Ośrodek Zapasowy Wileńskiej Brygady Kawalerii

Ośrodek Zapasowy Wileńskiej Brygady Kawalerii (OZ Wileńskiej BK) – oddział kawalerii Wojska Polskiego.

Ośrodek Zapasowy Wileńskiej Brygady Kawalerii w Wołkowysku nie istniał w organizacji pokojowej Wojska Polskiego. Był jednostką mobilizowaną zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, w I rzucie mobilizacji powszechnej przez szwadron zapasowy 4 pułk ułanów. W niektórych publikacjach używano też nazwy: Ośrodek Zapasowy Kawalerii „Wołkowysk” lub Ośrodek Zapasowy Kawalerii „Nowa Wilejka”^[1].

Formowanie i przekształcenia organizacyjne

Mobilizację Ośrodka Zapasowego Wileńskiej Brygady Kawalerii rozpoczęto z chwilą ogłoszenia mobilizacji powszechnej 31 sierpnia 1939 w koszarach szwadronu zapasowego 4 pułku ułanów w Wołkowysku. W skład ośrodka miały wejść Oddziały Zbierania Nadwyżek 4 pułku ułanów, 13 pułku ułanów, 23 pułku ułanów. Zmobilizowane w swoich macierzystych garnizonach po wyjeździe pułków Wileńskiej Brygady Kawalerii w rejon przygraniczny do składu Armii „Prusy”. Ośrodek miał za zadanie uzupełniać składy osobowe 4 puł.,13 puł., 23 puł. oraz wszystkich pododdziałów kawalerii ze składu Wileńskiej BK: 3 szwadronu kolarzy, 3 szwadronu łączności i 7 szwadronu pionierów. Dodatkowo miał zadanie formować uzupełnienia dla szwadronów kawalerii dywizyjnej nr 1, 19, 29 i 44, a także szwadronów kawalerii KOP w północno wschodnim rejonie kraju. Od chwili wejścia w życie mobilizacji powszechnej 31 sierpnia 1939, do siedziby ośrodka w koszarach szwadronu zapasowego 4 i 13 pułków ułanów w Wołkowysku oraz koszarach 3 pułku strzelców konnych przybywali mający karty mobilizacyjne oficerowie, podchorążowie, podoficerowie i szeregowi rezerwy. Ponadto dowództwo Ośrodka formowano o kadry szwadronów zapasowych 4 i 13 puł. w Wołkowysku i 23 puł. w Grodnie. Z uwagi że zmieniono miejsce formowania OZ Wileńskiej BK z Wołkowyska do Nowej Wilejki i koszar 13 puł., wszystkie Oddziały Nadwyżek z 4 puł. z Wilna i 23 puł. z Postaw oraz zebrane kadry i rezerwiści z Wołkowyska w szwadronach zapasowych udali się do Nowej Wilejki. Od 9 września koszary w Wołkowysku zajął Ośrodek Zapasowy Podlaskiej i Suwalskiej Brygad Kawalerii z Białegostoku. Planowany skład ośrodka:

• dowództwo,
• szwadron gospodarczy,
• 4 szwadrony liniowe,
• szwadron km,
• pluton pionierów,
• pluton łączności,
• pluton kolarzy^[1].

Dowództwo Ośrodka sprawował ppłk Józef Grad-Soniński. W Nowej Wilejce skoncentrowano całość Ośrodka.

Działania bojowe

14 września na rozkaz Naczelnego Wodza wraz z Grupą Grodno wysłano w kierunku Lwowa transportem kolejowym tzw. „Grodzieński Dywizjon Kawalerii” w składzie trzech szwadronów liniowych (jeden z 4 puł. i dwa z 23 puł.), plutonu ckm i plutonu łączności. Dywizjon pod dowództwem rtm. Wacława Ursyna-Szantyra wziął udział w obronie Lwowa^[2]. Po agresji wojsk sowieckich 17 września z zasobów ośrodka sformowano dywizjon kawalerii (batalion OZ Wileńskiej BK) pod dowództwem mjr. st. sp. Michała Nowickiego z trzema szwadronami, który wszedł w skład odcinka ppłk. Jana Pawlaka i bronił się na Antokolu w Wilnie w rejonie kościoła św. Piotra i Pawła od 18 września. W nocy ok. godz. 22.00 dywizjon wraz z pozostałą częścią OZ Wileńskiej BK wyjechał autobusami do Mejszagoły, celem zorganizowania obrony. Inne jednostki garnizonu Wilna wycofały się w kierunku Zawias i Mejszagoły. 20 września większość żołnierzy dywizjonu/batalionu OZ Wileńskiej BK przekroczyło granicę litewską^[3]. Na północ od Wilna toczyły walki z sowietami jednostki Ośrodka, 5 szwadron por. rez. Mirosława Gajewskiego z dywizjonu mjr. Nowickiego walczył w Święcianach, poległ jego dowódca. W Pohulance do niewoli sowieckiej dostał się szwadron koni remontowych OZ rtm. Jana Gabarskiego. 21 września w lesie w pobliżu sioła Wierchbezdany dostał się do niewoli szwadron rtm. rez. Mieczysława Janusza z OZ Wileńskiej BK^[4].

Przypisy

Bibliografia

• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Andrzej Wesołowski (red.): Obrona Lwowa 1939 tom 1: Dokumenty 1-16 września. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2018. ISBN 978-83-63374-64-8.
• Czesław Grzelak: Kresy w czerwieni 1939. Agresja Związku Sowieckiego na Polskę w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2001. ISBN 83-86842-30-X.
• Wiktor Cygan: Kresy w ogniu. Wojna polsko-sowiecka 1939. Warszawa: Warszawska Oficyna Wydawnicza, 1990. ISBN 83-85209-00-X.