Ołeś Honczar

Coin of Ukraine Gonchar R.jpg

Ołeś Honczar, ukr. Олесь Терентійович Гончар, Ołeś Terentijowycz Honczar (ur. 3 kwietnia 1918 w obwodzie połtawskim, zm. 14 lipca 1995 w Kijowie) – ukraiński pisarz i działacz polityczny, autor opowiadań, nowel oraz powieści w przeważającej mierze związanych z okresem wojny.

Życiorys

Po śmierci matki opiekowali się nim dziadkowie, z nimi spędził dzieciństwo w obwodzie połtawskim. Uczył się w charkowskim Technikum Dziennikarskim im. M. Ostrowskiego, później przez krótki czas pracował w jednej z charkowskich gazet. W 1938 wstąpił na Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Charkowie. Będąc na trzecim roku studiów jesienią 1941 r. poszedł jako ochotnik do wojska. Został ranny, trafił do obozu jenieckiego, skąd uciekł i wrócił na front. W jednej z gwardyjskich dywizji II Frontu Ukraińskiego brał udział w wyzwalaniu Rumunii, Węgier, Czechosłowacji i Austrii.

Po powrocie z frontu oraz napisaniu powieści Zemla hude (Земля гуде, 1946) zakończył studia na uniwersytecie. W latach 1959-1971 był przewodniczącym zarządu Związku Pisarzy Ukrainy, od 1978 członkiem Akademii Nauk USRR, a od 1959 do 1986 roku sekretarzem Związku Pisarzy ZSRR. Był deputowanym do Rady Najwyższej USRR i ZSRR oraz członkiem Światowej Rady Pokoju.

Na przełomie lat 80. i 90. współpracował z Ludowym Ruchem Ukrainy, popierał strajki studenckie, występował w obronie języka i kultury ukraińskiej. W 1990 roku złożył legitymację partyjną.

Twórczość

Zadebiutował trylogią powieściową Chorążowie (Прапороносці, 1946-1948, pol. wyd. 1951), która od razu zyskała uznanie krytyków, a niespełna trzydziestoletniego Honczara okrzyknięto dojrzałym artystą. Powieść Chorążowie pisał przez trzy powojenne lata w Dnipropietrowsku, w domu swojej siostry. Trylogię uhonorowano dwiema nagrodami stalinowskimi (1947, 1948). Utwór wyróżniał się nie tylko poetycką wzniosłością, ale w dokumentalno-emocjonalny sposób przedstawiał realia wojny. Każdą część trylogii rozpoczyna motto ze Słowa o wyprawie Igora, co nadaje jej patriotycznego uduchowienia. Wszystkie trzy części publikowano na łamach czasopisma Ojczyzna (Alpy 1946; Modry Dunaj 1947, Złota Praga 1948). Kompozycja i fabuła są mało skomplikowane, w przeciwieństwie do treści (młodość jest przeciwstawiona wojnie).

Na przełomie lat 40. i 50. powstały nowele: Modry kameń (Модри камень), Wesna za Morawoju (Весна за Моравою), Iłonka (Ілонка), Hory spiwajut’ (Гори співають), Usman ta Marta (Усман та Марта). Wydane w latach 50. nowele Południe (Південь, 1951), Doroha za chmary (Дорога за хмари, 1953), Czary komyszi (Чари комиші, 1958), powieści Mykyta Bratuś (Микита Братусь, 1951) i Szczob switywsia wohnyk (Щоб світився вогник, 1955) były poświęcone życiu ludzi w czasie pokoju, moralnym aspektom ich wzajemnych relacji. Utwory Tawrija (Таврія, 1952) oraz Perekop (Перекоп, 1957) dotyczyły tematyki historyczno-rewolucyjnej.

Swoje opowiadania i powieści Honczar poświęcił ludziom, których dobrze znał. W latach 30. XX w. z własnej woli udał się na front (wojna domowa w Hiszpanii). Ta historia stała się osnową powieści Człowiek i broń (Людина і зброя, 1960, wyd. pol. 1963), za którą został nagrodzony państwową nagrodą im. T. Szewczenki. Pomimo niesprzyjających twórczości literackiej ciężkich wojennych warunków (zadań starszego sierżanta) nie zaprzestał pisania. Wiesze powstawały w przerwach między walkami, sam autor nazywał je lirycznymi szkicami dla przyszłych utworów.

Nowatorstwo powieści Człowiek i broń oraz Cyklon (Циклон, 1970) polegało na zaakcentowaniu w nich najistotniejszych pytań dotyczących życia i śmierci. Zagłębienie się w tematykę życia autor zademonstrował w utworach, które ukazały się w ciągu l. 60 i 70. – to powieści: Tronka (Тронка, 1963), Sobor (Собор, 1968), Bereh lubowi (Берег любові, 1976), Twoja zoria (Твоя зоря, 1980), Brihantina (Бригантина, 1972), nowele: Kresaft (Кресафт, 1963), Na kosi (На косі, 1966), Pid dałekymy sosnamy (Під далекими соснами, 1970), Piznie prozrinnia (Пізнє прозріння, 1974).

Za powieść Tronka Honczar otrzymał nagrodę leninowską (1964), natomiast los najważniejszej z jego książek Soboru był dramatyczny. Powieść opublikowano w czasopiśmie Ojczyzna (Вітчизна) w 1968. Pierwsze recenzje były przychylne, jednak niedługo potem autor został poddany przez krytykę ostracyzmowi, a utwór wyłączono z obiegu na dwadzieścia lat. Sobor był jednym z czynników, które przyczyniły się do otwarcia oczu zaślepionych totalitarną ideologią pisarzy.

Utwory Honczara przełożono na 67 języków.

Wybrane utwory

  • Bereh lubovi (Берег любові, 1976)
  • Brihantina (Бригантина, 1972)
  • Kresaft (Кресафт, 1963)
  • Człowiek i broń (Людина і зброя, 1960)
  • Mykyta Bratuś (Микита Братусь, 1951)
  • Chorążowie (Прапороносці, 1946-1948)
  • Sobor (Собор, 1968)
  • Twoja zoria (Твоя зоря, 1980)
  • Tronka (Тронка, 1963)
  • Cykłon (Циклон, 1970)

Odznaczenia i nagrody

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie