Nysa

Nysa
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Bazylika św. Jakuba i św. Agnieszki, Carolinum, Twierdza Nysa, Stare Miasto, Rynek, Wieża Wrocławska, Jezioro Nyskie, kościół WNMP
Herb	Flaga
	Dewiza: Śląski Rzym
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	nyski
Gmina	Nysa
Prawa miejskie	1223
Burmistrz	Kordian Kolbiarz
Powierzchnia	27,5 km²
Wysokość	195 m n.p.m.
Populacja (30.06.2018); • liczba ludności; • gęstość	; 44 243; 1609 os./km²
Strefa numeracyjna	77
Kod pocztowy	48-300 do 48-304
Tablice rejestracyjne	ONY
	Położenie na mapie gminy Nysa Nysa
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Nysa
	Położenie na mapie województwa opolskiego Nysa
	Położenie na mapie powiatu nyskiego Nysa
	50°28′18″N 17°20′03″E/50,471667 17,334167
TERC (TERYT)	1607054
SIMC	0965789
	Hasło promocyjne: I Love Nysa
	Urząd miejskiul. Kolejowa 15; 48-300 Nysa
	Strona internetowa
	BIP

Nysa (daw. Nisa, Nissa^[2]^[3], łac. Nissa, niem. Neisse^[a], cz. Nisa) – miasto w Polsce położone w województwie opolskim, w powiecie nyskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nysa. Historycznie leży na Dolnym Śląsku, na pograniczu Przedgórza Sudeckiego i Niziny Śląskiej, w południowo-zachodniej części Doliny Nysy Kłodzkiej. Przepływa przez nie rzeka Nysa Kłodzka. W pobliżu Nysy znajdują się sztuczne zbiorniki wodne: Jezioro Nyskie (zwane także Jeziorem Głębinowskim), nieco dalej Jezioro Otmuchowskie.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa opolskiego.

Według danych na 30 czerwca 2018 miasto było zamieszkane przez 44 243 osób^[1].

Geografia

Stare Miasto w Nysie z widokiem na Sudety

Położenie

Nysa położona jest w południowo-zachodniej części województwa opolskiego nad Jeziorem Nyskim i Nysą Kłodzką. Stanowi siedzibę powiatu nyskiego.

Sporne jest położenie według krain historycznych – od 1201 roku, kiedy Henryk I Brodaty ofiarował ziemię nyską biskupowi wrocławskiemu, księstwo nyskie było związane z Wrocławiem, a więc i Dolnym Śląskiem. W 1680 roku Holender Fryderyk de Wit wydał mapę Górnego Śląska, na której księstwo nyskie leżało na Dolnym Śląsku. Związek ten trwał aż do wojen śląskich, jego ostateczny kres położyła sekularyzacja Prus w 1810 roku. Od tego czasu Nysa była silniej związana z Górnym Śląskiem. Za granicę Górnego i Dolnego Śląska uznawano Przesiekę Śląską, która łukiem otaczała ziemię nyską od południowego wschodu, dochodząc na wschodzie aż do górnego biegu Ścinawy, a następnie dolnego biegu Nysy Kłodzkiej^[4]. Później tradycyjną granicą Górnego i Dolnego Śląska stała się Nysa Kłodzka, która w środkowym biegu przepływa przez miasto. Od 1815 do 1945 roku Nysa należała administracyjnie do Rejencji opolskiej, która w 1919 roku weszła w skład prowincji Górny Śląsk, przez co część historyków uznaje dzisiaj przynależność Nysy do Górnego Śląska^[5], natomiast przeciwnicy tego poglądu wskazują na silniejsze kulturowe i historyczne związki z Dolnym Śląskiem. Związek z Dolnym Śląskiem widoczny jest też w herbie dawnego księstwa nyskiego, gdzie obok symboli miasta znajduje się herb Piastów dolnośląskich.

Środowisko naturalne

Klimatogram dla Nysy

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

27

1

-5

26

3

-4

28

7

-1

37

13

3

66

19

7

79

22

11

83

23

12

79

23

11

49

19

9

38

14

5

39

7

1

32

3

-3

Temperatury w °C
Opad całkowity w mm
Źródło: [1]

Na jednostki imperialne

I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII
1.1 34 23	1 37 25	1.1 45 31	1.5 56 37	2.6 65 45	3.1 71 51	3.3 74 53	3.1 73 53	1.9 66 47	1.5 57 40	1.5 45 34	1.3 37 27
Temperatury w °F Opad całkowity w calach

W Nysie panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,3 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Nysy wynoszą 583 mm. Dominują wiatry zachodnie^[6].

Podział miasta

Rada gminy Nysa nie ustanowiła na terenie miasta jednostek pomocniczych gminy, zwyczajowo dzielnicami określa się dołączone do Nysy miejscowości, a osiedlami wybudowane w XX w blokowiska. Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju częściami Nysy są^[7]:

W mieście znajdują się również osiedla^[7]:

os. Gałczyńskiego
os. Piękna
os. Podzamcze (sektory A, B i C)
os. Południe
os. Rodziewiczówny

Zwyczajowy podział Nysy na dzielnice

Śródmieście

Zwierzyniec

Zamłynie

Rochus

Średnia Wieś

Nazwa

Nazwa Nyssa wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie^[8].

Nazwa miejscowości wywodzi się od przepływającej przez miasto rzeki Nysy Kłodzkiej. Nazwa rzeki istniała jeszcze przed założeniem osady w tym miejscu. Kosmas z Pragi w swojej Kronice Czechów w 991 wymienia nazwę Niżą. Zapis fluminis Niżą pojawia się również w dokumencie cesarza rzymskiego Ottona III z 1000 roku. Na przełomie X i XI wieku niemiecki kronikarz Thietmar z Merseburga wymienił provinciam Nice^[9].

Spisana w XIII wieku Księga założenia klasztoru świętej Marii Dziewicy w Henrykowie podaje nazwę Nyża. Trudno jest ustalić pochodzenie tej nazwy. Możliwe, że oznaczała niskie położenie strumienia rzeki lub płynącą rzekę. Jest to starosłowiańska nazwa. Jan Długosz w kronice z XV wieku wyjaśnia, że miasto Nysa wzięło swoją nazwę od rzeki. Pogląd Długosza podziela Hartmann Schedel w swojej Kronice Świata z 1493^[9].

Nazwa miejscowości wywodzi się od rzeki przepływającej przez miasto Nysy Kłodzkiej. Została ona wymieniona w formie Nysa w 1333 roku w łacińskim dokumencie wydanym we Wrocławiu przez księcia śląskiego Henryka^[10]. Miejscowość wymieniona została w łacińskim dokumencie z 1310 roku gdzie miasto zanotowano jako Nyza^[11]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Nissa^[12].

W różnych latach miasto było wzmiankowane pod, między innymi, następującymi nazwami: 1223 Nysa, 1367 Nise, 1435 Neise, 1566 Neysse^[9].

Historia

Średniowiecze

Panorama miasta ok. 1345

Scena ścięcia Mikołaja II opolskiego na Rynku w Nysie (1497)

Husyci pod Bramą Celną w Nysie (1428)

Panorama miasta przed 1493 r. (Hartmann Schedel, Liber Chronicarum)

Nysa jest jednym z najstarszych miast śląskich. Prawdopodobnie już w X wieku istniała tu osada. Według Jana Długosza Nysę jako gród miał założyć Bolesław Krzywousty^[13]. Jednak nie odgrywał on wówczas większej roli, gdyż nadgraniczna kasztelania znajdowała się w pobliskim Otmuchowie. Sytuacja zmieniła się, gdy książę Bolesław I Wysoki ofiarował swemu synowi Jarosławowi kasztelanię otmuchowską wraz z przylegającymi do niej dobrami. Jarosław, który w latach 1198–1201 był biskupem wrocławskim, przekazał w testamencie swoim następcom na stolicy biskupiej Nysę i kilkanaście wsi. Z czasem na tej bazie utworzono biskupie księstwo nysko-otmuchowskie, które sukcesywnie powiększało się, a Nysa stała się jego stolicą.

W 1198 r. biskup Jarosław miał konsekrować kościół św. Jakuba i św. Agnieszki. Nie wiadomo, czy była to pierwsza nyska świątynia, ponieważ źródła z 1240 r. wymieniają kościół św. Jana Chrzciciela na Starym Mieście, patrona diecezji wrocławskiej, który umieszczony był w najstarszym herbie miejskim^[14].

Nysa po raz pierwszy była wzmiankowana w 1223 roku, kiedy to została lokowana na prawie flamandzkim (w 1308 r. została przeniesiona na prawo magdeburskie). Z początkiem XIV wieku, wedle życzenia Henryka Probusa, stała się miastem stołecznym księstwa nyskiego. Utworzone przez niego księstwo nyskie do 1810 r. (sekularyzacja dóbr kościelnych przez króla pruskiego Fryderyka Wilhema III) rozrastało się pod względem terytorialnym, ludnościowym i prawnym, gdyż posiadało i stanowiło swe własne prawa, np. prawo warzenia piwa czy prawo mili (mili zapowiedniej)^[15].

Po zwycięstwie nad krzyżowcami w 1427 roku, husyci zaatakowali Śląsk. Atak był karą za pomoc udzieloną przez książąt śląskich krzyżowcom, którzy w ramach czwartej krucjaty zaatakowali Czechy^[16]. Atak przeprowadzono w czasie olbrzymiej ofensywy na tereny (Austria, Brandenburgia, Saksonia, Śląsk) z których atakowano Czechy w ramach krucjat^[17]. Do bitwy doszło 18 marca 1428 roku pod Nysą. Tego dnia pod miastem stanęły wojska husyckie, którym drogę do stolicy biskupiego księstwa nyskiego zagrodziły wojska zebrane przez biskupa Konrada oleśnickiego. Wynik bitwy został rozstrzygnięty już po pierwszym starciu, w czasie którego wojska śląskie uciekły z pola bitwy^[18]. Zwycięstwo zadecydowało o dominacji husyckiej nad znacznymi obszarami Śląska^[18].

Nie zahamowało to jednak rozwoju miasta. Na początku XV wieku Nysa stała się jednym z najludniejszych miast śląskich. Zamieszkiwało ją wtedy około 5000 osób. Nysa to znany ośrodek edukacyjny – już od średniowiecza, od 1417, istniała szkoła parafialna, przekształcona w następnych wiekach w znane gimnazjum.

Dogodne położenie miasta na przecięciu szlaków handlowych z Pragi i Kłodzka do Opola i dalej do Krakowa sprzyjało rozwojowi gospodarczemu miasta. W księstwie kwitł handel, organizowane były dwa targi w dniach św. Jakuba i św. Agnieszki, które gromadziły kupców z Austrii, Czech, Moraw i Węgier. Również rzemiosło przeżywało rozkwit, powstały m.in. cechy farbiarzy czy złotników. Dodatkowe przywileje, jak np. prawo składu, prawo przymusu drogowego czy prawo bicia własnej monety, przysparzały sławy i podnosiły rangę miasta.

