Oś czasu dalekiej przyszłości

Ewolucja gwiazdy typu Słońca. Od lewej gwiazda w czasie ciągu głównego, jako czerwony olbrzym i jako biały karzeł z otoczką – mgławicą planetarną.
Czarna dziura. Większość modeli dalekiej przyszłości Wszechświata sugeruje, że ostatecznie będą one ostatnimi pozostałymi ciałami niebieskimi.

Choć nie da się z całą pewnością przewidzieć przyszłych wydarzeń, poniżej przedstawione wydarzenia jako oś czasu dalekiej przyszłości są przewidywane przez teorie lub hipotezy oparte na wiedzy naukowej i modelach fizycznych. Wykorzystane do tej listy dziedzin nauki to astronomia, astrofizyka, fizyka cząstek elementarnych i geologia. Uwzględniono wydarzenia mające nastąpić w jedenastym tysiącleciu i później.

Wszystkie prognozy przyszłości Ziemi, Układu Słonecznego i Wszechświata muszą brać pod uwagę zasady zachowania, szczególnie zasadę zachowania energii oraz drugą zasadę termodynamikientropia musi rosnąć w czasie, a zatem ilość energii mogącej samorzutnie wykonać pracę musi maleć[1]. Istniejące gwiazdy prędzej czy później się wypalą, a tempo powstawania nowych będzie malało z powodu zanikania obłoków gazu. Małoprawdopodobne zdarzenia, np. takie jak bliskie przejścia innych ciał niebieskich w wyniku oddziaływań grawitacyjnych zmienające niemal kołowe orbity planet w ich układach planetarnych, a nawet wybijające je poza ich układy planetarne a układy z ich galaktyk.

Istnieje niepoparta żadnymi obserwacjami hipoteza rozpadu protonu, który doprowadziłby w końcu do tego, że materia ulegnie rozpadowi na subatomowe cząstki elementarne.

Obecne dane wskazują, że Wszechświat w większej skali jest płaski, jednorodny, izotropowy i rozszerza się jednostajnie lub rozszerzanie przyśpiesza. W związku z tym nie nastąpi Wielki Kolaps[2]. Przewidywany nieskończony czas istnienia Wszechświata pozwala na snucie wielce nieprawdopodobnych scenariuszy zdarzeń, na przykład powstania mózgu Boltzmanna, czy napisanie utworu przez bezmyślną istotę.

Prognozowanie wystąpienia przyszłych wydarzeń opiera się na częstotliwości wystąpienia tego typu zdarzeń w przeszłości albo na konsekwencji pewnych nieuniknionych zmian. Ponieważ tempo pewnych procesów i ich wielkość są określone z pewną dokładnością, to czas i możliwość wystąpienia zdarzeń obarczony jest niepewnością, (czy Ziemia zostanie pochłonięta przez Słońce, gdy stanie się ono czerwonym olbrzymem), na osi podane są pewne alternatywne warianty wydarzeń.

Klucz tabeli

Typ wydarzeniaCzas wydarzenia określony na bazie wiedzy z zakresu:
Astronomia i astrofizykaastronomii i astrofizyki
Geologia i planetologiageologii i planetologii
Fizyka cząstek elementarnychfizyki cząstek elementarnych
Matematykamatematyki
Technologia i kulturatechniki i kultury

 

Przyszłość Ziemi, Układu Słonecznego i Wszechświata

Typ wydarzeniaLat od dziś
(szacunkowo)
Wydarzenie
Geologia i planetologia10 tys.Jeśli Globalne ocieplenie będzie nadal postępowało, stopnieje pokrywa lodowa basenu Wilkesa, to w następnych kilku stuleciach lądolód Antarktydy wschodniej będzie narażony na całkowite stopienie, co podniesie poziom mórz o 3 lub 4 metry[3].
Astronomia i astrofizyka10 tys.Czerwony nadolbrzym Antares wybuchnie jako supernowa. Przewiduje się, że eksplozja będzie z łatwością widoczna w świetle dziennym[4].
Geologia i planetologia25 tys.Mars osiągnie szczyt ocieplenia północnej półkuli podczas około 50.000-letniej precesji w peryhelium w swoim cyklu Milankovicia, co może spowodować zmniejszenie się północnej czapy polarnej Marsa[5].
Astronomia i astrofizyka36 tys.Czerwony karzeł Ross 248 znajdzie się w odległości 3,024 roku świetlnego od Ziemi, stając się najbliższą Słońcu gwiazdą[6]. Około 8 tys. lat później oddali się na tyle, że najbliższą gwiazdą zostanie Alfa Centauri, a później Gliese 445[6] (linia czasu).
Geologia i planetologia50 tys.Interglacjał dobiegnie końca i nastąpi kolejna epoka lodowa (przyjmując, że antropogeniczne globalne ocieplenie tylko w niewielkim stopniu wpłynie na klimat)[7].
Geologia i planetologia50 tys.W wyniku erozji wodospad Niagara przesunie się o pozostałe 32 km w kierunku jeziora Erie i przestanie istnieć[8].
Astronomia i astrofizyka50 tys.Siła pływowa od Księżyca sprawi, że ruch obrotowy Ziemi spowolni i jedna doba będzie trwała o sekundę dłużej. Jeśli nie zmieni się definicja sekundy, to sekunda przestępna będzie musiała być dodawana codziennie[9].
Astronomia i astrofizyka100 tys.Ruch własny gwiazd po sferze niebieskiej spowoduje, że dzisiejsze gwiazdozbiory staną się nierozpoznawalne[10].
Astronomia i astrofizyka100 tys.[a]Do tego czasu hiperolbrzym VY Canis Majoris prawdopodobnie wybuchnie jako hipernowa[11].
Geologia i planetologia100 tys.[a]Na Ziemi prawdopodobnie nastąpi erupcja superwulkaniczna, w wyniku której na powierzchnię wydostanie się 400 km³ magmy[12].
Geologia i planetologia250 tys.Lōʻihi, najmłodszy wulkan na Grzbiecie Hawajskim, wyłoni się na powierzchnię oceanu, stając się nową wyspą wulkaniczną[13].
Geologia i planetologia500 tys.[a]Do tego czasu w Ziemię prawdopodobnie uderzy meteoryt o średnicy około 1 km[14], powodując katastrofę kosmiczną.
Geologia i planetologia1 mln[a]Na Ziemi prawdopodobnie nastąpi erupcja superwulkaniczna, w wyniku której na powierzchnię wydostanie się 3200 km³ magmy. Będzie ona porównywalna z erupcją superwulkanu Toba 75 tys. lat temu, w kalderze, którego powstało jezioro Toba[12].
Astronomia i astrofizyka1 mln[a]Najdłuższy szacunkowy czas, po którym czerwony nadolbrzym Betelgeza wybuchnie jako supernowa. Eksplozja ma być dobrze widoczna w świetle dziennym[15][16].
Astronomia i astrofizyka1,4 mlnGliese 710 znajdzie się w odległości 1,1 roku świetlnego od Słońca, potencjalnie powodując perturbacje w Obłoku Oorta i zwiększając prawdopodobieństwo zderzenia komety z jedną z wewnętrznych planet Układu Słonecznego[17].
Astronomia i astrofizyka8 mlnFobos znajdzie się w odległości 7 tys. km od Marsa, przekraczając granicę Roche’a, po czym zostanie rozerwany przez siły pływowe planety, formując pierścień. Odłamki nadal będą zbliżać się do planety[18].
Geologia i planetologia10 mlnRozszerzający się Wielki Rów Wschodni zostanie zalany przez Morze Czerwone; powstanie nowy basen rozdzielający Afrykę[19].
Astronomia i astrofizyka11 mlnPierścień odłamków dookoła Marsa pozostałych po rozpadzie Fobosa spadnie na powierzchnię planety[18].
Geologia i planetologia50 mlnZachodnie Wybrzeże Stanów Zjednoczonych zacznie subdukować do Rowu Aleuckiego[20].
Geologia i planetologia50 mlnAfryka zderzy się z Eurazją, odcinając basen Morza Śródziemnego od wszechoceanu i tworząc nowy łańcuch górski podobny do Himalajów[21].
Geologia i planetologia100 mln[a]Do tego czasu w Ziemię prawdopodobnie uderzy meteoryt o rozmiarach porównywalnych do tego, który spowodował wymieranie kredowe 65 mln lat temu[22].
Matematyka230 mlnCzas na jaki można przewidzieć orbity planet, wyniki dalszych przewidywań są niewiarygodne. Tyle wynosi czas Lapunowa dla ruchu planet w Układzie Słonecznym[23].
Astronomia i astrofizyka240 mlnUkład Słoneczny powróci na obecną pozycję w galaktyce, po pokonaniu całości orbity dookoła centrum Drogi Mlecznej[24].
Geologia i planetologia250 mlnWszystkie ziemskie kontynenty mogą połączyć się w jeden superkontynent. Trzy możliwe ich konfiguracje nazwano Amazją, Novopangeą i Pangeą Proxima[25][26].
Geologia i planetologia400–500 mlnSuperkontynent (Amazja, Novopangea czy Pangea Proxima) prawdopodobnie ponownie się rozpadnie[26].
Astronomia i astrofizyka500–600 mln[a]W odległości 6500 lat świetlnych od Ziemi nastąpi rozbłysk gamma lub hiperenergetyczna supernowa. Z tej odległości promienie mogą wpłynąć na warstwę ozonową Ziemi i spowodować masowe wymieranie podobne do wymierania ordowickiego (jeżeli hipoteza o takim jego powodzie jest prawdziwa). Jednakże wyzwolone promieniowanie gamma musiałoby być skierowane dokładnie na Ziemię, aby móc wyrządzić jakiekolwiek szkody[27].
Geologia i planetologia600 mlnWzrost jasności Słońca przyspieszy proces wietrzenia skał na powierzchni Ziemi, w wyniku czego dwutlenek węgla będzie związywany w formie węglanów i zmniejszy się jego zawartość w atmosferze. Zaburzy to cykl węglanowo-krzemianowy. Z powodu parowania wody skały stwardnieją, co doprowadzi do spowolnienia i ostatecznie zatrzymania procesów tektonicznych. Bez wulkanów, które mogłyby wprowadzić węgiel z powrotem do atmosfery, poziom dwutlenku węgla spada[28]. Ostatecznie spadnie na tyle nisko, że niemożliwa stanie się fotosynteza typu C3, a wszystkie wykorzystujące ją rośliny (ok. 99% gatunków) zginą[29].
Astronomia i astrofizyka600 mlnPrzyspieszenie pływowe odsunie Księżyc na tyle daleko od Ziemi, że całkowite zaćmienie Słońca stanie się niemożliwe[30].
Geologia i planetologia800 mlnZawartość dwutlenku węgla w atmosferze stanie się tak niska, że niemożliwa stanie się także fotosynteza typu C4. Zginą wszystkie gatunki roślin, przez co tlen ostatecznie zniknie z atmosfery[29] i wszystkie organizmy wielokomórkowe wymrą[31].
Geologia i planetologia1 mldJasność Słońca wzrośnie o 10% w porównaniu do dzisiejszej, sprawiając, że średnia temperatura powierzchni Ziemi osiągnie 47 °C. Wyparują oceany[32]; niewielkie ilości wody mogą pozostać na biegunach, pozwalając na istnienie prostego życia[33].
Geologia i planetologia1,3 mldZ powodu braku dwutlenku węgla wyginą eukarionty. Jedynym przejawem życia na Ziemi pozostaną prokarionty[31].
Geologia i planetologia1,5–1,6 mldRosnąca jasność Słońca sprawi, że jego ekosfera przesunie się w kierunku rubieży Układu Słonecznego[31].

Z drugiej strony, wraz ze wzrostem poziomu dwutlenku węgla w atmosferze Marsa, temperatura na jego powierzchni zbliży się do tej na Ziemi w czasie epoki lodowej[34].

Geologia i planetologia2,3 mldNastąpi zestalenie się zewnętrznego jądra Ziemi, zakładając, że jądro wewnętrzne będzie nadal rozszerzało się w tempie 1 mm rocznie[35][36].

Bez płynnego jądra zewnętrznego ziemskie pole magnetyczne zaniknie[37].

Geologia i planetologia2,8 mldŚrednia temperatura powierzchni Ziemi osiągnie 147 °C. Życie, już wcześniej zredukowane do kolonii organizmów jednokomórkowych w izolowanych środowiskach typu wysoko położonych jezior lub podziemnych jaskiń, zupełnie zginie[28][38].

Istnieje szansa około 1:100 000, że Ziemia zostanie wyrzucona w przestrzeń międzygwiezdną w wyniku bliskiego przelotu gwiazdy w pobliżu Słońca, i około 1:3 000 000, że wejdzie następnie na orbitę innej gwiazdy. Gdyby to się stało, życie mogłoby przetrwać znacznie dłużej.

Astronomia i astrofizyka3 mldŚrodek przedziału czasu oszacowania, kiedy oddalanie się Księżyca od Ziemi spowoduje spadek stabilizującego oddziaływania satelity na nachylenie jej ekliptyki. Skutkiem powyższego będą chaotyczne i skrajne zmiany położenia biegunów Ziemi[39].
Astronomia i astrofizyka3,3 mldJednoprocentowa szansa na to, że orbita Merkurego stanie się tak wydłużona, by planeta mogła zderzyć się z Wenus, co wprowadzi niestabilność środkowych obszarów Układu Słonecznego i może prowadzić do kolizji innych planet z Ziemią[40].
Geologia i planetologia3,5 mldWarunki na powierzchni Ziemi przypominać będą te panujące aktualnie na Wenus[41].
Astronomia i astrofizyka3,6 mldKsiężyc Neptuna, Tryton, przedostanie się przez granicę Roche’a, prawdopodobnie tworząc w wyniku rozerwania przez siły pływowe układ pierścieni planetarnych[42].
Astronomia i astrofizyka4 mldŚrodek przedziału czasu oszacowania, kiedy Galaktyka Andromedy zderzy się z Drogą Mleczną, co doprowadzi do powstania nowej galaktyki, nazwanej Milkomedą[43].
Astronomia i astrofizyka5,4 mldPo wyczerpaniu paliwa wodorowego w jądrze Słońce opuści ciąg główny i zacznie ewoluować do postaci czerwonego olbrzyma[32].
Astronomia i astrofizyka7,5 mldZiemia i Księżyc mogą wejść z rozszerzającym się Słońcem w sytuację, w której są do siebie zawsze zwrócone tą samą stroną (obrót synchroniczny)[44].
Astronomia i astrofizyka7,9 mldSłońce osiągnie szczyt gałęzi czerwonego olbrzyma na diagramie Hertzsprunga-Russella, mając promień 256 razy większy niż obecnie[32]. Rosnąc, może pochłonąć lub doprowadzić do rozpadu Merkurego, Wenus i Ziemi[45]. Dodatkowo, temperatura powierzchni Tytana (księżyc Saturna) może wzrosnąć do poziomu, przy którym będzie mogło przetrwać na nim życie[46].
Astronomia i astrofizyka8 mldSłońce stanie się węglowo-tlenowym białym karłem o masie wynoszącej ok. 54,05% dzisiejszej[b][47][32][48].
Astronomia i astrofizyka20 mldNastąpi koniec Wszechświata według koncepcji Wielkiego Rozdarcia[49], jeśli w równaniu stanu ciemnej energii Obserwacje szybkości ruchu gromad galaktyk przeprowadzone przez teleskop kosmiczny Chandra sugerują, że tak nie jest[50].
Astronomia i astrofizyka50 mldZakładając, że przetrwają ekspansję Słońca, Ziemia i Księżyc wejdą w podwójny obrót synchroniczny – z obydwu ciał będzie widać zawsze tę samą stronę drugiego[51][52]. Następnie siły pływowe Słońca, zmniejszając moment pędu systemu, doprowadzą do zwiększenia szybkości obrotu Ziemi i zmniejszenia się promienia orbity Księżyca[53].
Astronomia i astrofizyka100 mldW wyniku rozszerzania się Wszechświata wszystkie galaktyki poza Grupą Lokalną znikną za horyzontem cząstek, opuszczając widzialny Wszechświat[54].
Astronomia i astrofizyka150 mldMikrofalowe promieniowanie tła ochłodzi się z 2,7 do 0,3 K, stając się praktycznie niewykrywalne za pomocą dzisiejszych technik[55].
Astronomia i astrofizyka450 mldŚrodek przedziału czasu oszacowania, kiedy Grupa Lokalna Galaktyk, do której należy Droga Mleczna[56], połączy się w jedną galaktykę[57].
Astronomia i astrofizyka800 mldOczekiwany czas, kiedy wspólna emisja światła gwiazd z połączonych galaktyk Drogi Mlecznej i Andromedy zacznie maleć, gdy jasne błękitne karły wykorzystają swoje zapasy helu[58].
Astronomia i astrofizyka1012 (1 bln)Niskie oszacowanie czasu, kiedy powstawanie gwiazd ustanie, na skutek wyczerpania się zasobów gazu w obłokach molekularnych[59].

Rozszerzanie się Wszechświata zwiększy długość fal mikrofalowego promieniowania tła 1029 razy (przy założeniu, że gęstość ciemnej energii jest stała); przekraczając długość odległości do horyzontu cząstek to promieniowanie, stanowiące dowód Wielkiego Wybuchu, staje się niewykrywalne. Sam fakt ekspansji Wszechświata może pozostać możliwy do ustalenia poprzez obserwacje gwiazd hiperprędkościowych[60].

Astronomia i astrofizyka3×1013 (30 bln)Słońce (będące wtedy czarnym karłem) przeleci w pobliżu innej gwiazdy. Takie bliskie spotkania mogą spowodować zmianę orbit okrążających gwiazdy planet, być może nawet wyrzucając je w przestrzeń międzygwiazdową[61][62].
Astronomia i astrofizyka1014 (100 bln)Wysokie oszacowanie czasu, kiedy powstawanie gwiazd zamiera[59]. Bez wodoru, z którego mogłyby powstawać nowe gwiazdy, wszystkie istniejące wyczerpują swoje paliwo i giną[63].
Astronomia i astrofizyka1,1–1,2×1014 (110–120 bln)Przybliżony czas, kiedy wszystkie gwiazdy wyczerpią paliwo (maksymalny czas życia czerwonych karłów o niskiej masie to 10–20 bilionów lat)[57]. Jedynymi pozostałymi obiektami o masie gwiazdowej staną się gwiazdy zdegenerowane (białe karły, gwiazdy neutronowe i czarne dziury) oraz brązowe karły[64].

W zderzeniach brązowych karłów będzie powstawać marginalna liczba czerwonych karłów; średnio w galaktyce będzie ich obecne najwyżej kilkadziesiąt. Zderzenia zdegenerowanych gwiazd spowodują rzadkie supernowe[57].

Astronomia i astrofizyka1015 (1 bld)Bliskie spotkania gwiazd wyrzucą z orbit wszystkie planety Układu Słonecznego[62].

Słońce osiągnie temperaturę pięciu stopni powyżej zera bezwzględnego[65] (–268,15 °C).

Astronomia i astrofizyka1019–102090–99% brązowych karłów i gwiazd zdegenerowanych zostanie wyrzuconych z galaktyk w wyniku bliskich przejść masywniejszych obiektów[66][67].
Astronomia i astrofizyka1020Ziemia zderzy się ze Słońcem, gdy jej orbita zacieśni się w wyniku utraty energii w postaci fal grawitacyjnych[68] (pod warunkiem że Ziemia nie zostanie wcześniej pochłonięta przez Słońce w fazie czerwonego olbrzyma za kilka miliardów lat[69][70] ani wyrzucona z orbity podczas bliskiego przejścia innej gwiazdy[68]).
Astronomia i astrofizyka1030Gwiazdy niewyrzucone wcześniej z galaktyk wpadną do supermasywnych czarnych dziur w ich centrach.

Do tego czasu układy gwiazd podwójnych połączą się, a planety spadną na swoje gwiazdy (w wyniku promieniowania grawitacyjnego ich orbity się zacieśnią). We Wszechświecie pozostaną tylko pojedyncze obiekty – gwiazdy zdegenerowane, brązowe karły, wyrzucone z orbit planety i czarne dziury[57].

Fizyka cząstek elementarnych2×1036Wszystkie nukleony w widzialnym Wszechświecie rozpadną się, jeśli protony się rozpadają, a ich czas półtrwania przyjmie najmniejszą możliwą wartość (8,2×1033 lat)[c][71][72].
Fizyka cząstek elementarnych3×1043Wszystkie nukleony w widzialnym Wszechświecie rozpadną się, jeśli protony się rozpadają, a ich czas półtrwania przyjmie największą możliwą wartość (1041 lat[57])[c][72].

Jeśli protony się rozpadają, czarne dziury pozostaną jedynymi obiektami we Wszechświecie[63][57].

Fizyka cząstek elementarnych1065Jeśli protony się nie rozpadają, zjawisko tunelowe sprawi, że atomy i molekuły sztywnych obiektów (np. skał) zmienią swoje ułożenie. Cała materia znajdzie się w stanie ciekłym[68].
Fizyka cząstek elementarnych5.8×1068Gwiazdowa czarna dziura o masie trzech mas Słońca powinna zniknąć w wyniku emisji promieniowania Hawkinga[73].
Fizyka cząstek elementarnych1,9×1098NGC 4889, jedna z największych czarnych dziur o masie 21 miliardów mas Słońca, powinna zniknąć w wyniku emisji promieniowania Hawkinga[73].
Fizyka cząstek elementarnych1,7×10106Supermasywna czarna dziura o masie 20 bilionów mas Słońca powinna zniknąć w wyniku emisji promieniowania Hawkinga[73].

Jeżeli protony się rozpadają, cała materia rozpadnie się na cząstki elementarne. Zbliża się śmierć cieplna Wszechświata[63][57].

Fizyka cząstek elementarnych10200Szacowany maksymalny czas, kiedy cała materia rozpadnie się na cząstki elementarne nawet wtedy, gdy nie zachodzi standardowy rozpad protonu: poprzez procesy łamiące zasadę zachowania liczby barionowej, wirtualne czarne dziury, sfalerony i inne[57].
Fizyka cząstek elementarnych101500Szacowany czas, po którym cała materia przyjmie postać żelaza-56[68], zakładając, że niemożliwy jest rozpad protonu.
Astronomia i astrofizyka101026[d]Niskie oszacowanie czasu, kiedy cała materia zapadnie się w czarne dziury, zakładając, że niemożliwy jest rozpad protonu[68].
Fizyka cząstek elementarnych101050Szacowany czas, po którym w próżni w wyniku spontanicznego spadku entropii pojawi się mózg Boltzmanna[74].
Astronomia i astrofizyka101076Wysokie oszacowanie czasu, kiedy cała materia zapadnie się w czarne dziury, zakładając, że niemożliwy jest rozpad protonu[68].
Fizyka cząstek elementarnych1010120Wysokie oszacowanie czasu potrzebnego, aby nastąpiła śmierć cieplna Wszechświata[74].
Fizyka cząstek elementarnych10101056Szacowany czas, po którym losowe fluktuacje kwantowe wygenerują nowy Wielki Wybuch[75].

Wydarzenia astronomiczne

Poniżej wypisane są wyjątkowo rzadkie wydarzenia astronomiczne od początku 11. tysiąclecia naszej ery (rok 10 000).

Typ wydarzeniaLat od dziśDokładna dataWydarzenie
Astronomia i astrofizykaok. 8 tys.W wyniku precesji osi Ziemi Gwiazdą Polarną stanie się Deneb[76].
Astronomia i astrofizyka8640 lat 275 dni20 sierpnia 10 663Nastąpi całkowite zaćmienie Słońca oraz przejście Merkurego na tle jego tarczy[77].
Astronomia i astrofizyka869810 720Merkury i Wenus jednocześnie przetną płaszczyznę ekliptyki[77].
Astronomia i astrofizyka9245 lat 281 dni25 sierpnia 11 268Nastąpi całkowite zaćmienie Słońca oraz przejście Merkurego na tle jego tarczy[77].
Astronomia i astrofizyka9552 lata 102 dni28 lutego 11 575Nastąpi obrączkowe zaćmienie Słońca oraz przejście Merkurego na tle jego tarczy[77].
Astronomia i astrofizykaok. 10 tys.Kalendarz gregoriański będzie opóźniony o około 10 dni w stosunku do pozycji Słońca na niebie[78].
Astronomia i astrofizyka11 402 lata 303 dni17 września 13 425Nastąpi jednoczesne przejście Wenus i Merkurego na tle tarczy Słońca[77].
Astronomia i astrofizykaok. 13 tys.W wyniku precesji osi Ziemi Gwiazdą Polarną stanie się Wega[79].
Astronomia i astrofizyka13 209 lat 139 dni5 kwietnia 15 232Nastąpi całkowite zaćmienie Słońca i przejście Wenus na tle jego tarczy[77].
Astronomia i astrofizyka13 767 lat 153 dni20 kwietnia 15 790Nastąpi obrączkowe zaćmienie Słońca i tranzyt Merkurego[77].
Astronomia i astrofizyka18 85220 874Księżycowy kalendarz muzułmański i słoneczny kalendarz gregoriański będą wskazywać taki sam rok. Następnie krótszy kalendarz muzułmański powoli wyprzedzi gregoriański[80].
Astronomia i astrofizykaok. 27 tys.Ekscentryczność orbity Ziemi osiągnie minimalną wartość 0,00236 (obecnie wynosi 0,01671)[81].
Astronomia i astrofizyka36 149 lat 318 dnipaździernik 38 172Nastąpi przejście Urana na tle tarczy Słońca widziane z Neptuna, najrzadsze ze wszystkich możliwych przejść astronomicznych w Układzie Słonecznym[e].
Matematyka46 878 lat 103 dni1 marca 48 901Różnica między kalendarzem juliańskim (365,25 dnia) a gregoriańskim (365,2425 dnia) wyniesie dokładnie rok[f].
Astronomia i astrofizyka65 15167 173Merkury i Wenus jednocześnie przetną płaszczyznę ekliptyki[77].
Astronomia i astrofizyka67 140 lat 250 dni26 lipca 69 163Nastąpi jednoczesne przejście Wenus i Merkurego na tle tarczy Słońca[77].
Astronomia i astrofizyka222 485 lat 130 dni27–28 marca 224 50827 marca Wenus, a 28 marca Merkury przejdą na tle tarczy Słońca[77].
Astronomia i astrofizyka569 719571 741Z Marsa będzie widoczne jednoczesne przejście Wenus i Ziemi na tle tarczy Słońca[77].

