Ołtarz Andreasa Jerina

Zrekonstruowany ołtarz w prezbiterium.

Ołtarz Andreasa Jerina – XVI-wieczny manierystyczny główny ołtarz katedry we Wrocławiu.

Opis

Manierystycznym ołtarz jest pentaptykiem^[1], składa się z drewnianej szafy ołtarzowej, obitej bordowym aksamitem ozdobionym srebrnymi gwiazdami. Na jego tle umieszczono srebrne figury ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa, Marii i św. Jana Ewangelisty^[2]. We wnękach skrzydeł również wyłożonych bordowym aksamitem i ozdobionych gwiazdami umieszczono srebrne figury św. Andrzeja Apostoła i św. Jadwigi Śląskiej (prawe skrzydło) oraz św. Jana Chrzciciela i św. Wincentego z Saragossy (lewe skrzydło). Ponadto poniżej świętych są srebrne, małe medaliony związane z fundatorem: w prawym skrzydle jego herb, a w lewym portret z profilu^[3]. Szafa główna i wnęki skrzydeł obramowano złoconymi ażurowymi ornamentami roślinnymi ze srebra^[4]. Otwarty ołtarz ma 376 cm szerokości i 301,5 cm wysokości^[5] (ks. Cembrowicz podaje odpowiednio: 371 cm i 300 cm^[4]). Główna skrzynia jest zamykana czterema skrzydłami^[4].

Na drugiej, widocznej po zamknięciu ołtarza stronie skrzydeł widoczne są obrazy Bartholomaeusa Fichtenbergera: osiem obrazów nt. historii życia św. Jana Chrzciciela (w scenie kazania św. Jana nad Jordanem przedstawiono m.in. postać fundatora ołtarza – biskupa Jerina^[6]) tworzących pierwsze zamknięcie ołtarza i cztery portrety Ojców Kościoła (św. Ambrożego, św. Augustyna, św. Grzegorza Wielkiego i św. Hieronima), tworzące drugie zamknięcie^[2][7].

Ołtarz, który po rekonstrukcji, od 2019 r. jest ponownie ołtarzem głównym katedry posiada ok. 80% zachowanych oryginalnych elementów^[2], natomiast do odtworzonych elementów należą: sam krzyż krucyfiksu (figura Chrystusa i inne drobne elementy krucyfiksu są oryginalne) i tablica fundacyjna bp. Jerina poniżej krucyfiksu, dębowa centralna szafa ołtarza (nie została ewakuowana przed oblężeniem Wrocławia i spaliła się w czasie pożaru świątyni), aksamitowa tkanina wyścielająca centralną szafę i kwatery skrzydeł, część srebrnych gwiazd i rozet umieszczonych na aksamicie, głowy aniołów na ramie centralnej szafy i wokół górnej części krzyża, ażurowe ozdoby w górnych rogach szafy centralnej i drobne fragmenty uzupełniające zachowane elementów wystroju^[8][4]. Srebrne elementy odtworzone nie są pozłacane, w przeciwieństwie do oryginalnych^[4]. Nie zachowała się także predella^[9].

Historia

Ołtarz o wartości 10 tysięcy talarów^[1] został ufundowany w 1590 r.^[4] przez katolickiego biskupa Andreasa von Jerina, a wykonany na miejscu, we Wrocławiu przez miejscowych luterańskich rzemieślników pod kierownictwem złotnika Paula Nitscha^[2]. Cena ołtarza była w chwili złożenia na niego zamówienia równowartością średniej wielkości miasta^[1]. Po zainstalowaniu w katedrze w 1591 r. aż do końca II wojny światowej był jej głównym ołtarzem^[2] i jednym z najczęściej oglądanych zabytków w mieście^[10].

Ołtarz został częściowo zniszczony w 1632 r. przez wojska szwedzkie i saksońskie, gdy żołnierze ukradli srebrne blachy z tylnych ścian ołtarza, przy okazji uszkadzając skrzynię i boczne skrzydła^[11]. Srebrne figury nie zostały zrabowane, gdyż ukryto je przed zajęciem miasta^[4]. Niezniszczone części ołtarza władze miejskie przeniosły w bezpieczne miejsce^[12]. W 1650 r. ołtarz został odrestaurowany z polecenia siostrzeńca biskupa, kanonika Philippa von Jerina^[4], wówczas blachy zastąpiono suknem ozdobionym srebrnymi gwiazdami i rozetkami^[11].

W XIX w. ołtarz poddawano renowacjom, a w 1934 r. wykonano kompleksową konserwację^[4]. Po 5 września 1944 r.^[11] ołtarz zdemontowano, srebrne figury zabezpieczono w skarbcu, a skrzydła z obrazami w jednym z magazynów muzealnych^[10]. W czasie bombardowania miasta w święta wielkanocne^[2] 2 kwietnia 1945 r.^[11] pozostająca w prezbiterium główna szafa ołtarzowa spłonęła. Po wojnie ołtarz nie został zrekonstruowany i zastąpił go późnogotycki pentaptyk Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny ze zbiorów Muzeum Śląskiego^[2].

Zachowane skrzydła przekazano natomiast do kościoła pokolegiackiego św. Stanisława w Szamotułach, a rzeźby i inne srebrne elementy pozostawiono w skarbcu katedralnym. W 1966 r. skrzydła ponownie trafiły do katedry i były pokazywane w Muzeum Archidiecezjalnym^[11]. W trakcie inwentaryzacji w 2016 r. oceniono, że zachowało się 80% fragmentów ołtarza i zdecydowano się na projekt jego rekonstrukcji^[2]. Fragmenty ołtarza prezentowano w 2017 r., po częściowej rekonstrukcji, na wystawie w Muzeum Narodowym^[11]. Umowę między parafią i Muzeum Narodowym o pełnej odbudowie podpisano w 2018 roku^[13]. Po rekonstrukcji ołtarz od kwietnia 2019 r. wystawiono w Muzeum Narodowym^[1], a w grudniu tego samego roku umieszczono go jako ołtarz główny w katedrze^[14].

Przypisy