Ołtarz pergamoński

Ołtarz pergamoński – rekonstrukcja (Muzeum Pergamońskie w Berlinie)

Ołtarz pergamoński (Muzeum Pergamońskie w Berlinie)

Fryz przedstawiający sceny z gigantomachii

Pergamon – cokół ołtarza

Ołtarz pergamoński^[1] – wolno stojący ołtarz przedstawiający sceny z Gigantomachii. Najpewniej został zbudowany według projektów Menekratesa z Rodos, w latach 180–160 p.n.e. w Pergamonie przez Eumenesa II dla upamiętnienia zwycięstwa nad Galatami.

Konstrukcja

Wzniesiono go pośrodku dziedzińca na drugim tarasie pergameńskiego akropolu, dzięki czemu można było go podziwiać ze wszystkich stron. Ołtarz miał kształt prostokątnej budowli, otwartej ku zachodowi, o wymiarach 36,4 × 34,2 m, z dwoma wysuniętymi bocznymi skrzydłami, między którymi biegły monumentalne schody o szerokości 20 m. Stopnie schodów zamykały także boki skrzydeł ołtarza. Powyżej cokołu (wysokości 5,5 m) umieszczony był ciągły fryz, zwany Wielkim (wysokość fryzu 2,3 m, długość 120,0 m), przedstawiający sceny z gigantomachii – walki bogów olimpijskich z gigantami. Na ścianie wschodniej uwieczniono bogów olimpijskich (Zeus, Atena, Artemida, Leto, Ares, Hera, Apollo); na zachodniej – bogów ziemi i morza (Amfitryta, Nereus, Doris, Tryton, Tetyda), a na południowej – bogów światła (Helios, Eos, Selene). Nad nim umieszczona była jońska kolumnada, złożona z 12 kolumn zamykających od zachodu rodzaj podłużnej sali – przedsionka; w głębi odpowiadało im tyleż pilastrów.

Przez przedsionek przechodzono na, utworzony przez kolumnadę, portykowy dziedziniec wyłożony płytami. Właściwy ołtarz ofiarny znajdował się wewnątrz tego dziedzińca. Niewykończenie pewnych fragmentów oraz widoczny pośpiech w wykonaniu świadczą, że ołtarz prawdopodobnie nie został ukończony przed śmiercią swojego inicjatora – Eumenesa II. Ściany wewnętrzne ołtarza ozdobione były płaskorzeźbami, tworzącymi tzw. Mały Fryz o długości 79 m, opowiadającymi historię z życia Telefosa, syna Heraklesa, uważanego za mitycznego założyciela Pergamonu. Poszczególne sceny z życia Telefosa przedstawiono w porządku narracyjnym.

Wykonane przez kilkunastu artystów rzeźby zdobiące fryz charakteryzują się niezwykłym realizmem, dynamiką ruchu, którą podkreślają fałdy szat, dramatyzmem treści oraz misterną techniką wykonania w głębokim reliefie (zwłaszcza w płaskorzeźbach zdobiących ściany boczne budowli).

Znaczenie

Ołtarz zaliczany jest do szczytowych osiągnięć sztuki hellenistycznej. Architektura pergameńskiego ołtarza miała wpływ na inne obiekty tego typu, jak np. ołtarz Ateny w Priene i ołtarz Artemidy w Magnezji nad Meandrem, również ozdobione płaskorzeźbami.

W otwierającym biblijną księgę Apokalipsy liście do kościoła w Pergamonie autor zwraca się do adresata^[2]:

Zdaniem niektórych komentatorów, biblijny autor pisząc o „tronie szatana” w Pergamonie odnosił się właśnie do ołtarza^[3][4]. Według Waldemara Chrostowskiego jest to nawiązanie do kultu imperialnego oraz posągu Augusta ustawionego w świątyni Artemidy, bądź do tzw. Wielkiego Ołtarza^[5].

Odnalezienie i rekonstrukcja

W późniejszych czasach ołtarz został zniszczony, a materiał wykorzystany przy budowie tzw. murów bizantyjskich (wzniesionych ok. 700). Podczas prac wykopaliskowych, prowadzonych w latach 1878-1880 przez niemiecką ekspedycję archeologiczną pod kierownictwem Carla Humanna, odkryto płyty pokryte płaskorzeźbami. Elementy ołtarza zostały przewiezione do Berlina. W latach 1911-1930 ołtarz zrekonstruowano. Obecnie jest eksponowany w Muzeum Pergamońskim. W miejscu, gdzie znajdował się ołtarz, prowadzone są prace archeologiczne.

Zobacz też

• sztuka starożytnej Grecji

Przypisy

Bibliografia

• Praca zbiorowa pod redakcją Aleksandra Krawczuka, Wielka Historia Świata. Tom 3. Świat okresu cywilizacji klasycznych, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Warszawa 2005, s. 302-303, ISBN 83-85719-84-9.
• Encyklopedia sztuki starożytnej, praca zbiorowa, WAiF i Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 465-466, ISBN 83-01-12466-0 (PWN), ISBN 83-221-0684-X (WAiF).