Ośrodek Zapasowy Saperów typ specjalny nr 1

Ośrodek Zapasowy Saperów typ specjalny nr 1 – oddział saperów Wojska Polskiego II RP z okresu kampanii wrześniowej.

Historia

Ośrodek Zapasowy Saperów typ specjalny nr 1 nie występował w organizacji pokojowej Wojska Polskiego. Był jednostką formowaną zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” w Modlinie, w II rzucie mobilizacji powszechnej. Jednostką mobilizującą był 1 Batalion Saperów Legionów^[1].

W skład ośrodka weszły nadwyżki batalionów: 1 saperów, elektrotechnicznego, mostowego i silnikowego. Ośrodek był jednostką ewidencyjną dla pododdziałów zmobilizowanych przez wspomniane bataliony oraz przez 1 Batalion Saperów Legionów, 8 Batalion Saperów i Centrum Wyszkolenia Saperów^[2].

Skład organizacyjny Ośrodka Zapasowego Saperów typ specjalny nr 1:

• dowództwo ośrodka zapasowego,
• kompania gospodarcza,
• dowódca baonu podchorążych saperów,
• 2 kompanie podchorążych rezerwy saperów,
• 1 kompania podchorążych rezerwy pionierów pułków piechoty,
• dowódca grupy saperskiej,
• 4 kompanie saperskie,
• kompania specjalistów,
• kompania elektrotechniczna,
• kompania silnikowa,
• warsztat elektrosilnikowy,
• park ośrodka zapasowego,
• dowódca grupy mostowej,
• 2 kompanie mostowe,
• pluton żeglugi,
• dowódca grupy reflektorów,
• kompania reflektorów^[1].

Podany skład należało traktować jako ramowy dla obliczenia zapotrzebowań mob. Szczegółową organizację miał ustalić dowódca ośrodka zapasowego, zależnie od wysokości nadwyżek i warunków lokalnych^[3].

Działania bojowe pododdziałów ośrodka

W początkach września 1939 roku dowódcą ośrodka został płk Gorczyński, a już 5 września dowódca po rannym płk. Gorczyńskim został ppłk Ryszard Zyms.

6 września 1939 roku rozpoczęto ewakuację ośrodka z Modlina do miejscowości Domaczewo – Sławatycze n. Bugiem, ok. 35 km na południe od Brześcia n. Bugiem. Ewakuacja odbywała się samochodami i pieszo, ukończono ją 13 września 1939 r. Ponieważ jednak w tym dniu Brześć n. Bugiem był zagrożony przez wojska niemieckie, powzięto decyzję przeprowadzenia ewakuacji głębiej na Wschód, w rejon Kowla.

W celu zabezpieczenia ewakuacji Ośrodka Saperów Nr 1 ppłk Zyms wydał polecenie dowódcy kompanii saperów por. Robertowi Turbaczewskiemu przygotowania do zniszczenia drewnianego mostu drogowego na Bugu w Sławatyczach. Ze względu na to, iż w batalionie elektrotechnicznym nie było wykwalifikowanych saperów – minerów, por. Turbaczewski zmuszony był wybrać 40 saperów z maszerujących pieszo oddziałów. 14 września 1939 most został przygotowany do zniszczenia, jednocześnie zbudowano kładkę zastępczą z materiałów podręcznych. 15 września por. rez. Henryk Gołębiowski wraz z drużyną saperów przygotował do wysadzenia przepust na szosie Brześć – Kodeń – Domaczewo w odległości 5 km od Domaczewa. W godzinach popołudniowych tego samego dnia, por. Sobiewski ze swoim oddziałem opuścił rejon Domaczewa i udał się przez most na zachodni brzeg Bugu. 17 września 1939 r. o godzinie 17.00 por. Turbaczewski otrzymał rozkaz nakazujący wysadzenie mostu i o godz. 20.15 most został wysadzony. Podczas wysadzania mostu doszło do tragedii, podłączenie zbyt krótkiego lontu spowodowało, że wybuch nastąpił w momencie, gdy przebywali na nim por. Turbaczewski i pomagający mu pchor. Antoni Brunner. Tego ostatniego, pomimo trwających ok. 20 min. poszukiwań, nie udało się odnaleźć. Następnie por. Turbaczewski ze swoimi saperami dołączył do plutonu por. Sobiewskiego udając się na południe – do Włodawy, Włodzimierza Wołyńskiego i Chełma. W Chełmie zatrzymali się na całą dobę starając się dołączyć do jakiegoś oddziału zdolnego do prowadzenia walki. Panujący kompletny chaos i całkowita dezorientacja sprawiły, że razem z por. Sobiewskim postanowili 20 września 1939 kierować się do granicy rumuńskiej po trasie Hrubieszów – Sokal. Marsz prowadził m.in. przez Hodorów, Hołojów do Buska (ok. 30 km od Lwowa). W Busku spotkali się z silną sowiecką kolumną zmotoryzowaną. Wszyscy oni również brali udział w walce z Niemcami pod Kamionką Strumiłową w ramach Oddziału Zmotoryzowanego dowodzonego przez ppłk. Zymsa. Ponieważ posuwanie się na Rumunię czy Węgry było niemożliwe, por. Turbaczewski nakazał dowodzonym przez siebie luźnym oddziałom saperskim marsz w kierunku zachodnim. Zamierzał dołączyć do SGO „Polesie” walczącej w rejonie Zamościa – Kocka. Jednakże w okolicy wsi Zalesie, w powiecie Krasnystaw z powodu braku żywności i benzyny do samochodów rozwiązał oddział oświadczając żołnierzom, że każdy pojedynczo powinien starać się dostać do swojej rodziny lub bliskich^[4].

