują w głąb lądu – nawet na akweny południowej Polski.

• nur zielonoszyi^[4] (G. arctica viridigularis) – północno-wschodnia Syberia, zachodnia Alaska. Zimuje u północno-zachodnich wybrzeży Pacyfiku (głównie od Kuryli po Półwysep Koreański i Morze Żółte).

Charakterystyka

Cechy gatunku

Szata spoczynkowa zimą ma szarobrązowy wierzch ciała, a spód biały. Szata godowa z wierzchem głowy i tyłem szyi popielatymi. W czasie godów mają na szyi dużą prostokątną czarną plamę, a na jej bokach i piersiach czarno-białe pasy. Na czarnych plecach widnieją dwie duże plamy poprzecinane czarnymi paskami na łopatkach. W czasie czyszczenia piór na brzuchu widać jego biel, przewracają się w tym celu na grzbiet. W każdej szacie widać białe pole w tylnej części ciała. Charakterystyczne jest też białe zakole z tyłu głowy. Samiec i samica nie różnią się upierzeniem.

Ptaki pochodzące z Syberii pokonują nawet 15 000 km, lecąc z głębi Azji w stronę Bałtyku i wybrzeżem morza do ujścia Leny i Jeniseju. W locie widać jego smukłe skrzydła i nogi, które wystają mu poza ciało ze względu na krótki ogon. Wprawdzie jego lot jest wytrwały, ale mało zwrotny. O doskonałym przystosowaniu do pływania w wodzie świadczą łapy opłetwione aż do pięty i nieruchoma goleń. Palce są krótkie, spłaszczone z szeroką błoną pławną między drugim a czwartym. Dziób jest szary, krótki i mocny. Osiąga rozmiary porównywalne do gęsi i jest mocniej zbudowany niż nur rdzawoszyi.

Głos

Ich obecność da się słyszeć po dźwięcznym „waua” w okolicach gniazd lub jako klangor w czasie lotu nad tundrą. W czasie toków jest to przenikliwe wołanie, które kojarzy się ze śmiechem, jodłowaniem i szczekaniem.

Porównanie szaty godowej (u góry) i spoczynkowej

Na grzbiecie charakterystyczne pola z czarno-białym prążkowaniem

Wymiary średnie

• długość ciała ok. 58–73 cm^[2]
  • długość czaszki: 11,8 cm^[7]
  • długość dzioba: 6,8 cm^[7]
• rozpiętość skrzydeł 110–130 cm^[2]
• masa ciała ok. 1,3–3,4 kg^[2]

Biotop

Większe otwarte zbiorniki wody stojącej np. jeziora, zbiorniki zaporowe, stawy hodowlane, duże rzeki i wybrzeża.

Okres lęgowy

Jaja z kolekcji muzealnej

Nur czarnoszyi z młodym

Toki

Nury dobierają się w pary na lęgowiskach i zazwyczaj pozostają sobie wierne przez całe życie.

Gniazdo

Gniazdo jest ulokowane na lądzie, w bezpośrednim sąsiedztwie dużych, głębokich jezior, nawet ubogich w ryby. Zbudowane niedbale z traw, mchu i liści w postaci małego kopca, może unosić się na wodzie lub na małej wyspie. Zdarza się, że jaja leżą w dołku wykopanym w ziemi.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w końcu kwietnia (w Europie Środkowej) 2 (rzadziej 1 do 3) oliwkowobrunatne jaja z ciemnymi plamkami na tępym końcu.

Wysiadywanie i dorastanie

Jaja wysiadywane przez 28 do 30 dni w maju i czerwcu na północy oraz w kwietniu na południu. Pisklęta są zagniazdownikami, ubarwione podobnie jak rodzice. Rodzice opiekują się młodymi przez 2 miesiące. Para jest sobie wierna i wraz z młodymi pozostają razem do jesiennych odlotów. W ich czasie, na Dalekiej Północy już w środku sierpnia, młode, które niezbyt dobrze jeszcze latają, część drogi przebywają wodą. Główne przeloty odbywają się jednak w październiku i listopadzie.

Pożywienie

Głównie ryby, rzadziej wodne bezkręgowce morskie i słodkowodne i żaby.

Potrafią w czasie żerowania pokonać duże odległości. W trakcie polowania gdy nurkują, mogą pozostawać pod wodą przez 2–3 minuty i dopływać do głębokości 45–50 metrów.

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody nur czarnoszyi nieprzerwanie od 1988 roku zaliczany jest do kategorii najmniejszej troski (LC, Least Concern). W 2015 roku liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International, mieściła się w przedziale około 275 000 – 1 500 000 osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą^[8]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek wymarły regionalnie (RE)^[6]. W latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej w Polsce i na polskich wodach przybrzeżnych szacowano na 180–420 osobników^[9].

Duża liczba ptaków ginie w sieciach rybackich.

Zobacz też

• ptaki Polski

Przypisy

Bibliografia

• Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

• Gavia arctica (Nur czarnoszyi). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 31–34. ISBN 83-86564-43-1.
• Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2020-05-03]. (ang.).