Jednym z jawnych dowodów, iż Nysa była znaczącym ośrodkiem, jest wydana w 1493 roku w Norymberdze Kronika Świata, która ustawia miasto wśród znaczących ośrodków miejskich Europy Środkowej. W opisie ludności miasta zawartego w tej kronice czytamy „plebs rustica polonici ydeomatis...”. Drugim z dowodów jest herb Nysy na bramie wjazdowej Mostu Karola w Pradze, który to herb wisi obok herbów najznakomitszych miast czeskich. Jest to także znak historii miasta, gdyż Nysa wraz z nadejściem XIV wieku dostała się pod panowanie czeskich Luksemburgów, a następnie, od 1526 r. – Habsburgów. Nadawane kolejne przywileje gospodarcze i prawne spowodowały, że miasto stało się poważnym importerem soli i wina z Węgier i Nadrenii. W 1497 roku na rynku w Nysie został ścięty przedostatni książę opolski – Mikołaj II.

XVI–XX wiek

Widok na miasto w 1738 roku

Dwór biskupi w sąsiedztwie dawny zamek biskupów wrocławskich, obecnie Muzeum w Nysie, rys. (F. B. Wernher – XVIII w.)

Rynek (XIX wiek)

Twierdza Nysa plan z 1741 r.

W XVI wieku do Nysy jako swojej głównej rezydencji przenieśli się biskupi wrocławscy. Decyzja ta spowodowana została silnym rozwojem reformacji na Dolnym Śląsku. Z inicjatywy biskupiej Nysa otrzymała liczne przywileje. Rozpoczął się okres wielkiego rozwoju gospodarczego miasta. Pod wpływem obecności i działania biskupów Nysa otrzymała tytuł Śląskiego Rzymu, głównie za sprawą licznych budowli sakralnych miasta oraz fontanny Trytona z 1701 roku, wzorowanej na rzymskiej Fontana del Tritone z 1612–1613 roku, stojącej na Placu Barberini – Piazza Barberini autorstwa Gian Lorenzo Berniniego. Kilkadziesiąt lat przed Wrocławiem, w 1624, miasto otrzymało kolegium jezuickie Carolinum. Ukończył je przyszły król Polski Michał Korybut Wiśniowiecki.

Nysa była miastem obronnym już od początku jej istnienia, pierwsze nowożytne fortyfikacje w Nysie powstały w 1594 r. i były wielokrotnie rozbudowywane. Okres wojny trzydziestoletniej to czas upadku miasta. Od 1741 roku Nysa była pod panowaniem Prus i stała się miastem-twierdzą, istniejące umocnienia na prawym brzegu Nysy Kłodzkiej zostały znacznie rozbudowane, jednocześnie twierdza nyska została rozbudowana o umocnienia na pagórkach na lewym (północnym) brzegu rzeki. Obszarowi wewnątrz tych umocnień został nadany status miasta o nazwie Friedrichstadt, obecnie Radoszyn, przewidywano, że w mieście będą mieszkały rodziny oficerów oraz mieszkańcy Nysy, których budynki zajęto pod budowę umocnień^[19]. Zmieniło to całkowicie charakter miasta, lecz zdało egzamin podczas obrony miasta przed wojskami Napoleona. Od lipca 1807 roku Nysa oblegana była przez wojska napoleońskie. Po miesięcznym oblężeniu, generał francuski Dominique Vandamme zajął Nysę (skapitulowała z powodu kończących się zapasów żywności i amunicji). Miasto pozostawało pod okupacją francuską do 1808 roku.

W 1810 roku rząd pruski przeprowadził sekularyzację dóbr kościelnych. W Nysie przestała istnieć władza biskupów wrocławskich, trwająca nieprzerwanie od XIV wieku, której miasto zawdzięczało swą wielkość i znaczenie. Ograniczenia związane z istnieniem twierdzy hamowały dalszy rozwój Nysy, powstały jednak takie obiekty, jak połączenie kolejowe (1848 r.), teatr miejski (1852 r.), gazownia i oświetlenie gazowe ulic (1860 r.), wodociągi (1878 r.), kanalizacja (1888 r.), elektryczność (1907 r.).

W XIX w. znaczenie twierdzy spadło, w 1810 r. do Nysy włączono Friedrichstadt (obecnie Radoszyn), latach 70. XIX w. zburzono obwałowania wewnętrzne umożliwiając rozwój Nysy na południe i wschód, w 1903 roku Nysa straciła status twierdzy^[19] ułatwiło to budownictwo w mieście, w 1910 roku przyłączono do miasta wioski otaczające miasto: Zawodzie, Podzamcze, Średnią i Dolną Wieś, a w 1921 roku Górną Wieś^[20].

1876 roku linię kolejową doprowadzono do centrum, połączyła ona Nysę z Prudnikiem i Koźlem.

W okresie I wojny światowej w Nysie mieściły się obozy jenieckie – przetrzymywano tutaj m.in. Charles’a de Gaulle’a, późniejszego generała i prezydenta Francji^[21].

Od 1919 Nysa należała do nowo utworzonej prowincji Górny Śląsk. Prowincja została zlikwidowana w 1938, a 18 stycznia 1941 utworzono ją ponownie.

II wojna światowa

Armia Czerwona na Rynku w Nysie po zajęciu miasta (1945)

Zniszczona wieża ratuszowa w Nysie po wojnie

Nyski rynek po wojnie

1 stycznia 1944 w zakładach przemysłu maszynowego w Nysie założono AL Neiße – podobóz niemieckiego obozu koncentracyjnego w Groß-Rosen^[22]. W mieście funkcjonowały również trzy obozy pracy przymusowej i liczne oddziały robocze jeńców wojennych z obozu Stalag VIIIB/344 w Łambinowicach^[23].

Ostatnim razem zamieniono miasto w twierdzę w 1945 roku. Przed wkroczeniem żołnierzy radzieckich do miasta, władze niemieckie zlikwidowały Więzienie Sądu Krajowego w Nysie. 30 stycznia 1945 roku ewakuowano 50 przetrzymywanych tam więźniów, po których wszelki ślad zaginął^[24]. Ofiarami Niemców byli także polscy i rosyjscy robotnicy przymusowi, których karano śmiercią za handel lub magazynowanie żywności, w samej Nysie udokumentowanych jest 5 takich przypadków^[25]. W końcowej fazie wojny, „dla podniesienia morale” niemieckie dowództwo karało śmiercią także własnych żołnierzy bez należytego rozpatrzenia sprawy przed sądem. Tylko w pierwszej połowie marca w samej Nysie wykonano 22 wyroki śmierci^[26].

Niemieckie dowództwo przywiązywało wyjątkowo dużą wagę do utrzymania Nysy. Stanowiła ona bowiem jeden z kluczowych węzłów oporu na Śląsku Opolskim. Przez Nysę biegły linie komunikacyjne łączące Grupę Armii „Środek” z walczącą na Bałkanach Grupą Armii Południe. Dowództwo twierdzy „Nysa”, szczególnie obawiało się uderzenia sowieckiego z kierunku Prudnika. W celu wzmocnienia broniących się tam związków taktycznych 17 Armii, w tym 20 Estońskiej Dywizji Grenadierów SS, do walk na północ od podnóża Sudetów aż poza linię Białej Głuchołaskiej, wprowadzono oddział zaporowy pod dowództwem płk Capellego. Jego kościec tworzył głównie batalion rozpoznawczy 1 Dywizji Pancerno-Spadochronowej Hermann Göring. Zgromadzonymi dodatkowo siłami obsadzono rubież wzdłuż drogi: Nysa – Hajduki Nyskie – Stary Las – Charbielin – Czapka – wzgórze na wschód od Głuchołaz. W trakcie późniejszych walk udało im się między innymi rozbić 12 radzieckich czołgów w rejonie Wierzbca.

Najgorszy pogrom miasta odbył się w marcu 1945 roku. Nysa została zajęta przez Armię Czerwoną 23 marca. Żołnierze sowieccy doprowadzili do wypalenia zabytkowego śródmieścia^[27]. Sowieci zamordowali 27 sióstr zakonnych (głównie elżbietanek), które zostały by opiekować się chorymi i rannymi w nyskich szpitalach. 150 zakonnic zostało znieważonych, a niektóre zgwałcone, niektóre z nich wywieziono na roboty do Związku Radzieckiego^[28]. Zniszczonych zostało wiele budynków, m.in. Dom Wagi Miejskiej (po wojnie odbudowany) oraz gotycka, 94-metrowa, wieża ratuszowa, najwyższa, jak dotąd, budowla miasta (odbudowana wraz z kamieniczkami w 2009 roku). Ogółem zniszczeniu uległo ok. 60% zabudowy miasta.

Po wyparciu oddziałów niemieckich miasto zostało przejęte przez polską administrację. Wówczas w Nysie i okolicy została osiedlona między innymi część polskich przesiedleńców z Kresów Wschodnich.

Polska Ludowa

Samochód ZSD Nysa w Nysie (1981)

Kontrasty architektoniczne na Starym Mieście

Po zdobyciu miasta nastąpiła częściowa odbudowa i zabezpieczenie cenniejszych obiektów. Polityka ta zmieniła się w pierwszej połowie lat 50., kiedy Miejski Oddział Rozbiórkowo-Porządkowy nakazał wyburzenie większości ruin Starego Miasta w celu dostarczenia cegieł przeznaczonych do odbudowy Warszawy^[29] (tylko w 1954 r. Warszawa wyznaczyła dla Nysy kontyngent 12 mln sztuk cegły rozbiórkowej^[29]). Od lat 60. odbywała się ponowna odbudowa i rozbudowa miasta, rozwijały się zakłady przemysłowe, m.in. Fabryka Samochodów Dostawczych Nysa (produkująca do lat 90. samochody dostawcze Nysa). W 1986 roku połączona z FSO Warszawa, zmieniła nazwę na FSO Zakład Samochodów Dostawczych. Rozwijał się przemysł spożywczy, metalowy (Zakład Urządzeń Przemysłowych). Wybudowano nowe osiedla, obiekty użyteczności publicznej oraz jezioro zaporowe na Nysie Kłodzkiej. W 1974 w 30 rocznicę powstania PRL w uznaniu wkładu w budownictwo socjalistyczne miasto zostało odznaczone Orderem Odrodzenia Polski I klasy^[30].

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Przetrzymywano w nich Ślązaków i Niemców oraz byłych członków SS. Do obozu prawdopodobnie trafiali także powracający do Polski żołnierze armii Andersa, którzy wstąpili do niej po dezercji z Wehrmachtu, do którego wcielono ich wcześniej w ramach volkslisty oraz żołnierze podziemia niepodległościowego. Dwa obozy pracy nr 144 i 145 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Nysie^[31].

III Rzeczpospolita

Po pierwszych wyborach do samorządu terytorialnego w Polsce po jego przywróceniu w 1990 roku burmistrzem miasta został Jacek Suski^[32].

W ramach reformy administracyjnej w Polsce w 1999 Nysa ponownie stała się siedzibą powiatu nyskiego.

Demografia

Według danych GUS z 30 czerwca 2018, Nysa miała 44243 mieszkańców (3. miejsce w województwie opolskim i 103. w Polsce), powierzchnię 27,5 km² (6. miejsce w województwie opolskim i 199. miejsce w Polsce) i gęstość zaludnienia 1613,8 os./km²^[1].