Statki kosmiczne i eksploracja kosmosu

Obecnie (stan na 2014) pięć statków kosmicznych – Voyager 1 i 2, Pioneer 10 i 11 oraz New Horizons – znajduje się na trajektoriach, które umożliwią im wydostanie się na zewnątrz Układu Słonecznego i w przestrzeń międzygwiazdową. Jeżeli nie nastąpi kolizja (co jest bardzo mało prawdopodobne), ich lot będzie trwał w nieskończoność[82].

Typ wydarzeniaLat od dziś
(szacunkowo)
Wydarzenie
Astronomia i astrofizyka10 tys.Pioneer 10 przeleci w odległości 3,8 roku świetlnego od Gwiazdy Barnarda[82].
Astronomia i astrofizyka25 tys.Wiadomość Arecibo, wysłana drogą radiową 16 listopada 1974, dotrze do celu – gromady Herkulesa (Messier 13)[83].
Astronomia i astrofizyka32 tys.Pioneer 10 przeleci w odległości 3 lat świetlnych od gwiazdy Ross 248[84][85].
Astronomia i astrofizyka40 tys.Voyager 1 przeleci w odległości 1,6 roku świetlnego od Gliese 445, gwiazdy w gwiazdozbiorze Żyrafy[86].
Astronomia i astrofizyka50 tys.Kosmiczna kapsuła czasu KEO, jeśli zostanie wystrzelona, powróci na Ziemię[87].
Astronomia i astrofizyka296 tys.Voyager 2 przeleci w odległości 4,3 roku świetlnego od Syriusza, najjaśniejszej gwiazdy widocznej na niebie[86].
Astronomia i astrofizyka2 mlnPioneer 10 przeleci w pobliżu Aldebarana[88].
Astronomia i astrofizyka4 mlnPioneer 11 przeleci w pobliżu jednej z gwiazd w gwiazdozbiorze Orła[88].

Nauka, technika i kultura

Typ wydarzeniaLat od dziśWydarzenie
Technologia i kultura8736 lat 309 dniW środę 23 września 10 759 roku dziewięciotysięcznoletnia umowa na wynajem browaru St. James’s Gate Brewery produkującego piwo Guinness, podpisana przez Arthura Guinnessa w 1759, dobiegnie końca[89][90].
Technologia i kultura10 tys.Oczekiwany czas trwania kilku z projektów Long Now Foundation, w tym zegar Clock of the Long Now mający działać przez 10 tys. lat, mający na celu ocalenie ginących języków Rosetta Project oraz zakłady na temat przyszłości w postaci Long Bet Project[91].
Matematyka292 277 024 574 lata 10 dniO godzinie 15:30:08 UTC w niedzielę 4 grudnia 292 277 026 596 roku czas uniksowy przekroczy maksymalną wartość możliwą do zapisania w 64-bitowej liczbie całkowitej ze znakiem[92].

Uwagi

  1. a b c d e f g W tabeli podano czas, do kiedy dane wydarzenie najprawdopodobniej już się odbędzie. Może ono jednak nastąpić w dowolnym momencie od dnia dzisiejszego.
  2. Na bazie Kalirai i in., s. 16.
  3. a b Około 264 okresów półtrwania. Tyson i in. wykorzystują w obliczeniach inną ich długość.
  4. 101026 to jedynka ze stoma kwadrylionami zer (1026). Choć podane w latach, ta i kolejne wartości nie zmieniłyby się niezależnie od tego, jakie konwencjonalne jednostki czasu zostałyby użyte, zarówno nanosekundy, jak i długości ewolucji gwiazd.
  5. Policzone przy użyciu programu SOLEX. [dostęp 2013-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-24)]., 2011-09-30.
  6. Policzone ręcznie na podstawie faktu, że różnica między kalendarzami wynosiła 10 dni w roku 1582 i rośnie o 3 dni co 400 lat.

