Ożwiowate

Ożwiowate

Kwiat Loasa vulcanica
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	dereniowce
Rodzina	ożwiowate
Nazwa systematyczna
Loasaceae Juss. Ann. Mus. Natl. Hist. Nat. 5: 21. 1804[3]
Typ nomenklatoryczny
Loasa Adans. (1763)[3]

Eucnide urens

Caiophora chuquitensis

Kissenia capensis

Ożwiowate (Loasaceae) – rodzina roślin z rzędu dereniowców. Obejmuje 20 rodzajów z około 330 gatunkami^[4]. Największe ich zróżnicowanie występuje w zachodniej części Stanów Zjednoczonych i w Meksyku, nieco mniejsze w Andach w Ameryce Południowej. Cały zasięg rodziny obejmuje rozległe obszary Ameryki Północnej na południe od Kanady oraz Amerykę Południową bez jej wschodniej części i południowych krańców. Tylko jeden rodzaj (Kissenia) reprezentowany jest w Afryce (jeden gatunek w południowo-zachodniej części, drugi w północno-wschodniej oraz na przyległym Półwyspie Arabskim). Jeden rodzaj (Plakothira) z 3 gatunkami występuje na Markizach. Rośliny te zajmują różne siedliska od wilgotnych lasów, poprzez stepy i murawy wysokogórskie po półpustynie. Różne gatunki z rodzajów Caiophora, Nasa i Mentzelia wykorzystywane są w lecznictwie ludowym. Rośliny z tego ostatniego rodzaju dostarczają także nasion wykorzystywanych jako pożywienie (Indianie mielą je na mąkę), a współcześnie sadzone są też jako rośliny ozdobne^[4].

Morfologia

Pokrój

Głównie rośliny jednoroczne i byliny, rzadko krzewy (Kissenia i Pentalonyx) lub niewielkie drzewa (Mentzelia arborescens). Niektórzy przedstawiciele to pnącza. Rośliny okryte są zazwyczaj włoskami, przy czym mają one bardzo zróżnicowaną budowę i funkcje. Poza włoskami prostymi występują i takie, które pokryte są zadziorkami lub dodatkowymi kolcami, czasem zagiętymi na podobieństwo kotwicy i wyrastającymi ze szczytu włoska. Bywają włoski gruczołowe i parzące. Te ostatnie podobne są do włosków pokrzywy zwyczajnej (wielokomórkowa podstawa i impregnowany krzemionką, lekko zagięty czubek) i wywołują podobną pokrzywkę^[4][5].

Liście

Skrętoległe lub naprzeciwległe, o blaszkach całych lub podzielonych^[4][5].

Kwiaty

Obupłciowe, zapylane przez owady, nierzadko z efektownym okwiatem. Kielich i korona są 5-krotne, przy czym płatki bywają bardzo zróżnicowane. Pręciki występują w jednym, dwóch lub większej liczbie okółków, przy czym zewnętrzne ulegają nierzadko redukcji do prątniczków, czasem pełnią funkcję miodników. Jednokomorowa, dolna lub wpółdolna zalążnia składa się z 3 lub 5 owocolistków, zawiera liczne zalążki^[4][5].

Owoce

Torebka z licznymi nasionami pękająca wzdłuż nerwu środkowego lub nerwów bocznych, rzadziej jednonasienny orzeszek^[4][5].

Systematyka

W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych rodzina umieszczana była obok ogórecznikowatych (Boraginaceae)^[5] lub męczennicowatych (Passifloraceae)^[4]. Wnioski z licznych badań z początków XXI wieku sytuują rodzinę jako siostrzaną wobec hortensjowatych (Hydrangeaceae) w obrębie rzędu dereniowców (Cornales)^[2][4].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Podział rodziny

W obrębie rodziny wyróżnia się cztery podrodziny^[4][6]. W niektórych ujęciach nie wyodrębnia się podrodziny Petalonychoideae (rodzaj Petalonyx włączany jest do podrodziny Gronovoideae)^[2][5]. Analizy filogenetyczne z początków XXI wieku wskazują na to, że klady bazalne w obrębie rodziny stanowią dwa rodzaje Eucnide i Schismocarpus^[2].

Relacje filogenetyczne w obrębie rodziny^[2]:

Podział rodziny według GRIN^[6]:

Podrodzina: Loasoideae

Przedstawiciele występują na kontynentach amerykańskich, w Afryce i na wyspach Oceanu Spokojnego. Kwiaty zawierają liczne zalążki i pręciki zmodyfikowane w różnokształtne i barwne miodniki^[5].

• Aosa Weigend
• Blumenbachia Schrad. – blumenbachia^[7]
• Caiophora C. Presl
• Chichicaste Weigend
• Huidobria Gay
• Kissenia R. Br. ex Endl.
• Klaprothia Kunth
• Loasa Adans. – loasa^[7], ożwia, parzydło, pieczycha^[8]
• Nasa Weigend
• Plakothira Florence
• Presliophytum (Urb. & Gilg) Weigend
• Scyphanthus Sweet
• Xylopodia Weigend

Podrodzina: Mentzelioideae

Przedstawiciele występują w Ameryce Północnej i Południowej. Wyróżniają się kwiatami zawierającymi liczne pręciki (do ponad 150) i liczne zalążki^[5].

• Eucnide Zucc.
• Mentzelia L. – menzelia, mencelia
• Schismocarpus S. F. Blake

Podrodzina: Gronovioideae

Kwiaty posiadają tylko jeden zalążek oraz jeden okółek z 5 pręcikami^[5].

• Cevallia Lag.
• Fuertesia Urb.
• Gronovia L. – gronowia

Podrodzina Petalonychoideae

Kwiaty posiadają tylko jeden zalążek oraz jeden okółek z 5 pręcikami, brak włosków parzących^[4].

• Petalonyx A. Gray

Przypisy