Mieszkańcy Nysy stanowią około 31,93% populacji powiatu nyskiego, co stanowi 4,49% populacji województwa opolskiego.

Nysa podlega pod Urząd Statystyczny w Opolu, oddział w Prudniku^[33].

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	44243	100	23266	52,4	21131	47,6
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1613,8		846		768,4

Liczba mieszkańców miasta

1840 – 7514^[34]

1880 – 20507^[35]

1885 – 21837^[34]^[35]

1890 – 22444^[34]

1910 – 25938^[34]

1919 – 29415^[34]^[35]

1925 – 32604^[34]

1933 – 35037^[34]

1939 – 35433^[35]

1946 – 11559^[34]

1955 – 19025^[36]

1960 – 23638^[34]

1965 – 27744^[36]

1971 – 33068^[36]

1979 – 40700^[36]

1985 – 44666^[37]

1988 – 46146^[37]

1994 – 48966^[37]

1996 – 49014^[38]

2000 – 48492^[38]

2002 – 48442^[38]

2003 – 49000^[38]

2004 – 47793^[38]

2006 – 46841^[38]

2007 – 46375^[38]

2008 – 46592^[34]^[38]

2009 – 45738^[38]

2010 – 46168^[38]

2015 – 43220^[38]

2017 – 44397^[38]

Piramida wieku mieszkańców Nysy w 2014 roku

^[38]

Zabytki

Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny

Cmentarny Kościół Świętego Krzyża – Jerozolimski

Bastion św. Jadwigi

Fontanna Trytona z 1701 roku

Wieża Wrocławska

Kamienice z przełomu XIX i XX wieku przy ulicy Mariackiej i Zjednoczenia

Nysa, pomimo wielu zniszczeń wojennych (ponad 50% zabudowy miejskiej)^[39] oraz wyburzenia tuż po wojnie przez polskie władze miasta 103 zabytkowych kamienic i kościoła w centrum miasta^[40], posiada wiele zabytkowych obiektów.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[41]:

stare miasto
kościół par. pw. św. Jakuba Starszego i św. Agnieszki, pl. Katedralny, pochodzi z XV-XIX w., po 1945 r., trójnawowy, dziewięcioprzęsłowy z kamienia i cegły. Wzdłuż głównego korpusu znajduje się 16 gotyckich kaplic i dwie barokowe. z XV w., ma jeden z najbardziej spadzistych dachów w Europie o powierzchni 4 tysięcy m kw.
dzwonnica z 1474 r. – XV w., 1960 r., jej budowy nigdy nie zakończono, gdyż według planów miała być ponad trzykrotnie wyższa, jednak nie pozwolił na to grunt, na którym stoi. 3 kwietnia 2005 roku otwarto w dzwonnicy Skarbiec św. Jakuba, jest to kolekcja arcydzieł zdobnictwa złotniczego w Nysie
zespół kościoła par. pw. św. Jana Chrzciciela, ul. Księdza Ściegiennego: kościół par. pw. św. Jana, późnobarokowy z 1770 r., 1900 r.; plebania z 1770 r., XIX w.; szkoła parafialna z 1827 r.
kościół fil. pw. Zwiastowania NMP z poł. XIV w., 1885 r., pierwotnie gotycki, wielokrotnie przebudowywany, z częściowym zatarciem cech stylowych, Celna 2
kościół cmentarny pw. Świętego Krzyża – Jerozolimski z 1633 r., wybudowany z zachowaniem tzw. miary jerozolimskiej, ul. Mieczysława I
kościół cmentarny pw. św. Rocha, późnorenesansowy z 1637 r., upamiętniający ocalenie miasta od zagłady z powodu epidemii, ul. Wojska Polskiego
kościół franciszkanów pw. św. Barbary, ob. kościół ewangelicki z 1428 r., XVIII w., 1810 r., zbudowany w stylu gotyckim, z elementami renesansowymi i barokowymi, ul. Rynek Garncarski
zespół klasztorny bożogrobców, ul. Bracka: kościół pw. św. Piotra i Pawła z l. 1719–1727 z dobrze zachowanym wnętrzem w stylu barokowym i pięknymi polichromiami; klasztor z l.1708-1713, obecnie Diecezjalny Dom Formacyjny
zespół klasztorny podominikański, ul. Głowackiego/Ujejskiego 12: kościół ob. par. pw. św. Dominika, barokowy z l. 1743–1788, wypisany z księgi rejestru; klasztor, ob. szkoła z XVIII w.
zespół klasztorny franciszkanów, Al. Wojska Polskiego 31 z l. 1902-11: kościół pw. św. Elżbiety, neoromański; klasztor, kolegium, piekarnia, stolarnia, rzeźnia-masarnia, sala gimnastyczna, cieplarnia, ogrodzenie
zespół klasztorny jezuitów, pl. Solny: kościół pw. Wniebowzięcia NMP, okazała świątynia w stylu barokowym z l. 1688–1692, 1820 r., wypisany z księgi rejestru; kolegium Carolinum – dawny zespół kolegium jezuickiego „Carolinum” z l. 1669–1686, znakomity przykład baroku; gimnazjum z l. 1722–1725, brama z 1725 r.
zespół klasztorny pokapucyński, ul. Bramy Grodzkiej 5 (d. Grodzka), z XVII-XIX w.: kościół pw. św. Franciszka z Asyżu z 1660 r., zbudowany w bardzo oryginalnym stylu architektonicznym zwanym barokiem toskańskim; klasztor, ob. dom księży emerytów, z poł. XVII w., XVIII w./XIX w.
kościół pw. MB Bolesnej, murowany neogotycki, wchodzący w skład zespołu szkolno-klasztornego werbistów, obecnie jest to kościół parafialny, ul. Rodziewiczówny 3, z 1907 r.
dom zakonny elżbietanek, ul. Słowiańska 25/27, z k. XIX w.
planty miejskie z poł. XIX w.
park miejski, z poł. XIX w., po 1920 r. przepiękne położony, posiada wiele ciekawych zakątków, bogatą florę i faunę
mury obronne, z XIV–XVI w., wypisane z księgi rejestru: baszta; Wieża Bramy Wrocławskiej z XIV w., XVI/XVII w., ul. Wrocławska, z bogato zdobionym portalem z 1603 roku, wypisana z księgi rejestru; Wieża Ziębicka z 1350 roku, XVI w., ul. Bolesława Krzywoustego, wieża jest udostępniona dla zwiedzających i stanowi punkt widokowy
zespół – system nowożytnych pruskich fortyfikacji Twierdzy Nysa: Bastion św. Jadwigi z 1643 r., l. 1742–76, ul. Piastowska; Reduta Kapucyńska z l. 1741–1758, ul. Szlak Chrobrego 8; fort II „Regulicki” z l. 1865–1873; fort „Prusy” z 1743 r., 1771 r., XIX w.; fort Wodny (Blokhauz) z 1741 r., l. 1878–1880, ul. Powstańców Śląskich, w parku miejskim, jeden z największych w Europie systemów fortów i twierdz
dom Wagi Miejskiej, z 1604 roku, XIX w., l. 1947–1948, z fragmentami oryginalnych, fasadowych malowideł, ul. Sukiennicza 2
domy, ul. Armii Krajowej 19, 21, z 1905 r. – pocz. XX w.
d. pałac Biskupów Wrocławskich, ul. Biskupa Jarosława, z lat 1608–1627, 1729 r., 1962 r., na dziedzińcu znajdują się dwa zegary słoneczne – obecnie Muzeum Powiatowe w Nysie ze zbiorami dot. historii miasta oraz sztuki europejskiej
domy, ul. Bracka 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, z XVI/XVII w., XVIII w., 1956 r.
kanonia, ul. Kądziołki 9, z XVI w., XVIII w./XIX w.
domy, ul. Celna 2, 4, 6, 16, 17, 18, 19, 20, z XVIII w., XIX w., 1956 r.
dom, ul. Górna 10
dom Komendanta, ul. Grodzka, z XVII w., po 1970 r., dawna komendantura, obecnie Państwowe Ognisko Plastyczne
domy, ul. Grodzka 3, 5, z XVIII w., XIX w., 1965 r.
dom sierot, ob. klasztor felicjanek, pl. Katedralny 8, z 1513 r., XVII w., XIX w.
dom, ul. Kilińskiego 1a
domy, ul. Kramarska 12 (d. 22), 14 (d. 24), z XVI w., XVIII w., po 1963 r.
zespół d. dworu biskupiego, ul. Lompy, z XVII-XIX w., po 1950 r.: dwór biskupi – budynek główny z „Salą Przyjęć” z 1615 r., k. XVII w., XIX w.; budynek gospodarczy z XIX w.; dom mieszkalny, ob. administracyjny z XIX w.; ruina młyna z XIV w./XV w., XIX w., pozostałość dawnej rezydencji biskupów wrocławskich
dom, ul. Marcinkowskiego 1, z poł. XIX w.
domy, Rynek, zabytkowe kamieniczki: 22, 23, 24, 25, 26; 56, 57, 58, 59, 60, z XVI/XVII w., XVIII w., XIX w., XX w.
kolegium św. Anny, pl. Solny, z 1614 r., XIX w., po 1945 r.
willa, ul. Szlak Chrobrego 33, z XIX w./XX w.
dom, ul. Wałowa 3/5 z poł. XIX w., 1958 r.
dom, ul. Wojska Polskiego 62, z pocz. XX w.
słodownia z suszarniami, ul. Słowiańska 18, z 1898 r.

inne zabytki:

kościół pw. NMP Wspomożenia Wiernych, neogotycki kościół pielgrzymkowy z obrazem uważanym za cudotwórczy i słynący łaskami
piękna Studnia – z 1686 roku, z ręcznie kutą kratą
fontanna Trytona, barokowa, wzorowana na rzymskiej Fontana del Tritone
synagoga
cmentarz żydowski
zespół kamieniczek mieszczańskich, odbudowanych ze zniszczeń wojennych, które prezentują dawną zabudowę Nysy.

Gospodarka

Zakład „Bioagra”

W wyniku działań gminy w 2010 uchwalono „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Nysa” pokrywające obszar całej gminy, co daje możliwości bardziej przemyślanego rozwoju gospodarczego, turystycznego oraz mieszkaniowego miasta.

W 2019 wskaźnik bezrobocia w Nysie wynosił 6,4%. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Nysie wynosiło 3 845,95 zł^[42].

24,7% aktywnych zawodowo mieszkańców Nysy pracuje w sektorze rolniczym (rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo i przemysł wydobywczy), 26,6% w sektorze przemysłowym (przemysł przetwórczy i budownictwo), a 16,6% w sektorze usługowym (handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja) oraz 1,9% pracuje w sektorze finansowym (działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości).

Przedsiębiorstwa

Nysa była ważnym ośrodkiem przemysłowym i gospodarczym w województwie opolskim. W mieście był przemysł metalowy, maszynowy, spożywczy i budowlany. Do 2003 roku w mieście funkcjonował FSO Zakład Samochodów Dostawczych. Produkował on samochody dostawcze m.in. Nysa, FSO Polonez Truck, a także montował Citroëny C15 i Berlingo. Fabryka została kupiona przez miasto Nysa, większość zabudowań fabryki wyburzono. Miasto sprzedaje tereny inwestycyjne.