Przypisy

  1. C.R. Nave: Second Law of Thermodynamics. Georgia State University(ang.). [dostęp 2011-12-03]. (ang.).
  2. E. Komatsu et al. Seven-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe (WMAP) Observations: Cosmological Interpretation. „The Astrophysical Journal Supplement Series”. 192 (2), 2011. DOI: 10.1088/0067-0049/192/2/18. Bibcode2011ApJS..192...19W. (ang.). 
  3. M. Mengel, A. Levermann, Ice plug prevents irreversible discharge from East Antarctica, „Nature Climate Change”, 6, 2014, s. 451–455, DOI10.1038/nclimate2226, ISSN 1758-678X [dostęp 2016-05-12] (ang.).
  4. Hockey i inni, Public reaction to a v = -125 supernova, „Observatory”, 130 (1216), 1 czerwca 2010, ISSN 0029-7704 [dostęp 2018-10-29] (ang.).
  5. Norbert Schorghofer, Temperature response of Mars to Milankovitch cycles, „Geophysical Research Letters”, 35 (18), 2008, DOI10.1029/2008gl034954, ISSN 0094-8276 [dostęp 2018-10-29] (ang.).
  6. a b R.A.J. Matthews. The Close Approach of Stars in the Solar Neighborhood. „The Royal Astronomical Society Quarterly Journal”. 35 (1), Spring 1994. Bibcode1994QJRAS..35....1M. (ang.). 
  7. A. Berger, M.F. Loutre. Climate: An exceptionally long interglacial ahead?. „Science”. 297 (5585), s. 1287–1288, 2002. DOI: 10.1126/science.1076120. PMID: 12193773. (ang.). 
  8. Niagara Falls Geology Facts & Figures. Niagara Parks(ang.). [dostęp 2014-02-19]. (ang.).
  9. P. Kenneth Seidelmann. The Future of Time: UTC and the Leap Second. „arXiv eprint”, czerwiec 2011. arXiv:1106.3141. Bibcode2011arXiv1106.3141F. (ang.). 
  10. Ken Tapping: The Unfixed Stars. National Research Council Canada, 2005. [dostęp 2010-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-14)]. (ang.).
  11. The Last Gasps of VY Canis Majoris: Aperture Synthesis and Adaptive Optics Imagery. „The Astrophysical Journal”. 512 (1), 1999. DOI: 10.1086/306761. Bibcode1999ApJ...512..351M. (ang.). 
  12. a b Super-eruptions: Global effects and future threats. The Geological Society. [dostęp 2012-05-25]. (ang.).
  13. Frequently Asked Questions. Hawaiʻi Volcanoes National Park, 2011. [dostęp 2011-10-22]. (ang.).
  14. Nick Bostrom. Existential Risks: Analyzing Human Extinction Scenarios and Related Hazards. „Journal of Evolution and Technology”. 9 (1), marzec 2002. (ang.). 
  15. Sharpest Views of Betelgeuse Reveal How Supergiant Stars Lose Mass. [w:] Press Releases [on-line]. European Southern Observatory, 29 lipca 2009. [dostęp 2010-09-06]. (ang.).
  16. Robert Nemiroff (MTU), Jerry Bonnell (USRA): Betelgeuse Resolved. [w:] Astronomy Picture of the Day(ang.) [on-line]. 2009-08-05. [dostęp 2010-11-17]. (ang.).
  17. Vadim V. Bobylev. Searching for Stars Closely Encountering with the Solar System. „Astronomy Letters”. 36 (3), s. 220–226, marzec 2010. DOI: 10.1134/S1063773710030060. Bibcode2010AstL...36..220B. (ang.). 
  18. a b B.K. Sharma. Theoretical Formulation of the Phobos, moon of Mars, rate of altitudinal loss. „eprint arXiv”, 2008. arXiv:0805.1454. (ang.). 
  19. Haddok, Eitan: Birth of an Ocean: The Evolution of Ethiopia’s Afar Depression. Scientific American, 29 września 2008. [dostęp 2010-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-24)]. (ang.).
  20. Tom Garrison: Essentials of Oceanography. Wyd. 5. Brooks/Cole, 2009, s. 62. (ang.).
  21. Continents in Collision: Pangea Ultima. NASA, 2000. [dostęp 2010-12-29]. (ang.).
  22. Stephen A. Nelson: Meteorites, Impacts, and Mass Extinction. Tulane University. [dostęp 2011-01-13]. (ang.).
  23. Wayne B. Hayes. Is the Outer Solar System Chaotic?. „Nature Physics”. 3 (10), s. 689–691, 2007. DOI: 10.1038/nphys728. Bibcode2007NatPh...3..689H. (ang.). 
  24. Stacy Leong: Period of the Sun’s Orbit Around the Galaxy (Cosmic Year). [w:] The Physics Factbook [on-line]. 2002. [dostęp 2007-04-02]. (ang.).
  25. Christopher R. Scotese: Pangea Ultima will form 250 million years in the Future. [w:] Paleomap Project [on-line]. [dostęp 2006-03-13]. (ang.).
  26. a b Caroline Williams, Ted Nield: Pangaea, the comeback. [w:] NewScientist [on-line]. 2007-10-20. [dostęp 2014-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-31)]. (ang.).
  27. Anne Minard: Gamma-Ray Burst Caused Mass Extinction?. National Geographic News, 2009. [dostęp 2012-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012–08–26)]. (ang.).
  28. a b Jack T. O’Malley-James, Jane S. Greaves, John A. Raven, Charles S. Cockell. Swansong Biospheres: Refuges for life and novel microbial biospheres onterrestrial planets near the end of their habitable lifetimes. „International Journal of Astrobiology”. 12 (2), s. 99–112, April 2013. arxiv.org. DOI: 10.1017/S147355041200047X. arXiv:1210.5721v1. (ang.). 
  29. a b Martin J. Heath, Laurance R. Doyle, Circumstellar Habitable Zones to Ecodynamic Domains: A Preliminary Review and Suggested Future Directions, „arXiv”, 2009, DOI10.48550/arXiv.0912.2482, arXiv:0912.2482 (ang.).
  30. Questions Frequently Asked by the Public About Eclipses. NASA. [dostęp 2010-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-04)]. (ang.).
  31. a b c S. Franck, C. Bounama, W. von Bloh. Causes and timing of future biosphere extinction. „Biogeosciences Discussions”. 2 (6), s. 1665–1679, listopad 2005. Bibcode2005BGD.....2.1665F. [dostęp 2011-10-19]. (ang.). 
  32. a b c d K.-P. Schröder, Robert Connon Smith. Distant future of the Sun and Earth revisited. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 386 (1), s. 155–163, 1 maja, 2008. DOI: 10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x. Bibcode2008MNRAS.386..155S. (ang.). 
  33. Planetary habitability on astronomical time scales. W: Donald E. Brownlee: Heliophysics: Evolving Solar Activity and the Climates of Space and Earth. Cambridge University Press, 2010. ISBN 0-521-11294-X. (ang.).
  34. Jeffrey Stuart Kargel: Mars: A Warmer, Wetter Planet. Springer, 2004, s. 509. ISBN 1-85233-568-8. (ang.).
  35. Lauren Waszek, Jessica Irving, Arwen Deuss. Reconciling the Hemispherical Structure of Earth’s Inner Core With its Super-Rotation. „Nature Geoscience”. 4, s. 264–267, 20 lutego 2011. DOI: 10.1038/ngeo1083. Bibcode2011NatGe...4..264W. (ang.). 
  36. W.F. McDonough. Compositional Model for the Earth’s Core. „Treatise on Geochemistry”. 2, s. 547–568, 2004. DOI: 10.1016/B0-08-043751-6/02015-6. Bibcode2003TrGeo...2..547M. (ang.). 
  37. J.G. Luhmann, R.E. Johnson, M.H.G. Zhang. Evolutionary impact of sputtering of the Martian atmosphere by O+ pickup ions. „Geophysical Research Letters”. 19 (21), s. 2151–2154, 1992. DOI: 10.1029/92GL02485. Bibcode1992GeoRL..19.2151L. (ang.). 
  38. Long-term astrophysicial processes. W: Fred C. Adams: Global Catastrophic Risks. Oxford University Press, 2008, s. 33–47. (ang.).
  39. O. Neron de Surgey, J. Laskar. On the Long Term Evolution of the Spin of the Earth. „Astronomie et Systemes Dynamiques, Bureau des Longitudes”. 318, s. 975–989, 1997. Bibcode1997A%26A...318..975N. (ang.). 
  40. Study: Earth May Collide With Another Planet. Fox News, 11 czerwca, 2009. [dostęp 2011-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012–04–15)]. (ang.).
  41. Jeff Hecht: Science: Fiery Future for Planet Earth. [w:] New Scientist [on-line]. 2 kwietnia 1994. [dostęp 2014-02-19]. (ang.).
  42. C.F. Chyba, D.G. Jankowski, P.D. Nicholson. Tidal Evolution in the Neptune-Triton System. „Astronomy & Astrophysics”. 219, 1989. Bibcode1989A&A...219L..23C. (ang.). 
  43. J.T. Cox, Abraham Loeb. The Collision Between The Milky Way And Andromeda. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 386 (1), 2007. DOI: 10.1111/j.1365-2966.2008.13048.x. Bibcode2008MNRAS.tmp..333C. (ang.). 