16 września Ośrodek Zapasowy Saperów nr 1 wyruszył dalej na wschód pozostawiając w Domaczewie tylko por. Franciszka Sobiewskiego z plutonem wojska. Po dotarciu ośrodka do lasów w pobliżu Kowla ppłk Zyms z kadry i rezerwistów, którymi dowodził sformował oddział, w sile batalionu uzbrojonego zmotoryzowanego, podporządkował się dowódcy Grupy „Dubno” gen. bryg. st. sp. Stefanowi Strzemińskiemu. Wraz z oddziałami Grupy „Dubno” wziął udział w przebijaniu się w kierunku Lwowa i granicy rumuńskiej. 21 września zmotoryzowany batalion saperski ppłk. Zymsa zdobył Kamionkę Strumiłową wypierając z niej pododdziały niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej oraz prowadząc pościg aż do miejscowości Mosty Wielkie. W trakcie dalszego marszu w nocy 22/23 września w rejonie Kryłowa batalion został w zasadzce wzięty do niewoli przez oddziały sowieckie. Przed złożeniem broni, jej część udało się zakopać lub zniszczyć^[5]. Wchodząca po mobilizacji nominalnie w skład OZSSpec nr 1, kompania zapasowa batalionu elektrotechnicznego pod dowództwem ppor. Dominika Włodarskiego, działała samodzielnie. 6 września wyruszyła z Nowego Dworu Mazowieckiego marszem pieszym w stronę Brześcia nad Bugiem, a następnie do Kowla. Po osiągnięciu w dniu 20 września Kowla, na wieść o zbliżaniu się do miasta jednostek Armii Czerwonej kompania zapasowa natychmiast wycofała się w kierunku Bugu, gdzie w ostatnich dniach września weszła w skład SGO „Polesie”. Kompania zapasowa w składzie oddziałów gen. bryg. Franciszka Klebeerga wzięła udział w bitwie pod Kockiem, razem z nią kapitulując 6 października 1939 roku^[6].

Wspomnienia por. Turbaczewskiego

• „Ponieważ nie byliśmy w wojnie z ZSRR, a bez walki nie chcieliśmy dostać się do niewoli, postanowiliśmy uderzyć na Niemców pod Kamionką Strumilową. Nie mieliśmy innego, lepszego wyjścia. Chcieliśmy przebić się przez pierścień niemiecki za wszelką cenę. Natarcie prowadziliśmy w dwóch fazach. Pierwsze nie udało się, drugie uderzenie umożliwiło nam dalsze posuwanie się na południe. Walka była krwawa i kosztowała dużo ofiar ludzkich. W Kamionce Strumilowskiej spotkałem ppłk. dypl. Zymsa – dowódcę batalionu elektrotechnicznego, mjr. Szpinko -pierwszego z-cę. dowódcy, mjr. Błażejówskiego – drugiego z-cę dowódcy, por. lekarza Mariana Ostrowskiego, por. Zbigniewa Tomasini, por. Jerzego Ostera^[4].

Obsada personalna

• dowódca ośrodka – płk sap. Eustachy Gorczyński
• zastępca dowódcy – ppłk dypl. sap. Ryszard Włodzimierz Zyms (belektr., od 5 IX 1939 dowódca ośrodka)
• mjr sap. Henryk Bieńkowski (1 bsap.) †1940 Charków^[7]
• mjr sap. Kazimierz Ignacy Niewiarowski (rezerwa personalna oficerów przy Inspektorze Saperów) †1940 Charków^[8]
• kpt. adm. (br. panc.) Leonard Jan Feiner (CWSap.) †1940 Charków^[9]
• kpt. int. Edward II Markiewicz (1 bsap.)
• kpt. lek. dr. Tadeusz Tenderenda (1 bsap.)
• por. Adam Brudkowski → szef saperów Okręgu Lwowskiego AK
• por. sap. Wiktor Józef Chacia (1 bsap.)
• por. sap. Władysław Frączek (1 bsap.)
• por. sap. Czesław Tytus Kosmatko (CWSap.)
• por. sap. Zdzisław Władysław Papciak (1 bsap.)
• por. rez. Stefan Zakrzewski
• ppor. sap. Zygmunt Oranowski (1 bsap.)
• ppor. Józef Piątek
• dowódca oddziału ewakuacyjnego – ppor. Koziełło
• zastępca dowódcy – ppor. rez. Henryk Walkowski
• dowódca plutonu – pchor. Cyrana Tadeusz
• dowódca plutonu – pchor. Jeliński Jerzy
• dowódca plutonu – pchor. Kozański Tomasz
• dowódca plutonu – pchor. Klemens Malinowski
• dowódca kompanii reflektorów – ppor. rez. Stefan Czaplicki, pchor. Monikowski
• dowódcy kompanii saperów – por. Robert Turbaczewski (belektr.)
• dowódca plutonu – por. sap. Franciszek Sobiewski (belektr) †1940 Charków^[10]
• dowódca plutonu – por. sap. rez. inż. Stanisław Gołębiowski (belektr.) †1940 Charków^[11][12]

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Alfred Kabata: Batalion Elektrotechniczny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1994, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 32. ISBN 8385621383.
• Zdzisław Cutter, Polskie wojska saperskie w 1939 roku, Częstochowa 2003.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.