Do większych zakładów, które istniały w Nysie, można zaliczyć: Zakład Urządzeń Przemysłowych SA (2004), zajmujący się produkcją urządzeń dla przemysłu chemicznego, energetycznego, cukrowniczego i ochrony środowiska, oraz Garbarską Spółdzielnię Pracy „Asko” (2008), która była jednym z najnowocześniejszych zakładów garbarskich w Polsce.

W Nysie, przy ul. Dubois i Karpackiej, mieści się także Podstrefa Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej o powierzchni 12 ha. Decyzję o inwestycji w Strefie podjęły trzy firmy: Advantech Polska (Włochy), All Windows (dawniej Alsecco) (Polska) oraz Vasco Doors (Polska). Na terenie miasta dominują sektory: rolno-spożywczy (Spółdzielnia Pracy Cukry Nyskie, Grupa Otmuchów – dawniej ZPC Otmuchów, Intersnack Poland – tzw. Chio oraz Bioagra Goświnowice) i metalowy (Mega Nysa, Famet, Cafrex, Franz Waggonbau). Na powierzchni 156 ha (docelowo 255 ha) pomiędzy miejscowościami Radzikowice – Goświnowice utworzono Regionalny Park Przemysłowy WSSE „Invest Park”.

Handel

Galeria Dekada

W Nysie obecnie istnieje kilka centrów i galerii handlowych. Istniejące:

Vendo Park Nysa
Galeria Dekada Nysa
Galeria Nyska

Transport

Transport drogowy

Obwodnicą Nysy przebiegają drogi krajowe:

46 Kłodzko – Nysa – Opole – Lubliniec – Częstochowa – Szczekociny; zapewniając łączność na zachód i północ oraz łączność z autostradą A4
41 Nysa – Prudnik – granica z Czechami w Trzebinie; zapewniając łączność na wschód

Sieć uzupełniają drogi wojewódzkie:

411 Głuchołazy – Nysa
407 Korfantów – Nysa
489 Głębinów (rondo obwodnicy) – Nysa – Niwnica (rondo obwodnicy)

Przeprawę przez rzekę Nysę Kłodzką umożliwiają 2 mosty drogowe w pobliżu centrum, jeden na obwodnicy. Przez most na tamie Jeziora Nyskiego dopuszczono ruch wahadłowy samochodów do 3,5 t.

Transport kolejowy

Stacja kolejowa w Nysie

Dawniej Nysa była ważnym węzłem kolejowym Śląska, obecnie znajduje się tu jedna stacja kolejowa oraz przystanek kolejowy Nysa Wschodnia na trasie do Opola.

Nysa
Linia nr 137 Katowice – Legnica (139,075 km)
Przełęk odległość: 7,075 km		Radzikowice odległość: 5,771 km
Linia nr 287 Opole Zachodnie – Nysa (48,752 km)
Wyszków Śląski odległość: 4,355 km
Linia nr 288 Nysa – Brzeg (0,000 km)
		Myśliczyn odległość: 6,466 km
Linia nr 328 Nysa – Kałków Łąka (0,000 km)
Podkamień odległość: 4,797 km
Linia nr 256 (D29-1971) Nysa – Ścinawa Mała (0,000 km)
		Nysa Dworzec Mały odległość: 1,000 km

Komunikacja miejska

Autobus MZK na ulicy Prudnickiej

Autobus PKS na ulicy Krzywoustego

W Nysie komunikacja miejska funkcjonuje w postaci autobusów.

Lądowisko

W 2011 otwarto pierwsze w kraju lądowisko sanitarne helikopterów na dachu Szpitala Powiatowego im. Błogosławionej Siostry Elżbietanki Marii Merkert przy ulicy Bohaterów Warszawy 34.

Kultura

Przed II wojną światową w Nysie funkcjonował miejski teatr dramatyczno-operowy działający od 1852 roku. Budynek teatru został zniszczony w czasie II wojny światowej, odbudowany jest użytkowany przez Nyski Dom Kultury.

W mieście na fortyfikacjach jest organizowany od 2016 3-dniowy Festiwal Fantastyki Nyskon^[43].

W Nysie funkcjonują instytucje kultury:

Ognisko Artystyczne
Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st. im. Witolda Lutosławskiego
Muzeum w Nysie
Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna
Nyski Ośrodek Rekreacji
Bractwo Rycerskie „Księstwo Nyskie”

8 Twierdza Nysa - Fort II

Kino 3D „Cinema N 3D”
Nyski Dom Kultury

Stałe imprezy kulturalne

Dni Nysy – impreza plenerowa organizowana corocznie w maju na stadionie miejskim przy ul. Kraszewskiego^[44]^[45]
Festiwal Kolęd i Pastorałek^[46]
Festiwal Ognia i Wody

Odniesienia w kulturze masowej

Andrzej Sapkowski – Narrenturm, 2002; Boży bojownicy, 2004; Lux perpetua, 2006
Kuchenne rewolucje: odc. 112 „Bistro pod aniołami”, 2014

Zespoły muzyczne

AcidLand (sludge, stoner, doom metal)^[47]
Death Rate (death metal)^[48]
God in Ruins (death, black, thrash metal)^[49]
Visceral Infection (brutal death metal, grindcore)^[50]

Media lokalne

Prasa

„Respublika"
„Nowiny Nyskie”
„Nowa Trybuna Opolska” – oddział w Nysie
„Gazeta Pogranicza”

Telewizja

TVP Opole – oddział w Nysie
Regionalna Telewizja Opolskie
TV Prudnik (TV Pogranicza)

Radio

Radio Nysa FM
Radio Opole – oddział w Nysie
Radio ONY

Portale

Portal Nysa
I love Nysa
Nasza Nysa
Hot Nysa^[51]
Portal informacyjny NysaInfo.pl

Religia

Bazylika św. Jakuba i św. Agnieszki

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Mikołaja

Sala Królestwa Świadków Jehowy

Cmentarz komunalny

Relikty cmentarza garnizonowego

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki

Dekanat Nysa

parafia św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Panny Męczennicy (Plac Katedralny 7)
- bazylika św. Jakuba i św. Agnieszki (Plac Katedralny 7)
parafia św. Dominika (ul. Głowackiego 12)
- kościół św. Dominika (ul. Głowackiego 12)
- kościół Świętego Krzyża (ul. Mieczysława I 4)
parafia św. Franciszka z Asyżu (ul. Bramy Grodkowskiej 5)
- kościół św. Franciszka z Asyżu (ul. Bramy Grodkowskiej 5)
parafia św. Elżbiety Węgierskiej (al. Wojska Polskiego 31)
- kościół św. Elżbiety Węgierskiej (al. Wojska Polskiego 31)
- kościół św. Rocha i św. Sebastiana (al. Wojska Polskiego)
parafia św. Jana Chrzciciela i św. Mikołaja (ul. ks. P. Ściegiennego 5)
- kościół św. Jana Chrzciciela i św. Mikołaja (ul. ks. P. Ściegiennego 5)
parafia Matki Boskiej Bolesnej (ul. Rodziewiczówny 3)
- kościół Matki Boskiej Bolesnej (ul. Rodziewiczówny 3)
parafia św. ap. Piotra i Pawła (ul. Bracka 18)
- kościół św. ap. Piotra i Pawła (ul. Bracka 18)

Protestantyzm

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

zbór w Nysie (ul. Mariacka 18)

Kościół Zielonoświątkowy w RP

zbór w Nysie (ul. Chodowieckiego 2)

Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP

kościół Jezusa Chrystusa (filiał parafii w Brzegu ul. Daniela Chodowieckiego 2)

Świadkowie Jehowy

zbór Nysa-Miasto (w tym grupa języka migowego)^[52]
zbór Nysa-Północ^[52]
zbór Nysa-Wschód (Sala królestwa ul. Obrońców Tobruku 1)^[52]^[53]

Stolica Boża i Barankowa

Zbór (al. Wojska Polskiego 43a)^[54]

Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu

Ośrodek (ul. Mickiewicza 12/1)^[55]

Cmentarze

Cmentarz komunalny (tzw. Cmentarz Jerozolimski) przy ul. Mieczysława I
Cmentarz przy ulicy Złotogłowickiej
Cmentarz zakonny przy alei Wojska Polskiego
Cmentarz zakonny Zgromadzenia Ojców Werbistów
Cmentarz parafii Św. Jana Chrzciciela i Św. Mikołaja
Cmentarz żydowski (ul. Kaczkowskiego)
Cmentarz garnizonowy przy ulicy Krasickiego (w ruinie)

Nieistniejące obiekty sakralne

synagoga (nieczynna)
stara synagoga (zburzona przed 1892)
kościół św. Katarzyny (garnizonowy, zburzony w 1956)

Edukacja i nauka

Na terenie Gminy Nysa funkcjonuje 15 szkół podstawowych (dwanaście publicznych i trzy niepubliczne), 5 liceów ogólnokształcących (cztery publiczne, jedno niepubliczne prowadzone przez diecezję), 4 szkoły zawodowe oraz szkoły policealne. W mieście działa również uczelnia publiczna Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie oraz Wyższa Szkoła Teologiczno-Humanistyczna w Podkowie Leśnej i Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa w Katowicach.

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa

I Liceum Ogólnokształcące im. Jana III Sobieskiego Carolinum

Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st. im. Witolda Lutosławskiego

Przedszkola

Publiczne Przedszkole nr 1 (ul. Bohaterów Warszawy 48)
Integracyjne Przedszkole nr 5 (ul. Bohaterów Warszawy 13)
Publiczne Przedszkole nr 6 (ul. Armii Krajowej 9)
Publiczne Przedszkole nr 8 (ul. Tkacka 12)
Publiczne Przedszkole nr 9 (ul. Sudecka 7)
Publiczne Przedszkole nr 10 (ul. 11 Listopada 8A)
Publiczne Przedszkole nr 12 (ul. Podolska)
Publiczne Przedszkole nr 14 (ul. Grodkowska 26)
Przedszkole Prywatne „Smerf” (ul. Kościuszki 9)

Szkoły podstawowe

Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 (ul. Bohaterów Warszawy 7)
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Janusza Korczaka (ul. Krawiecka 6)
Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 (ul. E. Gierczak 8)
Szkoła Podstawowa nr 10 z Oddziałami integracyjnymi (ul. 11 Listopada 6)
Publiczna Szkoła Podstawowa Specjalna nr 11 (ul. Grodkowska 54)
Sportowa Szkoła Podstawowa im. Powstańców Śląskich (ul. Bramy Grodkowskiej 4)
Niepubliczna Szkoła Podstawowa im. J. Kozarzewskiego (ul. Kościuszki 9)
Diecezjalna Szkoła Podstawowa (ul. św. Piotra 1A)

Szkoły policealne

Europejskie Centrum Edukacyjno-Szkoleniowe „Vademecum” (ul. Poznańska 1)
Prywatne Medyczne Studium Zawodowe (ul. Kościuszki 10)
Szkoła Policealna dla Dorosłych nr 1 (ul. Rodziewiczówny 1)
Szkoła Policealna dla Dorosłych nr 2 (Plac Sikorskiego 1)
Szkoła Policealna nr 1 (Plac Sikorskiego 1)
Szkoła Policealna nr 2 (ul. Orkana 6)
Szkoła Policealna nr 3 (ul. Rodziewiczówny 1)

Szkoły ponadgimnazjalne

I Liceum Ogólnokształcące im. Jana III Sobieskiego Carolinum (ul. Sobieskiego 2)^[56]
II Liceum Ogólnokształcące (ul. Rodziewiczówny 1)
III Liceum Ogólnokształcące im. Marii Curie-Skłodowskiej
IV Liceum Profilowane (ul. Szopena 4)
Diecezjalne Liceum Humanistyczne (ul. św. Piotra 1)
Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 1 (ul. Orkana 6)
Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 3 (ul. Szopena 4)
Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna nr 4 (ul. Orkana 6)
Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna nr 5 (ul. Szopena 4)
Zespół Szkół Ekonomicznych (Plac Sikorskiego 1)

Inne

Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st. im. Witolda Lutosławskiego (Rynek Solny 2)

Uczelnia publiczna

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie (ul. Armii Krajowej 7)

Sport

Głównym podmiotem odpowiedzialnym za sport i rekreację w mieście jest Nyski Ośrodek Rekreacji.