  44. Jeffrey Stuart Kargel, Mars: A Warmer, Wetter Planet, Springer, 2004 (ang.).
  45. K.R. Rybicki, C. Denis. On the Final Destiny of the Earth and the Solar System. „Icarus”. 151 (1), s. 130–137, 2001. DOI: 10.1006/icar.2001.6591. Bibcode2001Icar..151..130R. (ang.). 
  46. Ralph D. Lorenz, Jonathan I. Lunine, Christopher P. McKay. Titan under a red giant sun: A new kind of „habitable” moon. „Geophysical Research Letters”. 24 (22), s. 2905–2908, 1997. DOI: 10.1029/97GL52843. PMID: 11542268. Bibcode1997GeoRL..24.2905L. [dostęp 2008-03-21]. (ang.). 
  47. Balick, Bruce (Department of Astronomy, University of Washington): Planetary Nebulae and the Future of the Solar System. [w:] Personal web site [on-line]. [dostęp 2006-06-23]. (ang.).
  48. Jasonjot S. Kalirai, Brad M.S. Hansen, Daniel D. Kelson, David B. Reitzel i inni. The Initial-Final Mass Relation: Direct Constraints at the Low-Mass End. „The Astrophysical Journal”. 676 (1), s. 594–609, marzec 2008. DOI: 10.1086/527028. Bibcode2008ApJ...676..594K. (ang.). 
  49. Universe May End in a Big Rip. [w:] CERN Courier(ang.) [on-line]. 1 maja 2003. [dostęp 2011-07-22]. (ang.).
  50. A. Vikhlinin i inni, Chandra Cluster Cosmology Project III: Cosmological Parameter Constraints, „The Astrophysical Journal”, 2, 692, 2009, DOI10.1088/0004-637X/692/2/1060, Bibcode2009ApJ...692.1060V (ang.).
  51. C.D. Murray, S.F. Dermott: Solar System Dynamics. Cambridge University Press, 1999, s. 184. ISBN 0-521-57295-9. (ang.).
  52. Terence Dickinson: From the Big Bang to Planet X. Camden East, Ontario: Camden House(ang.), 1993, s. 79–81. ISBN 0-921820-71-2. (ang.).
  53. Robin M. Canup, Kevin Righter, Origin of the Earth and Moon, t. 30, University of Arizona Press, 2000, s. 176–177 (ang.).
  54. J.R. Minkel: A.D. 100 Billion: Big Bang Goes Bye-Bye. [w:] Scientific American [on-line]. 2007. [dostęp 2011-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-24)]. (ang.).
  55. Marcus Chown: Afterglow of Creation. University Science Books, 1996, s. 210. (ang.).
  56. The Local Group of Galaxies. [w:] University of Arizona [on-line]. Students for the Exploration and Development of Space. [dostęp 2014-02-21]. (ang.).
  57. a b c d e f g h Adams i Laughlin 1997 ↓.
  58. F.C. Adams, G.J.M. Graves, G. Laughlin. Gravitational Collapse: From Massive Stars to Planets. / First Astrophysics meeting of the Observatorio Astronomico Nacional. / A meeting to celebrate Peter Bodenheimer for his outstanding contributions to Astrophysics. „Revista Mexicana de Astronomía y Astrofísica (Serie de Conferencias)”. 22, s. 46–49, grudzień 2004. Bibcode2004RMxAC..22...46A. (ang.). 
  59. a b Adams i Laughlin 1997 ↓, §IID.
  60. Abraham Loeb. Cosmology with Hypervelocity Stars. „Journal of Cosmology and Astroparticle Physics”. 2011 (4), kwiecień 2011. DOI: 10.1088/1475-7516/2011/04/023. arXiv:1102.0007. (ang.). 
  61. Roger John Tayler: Galaxies, Structure and Evolution. Wyd. 2. Cambridge University Press, 1993, s. 92. ISBN 0-521-36710-7. (ang.).
  62. a b Adams i Laughlin 1997 ↓, §IIIF, Table I.
  63. a b c Fred Adams, Greg Laughlin: The Five Ages of the Universe. New York: The Free Press, 1999. ISBN 0-684-85422-8. (ang.).
  64. Adams i Laughlin 1997 ↓, §IIE.
  65. John D. Barrow, Frank J. Tipler: The Anthropic Cosmological Principle. foreword by John A. Wheeler. Oxford: Oxford University Press, 19 maja 1988. LC 87-28148. ISBN 978-0-19-282147-8. (ang.).
  66. Adams i Laughlin 1997 ↓, §IIIA.
  67. Fred Adams, Greg Laughlin: The Five Ages of the Universe. New York: The Free Press, 1999, s. 85–87. (ang.).
  68. a b c d e f Freeman J. Dyson, Time Without End: Physics and Biology in an Open Universe, „Reviews of Modern Physics”, 3, 51, 1979, DOI10.1103/RevModPhys.51.447, Bibcode1979RvMP...51..447D [dostęp 2008-07-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-11-01] (ang.).
  69. K.P. Schröder, Robert Connon Smith. Distant Future of the Sun and Earth Revisited. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 386 (1), 2008. DOI: 10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x. Bibcode2008MNRAS.386..155S. (ang.). 
  70. I.J. Sackmann, A.J. Boothroyd, K.E. Kraemer. Our Sun. III. Present and Future. „Astrophysical Journal”. 418, 1993. DOI: 10.1086/173407. Bibcode1993ApJ...418..457S. (ang.). 
  71. Nishino, H. et al. (Super-K Collaboration). Search for Proton Decay via p+ → e+π0 and p+ → μ+π0 in a Large Water Cherenkov Detector. „Physical Review Letters(ang.)”. 102 (14), s. 141801, 2009. DOI: 10.1103/PhysRevLett.102.141801. Bibcode2009PhRvL.102n1801N. (ang.). 
  72. a b Neil de Grasse Tyson, Charles Tsun-Chu Liu, Robert Irion: One Universe: At Home in the Cosmos. Joseph Henry Press, 2000. ISBN 978-0-309-06488-0. (ang.).
  73. a b c Don N. Page. Particle Emission Rates From a Black Hole: Massless Particles From an Uncharged, Nonrotating Hole. „Physical Review D”. 13, s. 198–206, 1976. DOI: 10.1103/PhysRevD.13.198. Bibcode1976PhRvD..13..198P. (ang.). 
  74. a b Linde, Andrei. Sinks in the Landscape, Boltzmann Brains and the Cosmological Constant Problem. „Journal of Cosmology and Astroparticle Physics”. 2007 (01), 2007. DOI: 10.1088/1475-7516/2007/01/022. Bibcode2007JCAP...01..022L. [dostęp 2009-06-26]. (ang.). 
  75. Dark Energy and Life’s Ultimate Future. W: Rüdiger Vaas: The Future of Life and the Future of our Civilization. Springer, 2006, s. 231–247. (ang.).
  76. Deneb. University of Illinois, 2009. [dostęp 2011-09-05]. (ang.).
  77. a b c d e f g h i j k J. Meeus, A. Vitagliano. Simultaneous Transits. „Journal of the British Astronomical Association”. 114 (3), 2004. [dostęp 2011-09-07]. [zarchiwizowane z adresu 2014-03-09]. (ang.). 
  78. K.M. Borkowski. The Tropical Calendar and Solar Year. „J. Royal Astronomical Soc. of Canada”. 85 (3), s. 121–130, 1991. Bibcode1991JRASC..85..121B. (ang.). 
  79. Why is Polaris the North Star?. NASA. [dostęp 2011-04-10]. (ang.).
  80. Astronomy Answers: Modern Calendars. University of Utrecht, 2010. [dostęp 2014-02-21]. (ang.).
  81. J. Laskar et al., “Orbital, Precessional, and Insolation Quantities for the Earth From −20 Myr to +10 Myr”, Astronomy and Astrophysics 270 (1993) 522–533. Data for 0 to +10 Myr every 1000 years since J2000 from Astronomical solutions for Earth paleoclimates by Laskar, et al.
  82. a b Hurtling Through the Void. Time Magazine, 1983-06-20. [dostęp 2011-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-17)]. (ang.).
  83. Cornell News: “It’s the 25th Anniversary of Earth’s First (and only) Attempt to Phone E.T.” Nov. 12, 1999. [dostęp 2008-03-29]. (ang.).
  84. Pioneer 10 Spacecraft Nears 25TH Anniversary, End of Mission. nasa.gov. [dostęp 2013-12-22]. (ang.).
  85. SPACE FLIGHT 2003 -- United States Space Activities. nasa.gov. [dostęp 2013-12-22]. (ang.).
  86. a b Voyager: The Interstellar Mission. NASA. [dostęp 2011-09-05]. (ang.).
  87. KEO’s Technical Feasibility. 1997. [dostęp 2014-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-22)]. (ang.).
  88. a b The Pioneer Missions. NASA. [dostęp 2011-09-05]. (ang.).
  89. Debbie Fabb: Last Orders for Guinness?. BBC, 2007-11-23. [dostęp 2011-09-25]. (ang.).
  90. Jones-Knowles-Ritchie (2009-09-23). Guinness 250: a Remarkable Anniversary. [dostęp 2011-10-01].
  91. The Long Now Foundation. The Long Now Foundation, 2011. [dostęp 2011-09-21]. (ang.).
  92. Ashutosh Saxena, Sanjay Rawat: IDRBT Working Paper No. 9. Institute for Development and Research in Banking Technology. [dostęp 2014-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (ang.).