Obiekty sportowe

Stadion Miejski (ul. Kraszewskiego 2)
Stadion Polonii Nysa (ul. Sudecka 28)
Hala Nysa (ul. Sudecka 23)
Korty tenisowe
Kryta pływalnia (ul. Piłsudskiego 40)
Kąpielisko Miejskie (ul. Ujejskiego 25)
Skate Park
Boiska Orlik 2012
Lodowisko (ul. Kraszewskiego)

Kluby sportowe

Fort Nysa Rugby Football Club - Klub posiada sekcje: futbolu australijskiego i rugby.
Stal Nysa SA – Drużyna seniorów gra obecnie w 2020/2021 w PlusLidze. Sekcja, której tradycje sięgają 1948 r., specjalizuje się głównie w piłce siatkowej, w której osiągała duże sukcesy, jak: Puchar Polski w sezonie 1995/1996, dwukrotne Wicemistrzostwo Polski w kategorii seniorów (1993/1994, 1994/1995), dwukrotny brązowy medal Mistrzostw Polski w kategorii seniorów (1991/1992, 1997/1998). Klub UKS Stal Nysa zdobył Mistrzostwo Polski w kategorii młodzików (1996/1997) i dwukrotnie Wicemistrzostwo Polski w kategorii kadetów i juniorów starszych.
AZS PWSZ Nysa – klub studencki. Klub posiada sekcje: Wodną, obronną, turystyczną, koszykówki, siłową, brydżową, aerobiku sportowego, piłki nożnej, szachową i sportów zimowych^[57].
Stal Nysa (piłka nożna).
Polonia Nysa (piłka nożna).
Klub Żeglarski Nysa – klub żeglarski działający nieprzerwanie od 1961 roku z siedzibą nad Jeziorem Nyskim, w ramach którego działa m.in. jedyna obecnie na Opolszczyźnie szkółka żeglarska dla dzieci i młodzieży, a także sekcja regatowa (klasy: Optimist i Cadet)^[58].
WLUKK Nysa – klub kolarski, wielokrotny zdobywca tytułu mistrza Polski, w sezonie 2009 zdobył tytuł klubowego mistrza Polski kategorii junior.
UKS „Dwójka” Nysa, UKS „Plejada” Nysa – kluby hokeja na trawie przy Zespole Szkół Sportowych w Nysie.
Nyskie Towarzystwo Gimnastyczne przy Zespole Szkół Sportowych w Nysie.
KS Beach Volley Nysa - sekcja siatkówki plażowej.

Zawody sportowe

W 1954 w Nysie odbyły się mistrzostwa Polski w kolarstwie przełajowym.

Polityka

(c) Dariusz Panasiuk, CC BY-SA 3.0

Ratusz

Budynek Urzędu Miejskiego przy ulicy Kolejowej

Starostwo powiatowe

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Organem wykonawczym jest burmistrz. W wyborach samorządowych w 2018 na urząd został wybrany Kordian Kolbiarz^[59]. Siedzibą władz jest Urząd Miejski przy ul. Kolejowej 15. W mieście znajduje się starostwo powiatu nyskiego.

Rada Miejska

Mieszkańcy Nysy wybierają do swojej Rady Miejskiej 18 radnych (18 z 23). Pozostałych 5 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Nysa.

Liczba radnych poszczególnych ugrupowań w Radzie Miejskiej w latach 2002–2023^[b].

Lp.	Ugrupowanie	Kadencja
		2002–2006^[60]		2006–2010^[61]		2010–2014^[62]		2018–2023^[63]
		Liczba radnych	% głosów	Liczba radnych	% głosów	Liczba radnych	% głosów	Liczba radnych	% głosów
1	Forum Samorządowe 2002	1	7,80%	5	13,18%	1	9,62%	2	9,93%
2	Forum Samorządowo-Gospodarcze	–	–	–	–	–	2,34%	–	–
3	Gospodarne Opolskie	–	–	–	–	–	–	–	–
4	KW Krajowej Partii Emerytów i Rencistów	–	0,31%	–	–	–	–	–	–
5	KW Stowarzyszenia „Ruch Rozwoju Regionu”	–	–	–	4,44%	–	–	–	–
6	KWW Jolanty Barskiej	–	–	–	–	5	18,81%	–	–
7	KWW Kordiana Kolbiarza	–	–	–	–	–	–	8	30,85%
8	KWW Piotra Liniewskiego	–	–	–	–	–	1,62%	–	–
9	Koalicja Obywatelska	–	–	–	–	–	–	5	20,23%
10	Komitet Obywatelski Ziemi Nyskiej	3	11,77%	2	7,04%	–	–	–	–
11	Liga Nyska	9	26,68%	6	21,56%	5	17,44%	1	7,64%
12	Liga Polskich Rodzin	–	2,15%	–	–	–	–	–	–
13	Nowa Prawica	–	–	–	–	–	–	–	–
14	Nyska Inicjatywa Gospodarcza	2	8,54%	–	–	–	–	–	–
15	Platforma Obywatelska	–	–	4	14,69%	4	16,85%	–	–
16	Polskie Stronnictwo Ludowe	1	7,31%	1	5,39%	2	9,22%	–	–
17	Porozumienie Nyskie	–	–	–	2,89%	–	–	–	–
18	Prawo i Sprawiedliwość	–	–	3	14,81%	3	10,38%	7	22,77%
19	Razem Dla Gminy 2018	–	–	–	–	–	–	–	4,01%
20	Ruch Autonomii Śląska	–	–	–	–	–	–	–	–
21	Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej	–	9,11%	–	4,37%	–	–	–	–
22	Samorządowy Blok Wyborczy	1	7,90%	–	–	–	–	–	–
23	„Silna Nysa” Stowarzyszenie Mieszkańców Ziemi Nyskiej	–	–	–	–	–	3,62%	–	–
24	Sojusz Lewicy Demokratycznej	6	18,43%	2	11,64%	3	10,10%	–	–
25	Stowarzyszenie Hankus 2018	–	–	–	–	–	–	–	4,56%
26	Wspólnota Patriotyzm Solidarność	–	–	–	–	–	–	–	–

Budżet miasta

Budżet miasta Nysy
Lp.	Rok	Budżet
1	2009	139,6 mln zł.
2	2010	156,8 mln zł.
3	2011	153,9 mln zł.
4	2012	144,7 mln zł.
5	2013	141,1 mln zł.
6	2014	154,7 mln zł.
7	2015	178,8 mln zł.
8	2016	192,3 mln zł.

Włodarze Nysy

Czasy niemieckie

władzę sprawował nadburmistrz Gminy Miejskiej
- Max Warmbrunn (1911–1915)
- Albert Franke (1916–1933)
- Georg Mazur (1933–1945)

Rzeczpospolita Polska, PRL

Jan Koj (11 maja 1945 – 15 października 1945)
Edward Stępień (15 października 1945 – 28 lutego 1950)
Krystyna Zawidzka (1 marca 1950 – 28 listopada 1950)
Feliks Świerczak (28 listopada 1950 - 24 stycznia 1951)
władzę w latach 1951–1974 sprawował przewodniczący prezydium miejskiej rady narodowej:
- Aniela Odyjas (24 stycznia 1951 – 8 sierpnia 1953)
- Jan Zieliński (8 sierpnia 1953 – 20 grudnia 1954)
- Jan Radomański (20 grudnia 1954 – 1968)
- Kazimierz Strzałkowski (1968 – 1972)
- Zbigniew Kulig (1972–1974)
władzę w latach 1974–1990 sprawował naczelnik miasta:
- Jan Duszel (29 kwietnia 1974 – 14 kwietnia 1982)
- Władysław Dyrka (15 kwietnia 1982 – 31 stycznia 1988)
- Mieczysław Warzocha (2 maja 1988–30 listopada 1990)

III Rzeczpospolita

Jacek Suski (1 grudnia 1990 – 4 lipca 1994)
Mieczysław Warzocha (5 lipca 1994 – 29 października 1998)
Janusz Sanocki (30 października 1998 – 23 maja 2001, Zarząd Miejski nie uzyskał absolutorium)
Ryszard Rogowski (23 maja 2001 – 19 września 2001), w międzyczasie wybierany ponownie:
- 28 maja (radni przy podejmowaniu uchwały popełnili pomyłkę proceduralną),
- 21 sierpnia (Naczelny Sąd Administracyjny 18 września uchylił uchwałę Rady Miejskiej z 23 maja o odwołaniu Janusza Sanockiego, podtrzymując decyzję wojewody opolskiego o nieważności uchwał z 28 maja, zaś 19 września wojewoda unieważnił uchwałę z 21 sierpnia, a tym samym przywrócił go na stanowisko burmistrza)
Janusz Sanocki (19 września 2001 – 30 października 2001) – (Rada Miejska odwołała Zarząd)
Ryszard Rogowski (30 października 2001 – 18 listopada 2002)
Marian Smutkiewicz (18 listopada 2002 – 5 grudnia 2006)
Jolanta Barska (5 grudnia 2006 – grudzień 2014)
Kordian Kolbiarz (grudzień 2014 – aktualnie)

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie^[64]
Miasto	Kraj	Data podpisania umowy	Data rozwiązania umowy
Lüdinghausen	Niemcy	1992
Šumperk	Czechy	1995
Jeseník	Czechy	1999
Kołomyja	Ukraina	2000
Ingelheim am Rhein	Niemcy	2002
Taverny	Francja	2002
Tarnopol	Ukraina	2015	2021^[65]
Batumi^[66]	Gruzja	2017^[67]

Turystyka

Przez Nysę prowadzą szlaki turystyczne:

Szlakiem czarownic po czesko-polskim pograniczu (233 km): Paczków – Mohelnice^[68]
Szlak Saara-Śląsk (nieistniejący)
Szlak „Kopernikowski” (28,2 km): Nysa – Jezioro Nyskie – Siestrzechowice – Koperniki – Jodłów – Łąka – Kałków – Wierzbno – Zwierzyniec – Śliwice – Otmuchów^[69]
Nyska Droga św. Jakuba (106 km): Głuchołazy – Nysa – Skorogoszcz^[70]
Trasa R-9 – EuroVelo 9^[68]
Trasa R-16 (69,6 km): Lipniki – Pleśnica^[68]
Trasa R-17 (74,8 km): Wilemowice – Rzymkowice^[68]
Trasa R-57 (24,4 km): Nysa – Chróścina^[68]

Ludzie związani z Nysą

Honorowi Obywatele Miasta

Mikołaj Andrijczuk
Kazimierz Cybulski^[71]
Joachim Gerhard^[72]
Bernward Trouw^[73]
Marian Smutkiewicz^[71]
Ginter Grothe (2003)^[74]
Josef Holtermann (2003)^[75]
Ryszard Knosala (2003)^[71]
Marta Klubowicz (2006)^[76]
Vlasta Vitaskowa (2011)^[77]
Karl-Heinz Kocar (2013)^[78]
Bernhard Serwuschok (2013)^[79]
Bartosz Kurek (2019)^[80]

Zasłużeni dla Ziemi Nyskiej

Wanda Pawlik^[81]
Tadeusz Rękas^[82]
Bogusław Wierdak^[83]
Jerzy Kozarzewski (1993)^[84]
Piotr Gacek (2009)^[85]
Bartosz Kurek (2009)^[85]
Ginter Żmuda (2011)^[77]
Bogusław Podborączyński (2011)^[77]
Paweł Konior (2018)^[86]
Janina Johnson (2020)^[87]
Michał Raczyński (2020)^[87]

Zobacz też

Uwagi

↑ Wcześniej stosowano pisownię Neiße.
↑ Wykaz obejmuje przynależność radnych do ugrupowań w dniu publikacji wyników wyborów (w niektórych przypadkach radni zmienili w trakcie trwania kadencji swoją przynależność, bądź stali się radnymi niezależnymi).

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Wyniki badań bieżących. Baza Demografia. Główny Urząd Statystyczny, Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2019-04-15] (pol.).
↑ Nysa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 158 .; Nazwę Nissa miasto nosiło też krótko po II wojnie światowej (do 1946).
↑ Dz. U. 1945 nr 33, poz. 196.
↑ B.B. Kaczmarski B.B., Śląsk w XI i XII wieku, [w:] KazimierzK. Popiołek, Historia Śląska od pradziejów do 1945 roku, Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1972 .
↑ RenataR. Pysiewicz-Jędrusik RenataR., AndrzejA. Pustelnik AndrzejA., BeataB. Konopska BeataB., Granice Śląska, Wrocław: Rzeka, 1998, ISBN 83-911532-0-7, OCLC 43216062 .
↑ Klimat: Nysa: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org, pl.climate-data.org [dostęp 2020-03-25] .
↑ ^a ^b Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 sierpnia 2022
↑ Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.
↑ ^a ^b ^c Nysa, Polskie Dzieje - Historia Polski w Internecie [dostęp 2020-08-23] (pol.).
↑ Colmar Grünhagen 1903 ↓, s. 199.
↑ Colmar Grünhagen 1870 ↓, s. 227.
↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 179. ISBN 978-83-910595-2-4.
↑ JanJ. Długosz JanJ., Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga 1-2: do 1038 roku, wyd. II, Wydawnictwo Naukowe PWN, 7 września 2009, s. 174 .
↑ TadeuszT. Zdanowicz TadeuszT., Herb Nysy, web.archive.org, 20 kwietnia 2008 [dostęp 2020-03-27] [zarchiwizowane z adresu 2008-04-20] .
↑ IzabelaI. Kęsicka IzabelaI., Miasto Nysa. Szkice monograficzne, JanuszJ. Kroszel (red.), Wrocław: Instytut Śląski w Opolu, 1970, s. 30 .
↑ Plewczyński 2014 ↓, s. 26.
↑ Michałek 2004 ↓, s. 57-60.
↑ ^a ^b Plewczyński 2014 ↓, s. 27.
↑ ^a ^b Nyskie fortyfikacje. [dostęp 2022-07-02].
↑ Zarys dziejów Nysy. silesia.arcaion.pl. [dostęp 2018-07-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-24)].
↑ Twierdza w Nysie - Historia fortyfikacji, web.archive.org, 25 lipca 2018 [dostęp 2020-08-23] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-25] .
↑ Lista podobozów Gross-Rosen., web.archive.org, 8 marca 2018 [dostęp 2020-08-23] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-08] .
↑ Nysa, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-08-23] .
↑ AndrzejA. Kurek AndrzejA., Niemieckie więzienia sądowe na Śląsku w czasach Trzeciej Rzeszy, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, 2007, s. 140, ISBN 978-83-7850-317-0 .
↑ Województwo opolskie, [w:] Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945, Warszawa 1980, s. 43 .
↑ AntonyA. Beevor AntonyA., Berlin 1945. Upadek, JózefJ. Kozłowski (tłum.), Kraków: Znak, 4 maja 2009, s. 185, ISBN 978-83-240-3415-4 .
↑ Skrywana okupacja. Polska 1944–1946, [w:] MaciejM. Korkuć MaciejM., W cieniu czerwonej gwiazdy. Zbrodnie sowieckie na Polakach (1917–1956), Wydawnictwo Kluszczyński, 31 marca 2010, s. 426, ISBN 978-83-7447-098-8 .
↑ MariuszM. Patelski MariuszM., Czerwony świt 1945 r. Walki sowiecko-niemieckie na Śląsku Opolskim i ich ofiary, Niezależna Gazeta Obywatelska, 7 czerwca 2015 [dostęp 2020-03-27] (pol.).
↑ ^a ^b T.T. Foltyn T.T., Zniszczenia zabytkowego śródmieścia Nysy, „Śląsk Opolski”, 2 (39), Opole 2000, s. 13–18 .
↑ WojciechW. Jankowski WojciechW., Mały przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1983, s. 203, ISBN 83-217-2329-2 .
↑ Mariusz LesławM.L. Krogulski Mariusz LesławM.L., Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944–1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] (pol.).
↑ Dużo zadań dla burmistrza, „Trybuna Opolska” nr 138 z 17 czerwca 1990, s. 3, 15.
↑ Czy wiesz, że..., [w:] AndrzejA. Dereń AndrzejA., Polska bardziej polska, „Tygodnik Prudnicki”, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza ANEKS, 8 grudnia 2004, ISSN 1231-904X .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Nysa – demografia. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2013-12-18].
↑ ^a ^b ^c ^d Stadt und Landkreis Neisse (poln. Nysa). Deutsche Verwaltungsgeschichte. [dostęp 2013-12-18].
↑ ^a ^b ^c ^d Roczniki statystyczne GUS.
↑ ^a ^b ^c Roczniki demograficzne GUS.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Nysa w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ BolesławB. Dolata BolesławB., Wyzwolenie Dolnego Śląska w 1945 roku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1985, s. 115, ISBN 83-04-01882-9 .
↑ ZbigniewZ. Zalewski ZbigniewZ., Nysa na dawnej pocztówce, Opole: MS Opole, 2003, ISBN 83-88945-22-X .
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 68–71. [dostęp 2012-12-24].
↑ Nysa w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2020-03-27] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Strona główna – Nyskon, nyskon.pl [dostęp 2020-03-27] .
↑ Dni Nysy 2020 program - znamy repertuar, iIe będzie kosztować?, nowinynyskie.com.pl, 12 lutego 2020 [dostęp 2020-12-21] .
↑ Dni Nysy 2018 – znamy datę! – iLoveNysa.pl – Twój portal z najświeższymi wiadomościami, ilovenysa.pl [dostęp 2020-12-21] .
↑ Miejski OśrodekM.O. Kultury Miejski OśrodekM.O., XXIII Festiwal Kolęd i Pastorałek, Nyski Dom Kultury [dostęp 2020-12-21] (pol.).
↑ AcidLand – Encyclopaedia Metallum: The Metal Archives, metal-archives.com [dostęp 2020-07-08] .
↑ Death Rate – Encyclopaedia Metallum: The Metal Archives, metal-archives.com [dostęp 2020-07-08] .
↑ God in Ruins – Encyclopaedia Metallum: The Metal Archives, metal-archives.com [dostęp 2020-07-08] .
↑ Visceral Infection – Encyclopaedia Metallum: The Metal Archives, metal-archives.com [dostęp 2020-07-08] .
↑ Wiadomości z regionu, nysahot.pl [dostęp 2020-03-27] (pol.).
↑ ^a ^b ^c Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-11] .
↑ DorotaD. Kłonowska DorotaD., Dom Królestwa Świadków Jehowy w Nysie, – Radio Opole, 15 lutego 2015 [dostęp 2020-03-27] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-15] .
↑ Stolica Boża i Barankowa, Apostołów w Duchu i Prawdzie, Alfa i Omega, Początek i Koniec. Zbór Nysa, Kościół, MisterWhat [dostęp 2020-03-26] (pol.).
↑ Ośrodki / Buddyzm.pl / Buddyzm.pl – Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu, buddyzm.imail.pl [dostęp 2020-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-14] .
↑ Oficjalna strona I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana III Sobieskiego Carolinum w Nysie, carolinum.edu.pl [dostęp 2020-03-27] .
↑ AZS PWSZ w Nysie.
↑ Strona domowa Klubu Żeglarskiego „Nysa” [dostęp 2020-03-27] (pol.).
↑ Wybory samorządowe 2018, wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2020-03-25] .
↑ Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe, wybory2002.pkw.gov.pl [dostęp 2020-03-27] .
↑ Geografia wyborcza – Wybory samorządowe – Państwowa Komisja Wyborcza, wybory2006.pkw.gov.pl [dostęp 2020-03-27] .
↑ Wybory Samorządowe 2010 – Geografia wyborcza – Województwo opolskie – Powiat nyski – gm. Nysa, wybory2010.pkw.gov.pl [dostęp 2020-03-27] .
↑ Wybory samorządowe 2018, wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2020-03-27] .
↑ Portal Urzędu Miejskiego Nysa. [dostęp 2013-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-21)]. (pol.).
↑ PAP, Opolskie: Nysa zerwała współpracę z Tarnopolem na Ukrainie - społeczeństwo, wnp.pl, 31 marca 2021 [dostęp 2021-03-31] (pol.).
↑ RadioR. Opole RadioR., Nysa podpisała umowę partnerską z Batumi. Przede wszystkim wymiana młodzieży, Nysa podpisała umowę partnerską z Batumi. Przede wszystkim wymiana młodzieży, 5 września 2017 [dostęp 2021-07-13] (pol.).
↑ Źródło: UMiG Nysa (tekst i foto www.nysa.eu), Partnerstwo z Batumi podpisane, nasza.nysa.pl [dostęp 2021-07-13] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Trasy rowerowe, SP Nysa [dostęp 2020-04-07] (pol.).
↑ Turystyka piesza, SP Nysa [dostęp 2020-04-07] (pol.).
↑ ToursprungT. GmbH ToursprungT., Route: Nyska Droga św. Jakuba, Wandermap [dostęp 2020-04-07] (pol.).
↑ ^a ^b ^c BeataB. Cichecka BeataB., Ambasador Nysy, Nowa Trybuna Opolska, 25 maja 2003 [dostęp 2020-03-25] (pol.).
↑ 10-lecie założenia Stowarzyszenia Przyjaciół Miast Partnerskich Nysy, nasza.nysa.pl, 26 listopada 2019 [dostęp 2020-03-25] (pol.).
↑ ArturA. Pieczarka ArturA., Historyczna wizyta w Nysie, otonysa.pl, 18 lipca 2013 [dostęp 2020-03-25] (pol.).
↑ BeataB. Cichecka BeataB., Partnerstwo z oprawą, Nowa Trybuna Opolska, 25 maja 2003 [dostęp 2020-03-25] (pol.).
↑ Zmarł przyjaciel Nysy – Nysa, i.nysa.pl [dostęp 2020-03-25] .
↑ DorotaD. Kłonowska DorotaD., Marta Klubowicz honorowa, Radio Opole, 2 listopada 2005 [dostęp 2020-03-25] (pol.).
↑ ^a ^b ^c DorotaD. Kłonowska DorotaD., Zasłużeni dla Ziemi Nyskiej, Radio Opole, 26 maja 2011 [dostęp 2020-03-25] (pol.).
↑ DorotaD. Kłonowska DorotaD., Ruszyły Dni Nysy, Ruszyły Dni Nysy, 24 maja 2013 [dostęp 2020-03-25] (pol.).
↑ DorotaD. Kłonowska DorotaD., Bernard Serwuschok znów przywiózł dary do Nysy, Bernard Serwuschok znów przywiózł dary do Nysy, 27 kwietnia 2012 [dostęp 2020-03-25] (pol.).
↑ KrzysztofK. Strauchmann KrzysztofK., Bartosz Kurek odebrał honorowe obywatelstwo Nysy, nto.pl, 23 stycznia 2019 [dostęp 2020-03-25] (pol.).
↑ Wanda Pawlik o Nysie, nasza.nysa.pl [dostęp 2020-03-25] .
↑ Tadeusz Rękas, psm.nysa.com.pl [dostęp 2020-03-25] .
↑ Samorząd Województwa Opolskiego, archiwum.opolskie.pl [dostęp 2020-03-25] .
↑ Uniwersytet Trzeciego Wieku im. Jerzego Kozarzewskiego w Nysie, pwsz.nysa.pl [dostęp 2020-03-25] .
↑ ^a ^b KlaudiaK. Bochenek KlaudiaK., Piotr Gacek i Bartosz Kurek zasłużeni dla Nysy, „Nowa Trybuna Opolska”, 10 listopada 2009 [dostęp 2020-03-25] (pol.).
↑ DanielD. Klimczak DanielD., Nyscy radni podsumowali kończącą się kadencję. Najdłuższa sesja trwała trzy dni, Radio Opole, 16 października 2018 [dostęp 2020-03-25] (pol.).
↑ ^a ^b KrzysztofK. Strauchmann KrzysztofK., Zasłużeni dla Ziemi Nyskiej. Niezwykłe osobowości, Nysa Nasze Miasto, 24 stycznia 2020 [dostęp 2020-03-25] (pol.).

Bibliografia

Colmar Grünhagen: Codex Diplomaticus Silesiae T.22 Regesten zur schlesischen Geschichte 1327–1333. Breslau: E. Wohlfarth’s Buchhandlung, 1903.
Colmar Grünhagen: Codex Diplomaticus Silesiae T.9 Urkunden der Stadt Brieg. Breslau: Josef Max & COMP., 1870.
„Nysa-przystanek wędrowca” 2004 J. Daniel, I.Zielonka wyd. Inserat ISBN 83-912169-1-8.
„Nysa na dawnej pocztówce” 2003 Z. Zalewski wyd. MS Opole, Urząd Miejski w Nysie ISBN 83-88945-22-X.
J. Leszczyński, Zarys dziejów miasta do 1740. w: Miasto Nysa. Szkice monograficzne, Wrocław 1979, s. 39.
T. Foltyn: „Zniszczenie zabytkowego śródmieścia Nysy”, Materiały, Śląsk Opolski, 2000 nr 2(39).
Skrypt historyczny Stowarzyszenia Historycznego Legionów Polskich i Legii Polsko-Włoskiej w Nysie, Nysa 2010, pod red. Marek Szczerski, kpt. Tomek.
Neisse: ein Führer durch die Stadt und ihre Geschichte, Niesse [Nysa] 1922.
Bernhard Ruffert, Kurze Chronik von Neisse: mit einem Plane von Neisse aus dem Jahre 1596, Niesse [Nysa] 1910.
Marek Plewczyński: Wojny Jagiellonów z wschodnimi i południowymi sąsiadami Królestwa Polskiego w XV wieku. Wyd. 1. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-166-6.
Andrzej Michałek: Wyprawy krzyżowe. Husyci. Wyd. 1. Warszawa: Bellona, 2004. ISBN 83-11-09898-0.

Linki zewnętrzne

Oficjalna witryna miasta Nysa
Nissa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 158 .

[a-4] Wcześniej stosowano pisownię Neiße.

[b-61] Wykaz obejmuje przynależność radnych do ugrupowań w dniu publikacji wyników wyborów (w niektórych przypadkach radni zmienili w trakcie trwania kadencji swoją przynależność, bądź stali się radnymi niezależnymi).

[gus2018-1] Wyniki badań bieżących. Baza Demografia. Główny Urząd Statystyczny, Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2019-04-15] (pol.).

[2] Nysa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 158 .; Nazwę Nissa miasto nosiło też krótko po II wojnie światowej (do 1946).

[3] Dz. U. 1945 nr 33, poz. 196.

[5] B.B. Kaczmarski B.B., Śląsk w XI i XII wieku, [w:] KazimierzK. Popiołek, Historia Śląska od pradziejów do 1945 roku, Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1972 .

[6] RenataR. Pysiewicz-Jędrusik RenataR., AndrzejA. Pustelnik AndrzejA., BeataB. Konopska BeataB., Granice Śląska, Wrocław: Rzeka, 1998, ISBN 83-911532-0-7, OCLC 43216062 .

[7] Klimat: Nysa: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org, pl.climate-data.org [dostęp 2020-03-25] .

[gugik-8] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 sierpnia 2022

[9] Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.

[:7-10] Nysa, Polskie Dzieje - Historia Polski w Internecie [dostęp 2020-08-23] (pol.).

[CITEREFColmar_Grünhagen1903199-11] Colmar Grünhagen 1903 ↓, s. 199.

[CITEREFColmar_Grünhagen1870227-12] Colmar Grünhagen 1870 ↓, s. 227.

[13] Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 179. ISBN 978-83-910595-2-4.

[14] JanJ. Długosz JanJ., Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga 1-2: do 1038 roku, wyd. II, Wydawnictwo Naukowe PWN, 7 września 2009, s. 174 .

[15] TadeuszT. Zdanowicz TadeuszT., Herb Nysy, web.archive.org, 20 kwietnia 2008 [dostęp 2020-03-27] [zarchiwizowane z adresu 2008-04-20] .

[16] IzabelaI. Kęsicka IzabelaI., Miasto Nysa. Szkice monograficzne, JanuszJ. Kroszel (red.), Wrocław: Instytut Śląski w Opolu, 1970, s. 30 .

[CITEREFPlewczyński201426-17] Plewczyński 2014 ↓, s. 26.

[CITEREFMichałek200457-60-18] Michałek 2004 ↓, s. 57-60.

[CITEREFPlewczyński201427-19] Plewczyński 2014 ↓, s. 27.

[twierdzanysa-20] Nyskie fortyfikacje. [dostęp 2022-07-02].

[21] Zarys dziejów Nysy. silesia.arcaion.pl. [dostęp 2018-07-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-24)].

[22] Twierdza w Nysie - Historia fortyfikacji, web.archive.org, 25 lipca 2018 [dostęp 2020-08-23] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-25] .

[23] Lista podobozów Gross-Rosen., web.archive.org, 8 marca 2018 [dostęp 2020-08-23] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-08] .

[24] Nysa, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-08-23] .

[25] AndrzejA. Kurek AndrzejA., Niemieckie więzienia sądowe na Śląsku w czasach Trzeciej Rzeszy, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, 2007, s. 140, ISBN 978-83-7850-317-0 .

[26] Województwo opolskie, [w:] Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945, Warszawa 1980, s. 43 .

[27] AntonyA. Beevor AntonyA., Berlin 1945. Upadek, JózefJ. Kozłowski (tłum.), Kraków: Znak, 4 maja 2009, s. 185, ISBN 978-83-240-3415-4 .

[28] Skrywana okupacja. Polska 1944–1946, [w:] MaciejM. Korkuć MaciejM., W cieniu czerwonej gwiazdy. Zbrodnie sowieckie na Polakach (1917–1956), Wydawnictwo Kluszczyński, 31 marca 2010, s. 426, ISBN 978-83-7447-098-8 .

[29] MariuszM. Patelski MariuszM., Czerwony świt 1945 r. Walki sowiecko-niemieckie na Śląsku Opolskim i ich ofiary, Niezależna Gazeta Obywatelska, 7 czerwca 2015 [dostęp 2020-03-27] (pol.).

[:5-30] T.T. Foltyn T.T., Zniszczenia zabytkowego śródmieścia Nysy, „Śląsk Opolski”, 2 (39), Opole 2000, s. 13–18 .

[31] WojciechW. Jankowski WojciechW., Mały przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1983, s. 203, ISBN 83-217-2329-2 .

[32] Mariusz LesławM.L. Krogulski Mariusz LesławM.L., Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944–1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] (pol.).

[33] Dużo zadań dla burmistrza, „Trybuna Opolska” nr 138 z 17 czerwca 1990, s. 3, 15.

[34] Czy wiesz, że..., [w:] AndrzejA. Dereń AndrzejA., Polska bardziej polska, „Tygodnik Prudnicki”, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza ANEKS, 8 grudnia 2004, ISSN 1231-904X .

[szdemografia-35] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Nysa – demografia. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2013-12-18].

[vg-36] Stadt und Landkreis Neisse (poln. Nysa). Deutsche Verwaltungsgeschichte. [dostęp 2013-12-18].

[rsgus-37] Roczniki statystyczne GUS.

[rdgus-38] Roczniki demograficzne GUS.

[populacja2016-39] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Nysa w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[40] BolesławB. Dolata BolesławB., Wyzwolenie Dolnego Śląska w 1945 roku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1985, s. 115, ISBN 83-04-01882-9 .

[41] ZbigniewZ. Zalewski ZbigniewZ., Nysa na dawnej pocztówce, Opole: MS Opole, 2003, ISBN 83-88945-22-X .

[42] Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 68–71. [dostęp 2012-12-24].

[43] Nysa w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2020-03-27] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[44] Strona główna – Nyskon, nyskon.pl [dostęp 2020-03-27] .

[45] Dni Nysy 2020 program - znamy repertuar, iIe będzie kosztować?, nowinynyskie.com.pl, 12 lutego 2020 [dostęp 2020-12-21] .