Bibliografia

  • Fred C. Adams, Gregory Laughlin, A dying universe: the long-term fate and evolution of astrophysical objects, „Reviews of Modern Physics”, 69 (2), 1997, s. 337–372, DOI10.1103/RevModPhys.69.337, Bibcode1997RvMP...69..337A (ang.).

Media użyte na tej stronie

BlackHole.jpg
An artist's impression of a black hole accretion disk.
Five Pointed Star Solid.svg
Five-pointed black star: unicode symbol U+2605.
Noun project 528.svg
Rock collecting icon.
Aiga toiletsq men.svg
Men's toilet sign
Diagram of the life of Sun-like stars.jpg
Autor: ESO/S. Steinhöfel, Licencja: CC BY 4.0
Born from clouds of gas and dust, stars like our Sun spend most of their lifetime slowly burning their primary nuclear fuel, hydrogen, into the heavier element helium. After leading this bright and shiny life for several billion years, their fuel is almost exhausted and they start swelling, pushing the outer layers away from what has turned into a small and very hot core. These “middle-aged” stars become enormous, hence cool and red — red giants. All red giants exhibit a slow oscillation in brightness due their rhythmic “breathing” in and out, and one third of them are also affected by additional, slower and mysterious changes in their luminosity. After this rapid and tumultuous phase of their later life, these stars do not end in dramatic explosions, but die peacefully as planetary nebulae, blowing out everything but a tiny remnant, known as white dwarf.
Key.svg
Apartment Key
Psi (greek letter).svg
Autor: GabrielGGD, Licencja: CC0
Greek letter psi