[46] Dni Nysy 2018 – znamy datę! – iLoveNysa.pl – Twój portal z najświeższymi wiadomościami, ilovenysa.pl [dostęp 2020-12-21] .

[47] Miejski OśrodekM.O. Kultury Miejski OśrodekM.O., XXIII Festiwal Kolęd i Pastorałek, Nyski Dom Kultury [dostęp 2020-12-21] (pol.).

[48] AcidLand – Encyclopaedia Metallum: The Metal Archives, metal-archives.com [dostęp 2020-07-08] .

[49] Death Rate – Encyclopaedia Metallum: The Metal Archives, metal-archives.com [dostęp 2020-07-08] .

[50] God in Ruins – Encyclopaedia Metallum: The Metal Archives, metal-archives.com [dostęp 2020-07-08] .

[51] Visceral Infection – Encyclopaedia Metallum: The Metal Archives, metal-archives.com [dostęp 2020-07-08] .

[52] Wiadomości z regionu, nysahot.pl [dostęp 2020-03-27] (pol.).

[:4-53] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-11] .

[54] DorotaD. Kłonowska DorotaD., Dom Królestwa Świadków Jehowy w Nysie, – Radio Opole, 15 lutego 2015 [dostęp 2020-03-27] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-15] .

[55] Stolica Boża i Barankowa, Apostołów w Duchu i Prawdzie, Alfa i Omega, Początek i Koniec. Zbór Nysa, Kościół, MisterWhat [dostęp 2020-03-26] (pol.).

[56] Ośrodki / Buddyzm.pl / Buddyzm.pl – Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu, buddyzm.imail.pl [dostęp 2020-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-14] .

[57] Oficjalna strona I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana III Sobieskiego Carolinum w Nysie, carolinum.edu.pl [dostęp 2020-03-27] .

[58] AZS PWSZ w Nysie.

[59] Strona domowa Klubu Żeglarskiego „Nysa” [dostęp 2020-03-27] (pol.).

[60] Wybory samorządowe 2018, wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2020-03-25] .

[62] Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe, wybory2002.pkw.gov.pl [dostęp 2020-03-27] .

[63] Geografia wyborcza – Wybory samorządowe – Państwowa Komisja Wyborcza, wybory2006.pkw.gov.pl [dostęp 2020-03-27] .

[64] Wybory Samorządowe 2010 – Geografia wyborcza – Województwo opolskie – Powiat nyski – gm. Nysa, wybory2010.pkw.gov.pl [dostęp 2020-03-27] .

[65] Wybory samorządowe 2018, wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2020-03-27] .

[66] Portal Urzędu Miejskiego Nysa. [dostęp 2013-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-21)]. (pol.).

[67] PAP, Opolskie: Nysa zerwała współpracę z Tarnopolem na Ukrainie - społeczeństwo, wnp.pl, 31 marca 2021 [dostęp 2021-03-31] (pol.).

[68] RadioR. Opole RadioR., Nysa podpisała umowę partnerską z Batumi. Przede wszystkim wymiana młodzieży, Nysa podpisała umowę partnerską z Batumi. Przede wszystkim wymiana młodzieży, 5 września 2017 [dostęp 2021-07-13] (pol.).

[69] Źródło: UMiG Nysa (tekst i foto www.nysa.eu), Partnerstwo z Batumi podpisane, nasza.nysa.pl [dostęp 2021-07-13] (pol.).

[:6-70] Trasy rowerowe, SP Nysa [dostęp 2020-04-07] (pol.).

[71] Turystyka piesza, SP Nysa [dostęp 2020-04-07] (pol.).

[72] ToursprungT. GmbH ToursprungT., Route: Nyska Droga św. Jakuba, Wandermap [dostęp 2020-04-07] (pol.).

[:0-73] BeataB. Cichecka BeataB., Ambasador Nysy, Nowa Trybuna Opolska, 25 maja 2003 [dostęp 2020-03-25] (pol.).

[74] 10-lecie założenia Stowarzyszenia Przyjaciół Miast Partnerskich Nysy, nasza.nysa.pl, 26 listopada 2019 [dostęp 2020-03-25] (pol.).

[75] ArturA. Pieczarka ArturA., Historyczna wizyta w Nysie, otonysa.pl, 18 lipca 2013 [dostęp 2020-03-25] (pol.).

[76] BeataB. Cichecka BeataB., Partnerstwo z oprawą, Nowa Trybuna Opolska, 25 maja 2003 [dostęp 2020-03-25] (pol.).

[77] Zmarł przyjaciel Nysy – Nysa, i.nysa.pl [dostęp 2020-03-25] .

[78] DorotaD. Kłonowska DorotaD., Marta Klubowicz honorowa, Radio Opole, 2 listopada 2005 [dostęp 2020-03-25] (pol.).

[:1-79] DorotaD. Kłonowska DorotaD., Zasłużeni dla Ziemi Nyskiej, Radio Opole, 26 maja 2011 [dostęp 2020-03-25] (pol.).

[80] DorotaD. Kłonowska DorotaD., Ruszyły Dni Nysy, Ruszyły Dni Nysy, 24 maja 2013 [dostęp 2020-03-25] (pol.).

[81] DorotaD. Kłonowska DorotaD., Bernard Serwuschok znów przywiózł dary do Nysy, Bernard Serwuschok znów przywiózł dary do Nysy, 27 kwietnia 2012 [dostęp 2020-03-25] (pol.).

[82] KrzysztofK. Strauchmann KrzysztofK., Bartosz Kurek odebrał honorowe obywatelstwo Nysy, nto.pl, 23 stycznia 2019 [dostęp 2020-03-25] (pol.).

[83] Wanda Pawlik o Nysie, nasza.nysa.pl [dostęp 2020-03-25] .

[84] Tadeusz Rękas, psm.nysa.com.pl [dostęp 2020-03-25] .

[85] Samorząd Województwa Opolskiego, archiwum.opolskie.pl [dostęp 2020-03-25] .

[86] Uniwersytet Trzeciego Wieku im. Jerzego Kozarzewskiego w Nysie, pwsz.nysa.pl [dostęp 2020-03-25] .

[:2-87] KlaudiaK. Bochenek KlaudiaK., Piotr Gacek i Bartosz Kurek zasłużeni dla Nysy, „Nowa Trybuna Opolska”, 10 listopada 2009 [dostęp 2020-03-25] (pol.).

[88] DanielD. Klimczak DanielD., Nyscy radni podsumowali kończącą się kadencję. Najdłuższa sesja trwała trzy dni, Radio Opole, 16 października 2018 [dostęp 2020-03-25] (pol.).

[:3-89] KrzysztofK. Strauchmann KrzysztofK., Zasłużeni dla Ziemi Nyskiej. Niezwykłe osobowości, Nysa Nasze Miasto, 24 stycznia 2020 [dostęp 2020-03-25] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[b]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

Miasto	Nysa
Wsie	Biała Nyska Domaszkowice Głębinów Goświnowice Hajduki Nyskie Hanuszów Iława Jędrzychów Kępnica Konradowa Koperniki Kubice Lipowa Morów Niwnica Podkamień Przełęk (Buków) Radzikowice Regulice Rusocin Sękowice Siestrzechowice Skorochów Wierzbięcice Wyszków Śląski Złotogłowice
Części miasta	Dolna Wieś Górna Wieś Jędrzychów Karłów Podzamcze Radoszyn Rochus Średnia Wieś Śródmieście Zamłynie Zawodzie Zwierzyniec
Integralne części wsi	Czarkowice Kaplica Piaskowa Rochów

Miasta	Głuchołazy Korfantów Nysa Otmuchów Paczków
Gminy miejsko-wiejskie	Głuchołazy Korfantów Nysa Otmuchów Paczków
Gminy wiejskie	Kamiennik Łambinowice Pakosławice Skoroszyce

Miasta na prawach powiatu	Opole
Miasta powiatowe	Brzeg Głubczyce Kędzierzyn-Koźle Kluczbork Krapkowice Namysłów Nysa Olesno Prudnik Strzelce Opolskie
Miasta gminne	Baborów Biała Byczyna Dobrodzień Głogówek Głuchołazy Gogolin Gorzów Śląski Grodków Kietrz Kolonowskie Korfantów Leśnica Lewin Brzeski Niemodlin Otmuchów Ozimek Paczków Praszka Prószków Tułowice Ujazd Wołczyn Zawadzkie Zdzieszowice

Przynależność wojewódzka	woj. śląskie (1945–50) woj. opolskie (1950–75)
Miasta (1945–75)	Głuchołazy Nysa (do 1948 →) Paczków
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Burgrabice (Borkowice) (do 1954) Głuchołazy (Głuchołazy–Wieś) Goświnowice (Goświn) (do 1954) Jasienica Dolna Kałków (Skałka) Kępnica (do 1954) Nowaki (do 1954) Nowy Las (do 1954) Nysa (od 1973) Paczków (od 1973) Pakosławice (od 1973) Siestrzechowice (Izdebka) (do 1954) Stary Paczków (do 1954) Ścinawa Nyska (Ścinawa) Trzeboszowice (Siemiałowice) (do 1954) Złotogłowice (Złotopol) (do 1954)
Gromady (1954–72)	Biała Nyska (1954–61) Biskupów (1954–61) Bodzanów (1954–59) Buków (1954–59) Burgrabice (1954–72) Głuchołazy (1959–72) Goświnowice (1954–68) Jasienica Dolna (1954–72) Kałków (1954–72) Kamienica (1954–59) Kijów (1954–59) Konradów (1954–59) Koperniki (1961–72) Meszno (1954–59) Niwnica (1954–72) Nowaki (1954–72) Nowy Las (1954–68) Nowy Świętów (1954–61) Paczków (1959–72) Pakosławice (1954–72) Piątkowice (1954–61) Polski Świętów (1961–72) Reńska Wieś (1954–59) Siestrzechowice (1954–61) Ścinawa Nyska (1954–72) Trzeboszowice (1954–72) Unikowice (1954–59) Wierzbięcice (1954–72) Włodary (1954–59) Złotogłowice (1954–72)

Navigation

Nysa

Geografia

Położenie

Środowisko naturalne

Podział miasta

Nazwa

Historia

Średniowiecze

XVI–XX wiek

II wojna światowa

Polska Ludowa

III Rzeczpospolita

Demografia

Liczba mieszkańców miasta

Piramida wieku mieszkańców Nysy w 2014 roku

Zabytki

Gospodarka

Przedsiębiorstwa

Handel

Transport

Transport drogowy

Transport kolejowy

Komunikacja miejska

Lądowisko

Kultura

Stałe imprezy kulturalne

Odniesienia w kulturze masowej

Zespoły muzyczne

Media lokalne

Prasa

Telewizja

Radio

Portale

Religia

Wspólnoty wyznaniowe

Cmentarze

Nieistniejące obiekty sakralne

Edukacja i nauka

Sport

Obiekty sportowe

Kluby sportowe

Zawody sportowe

Polityka

Rada Miejska

Budżet miasta

Włodarze Nysy

Czasy niemieckie

Rzeczpospolita Polska, PRL

Współpraca międzynarodowa

Turystyka

Ludzie związani z Nysą

Honorowi Obywatele Miasta

Zasłużeni dla Ziemi Nyskiej

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Author