ORP Jaskółka (1934)

ORP „Jaskółka”
"Mewa" i "Jaskółka"
Klasa	trałowiec
Typ	Jaskółka
Historia
Stocznia	Warsztaty Portowe Marynarki Wojennej w Gdyni
Położenie stępki	listopad 1933
Wodowanie	11 września 1934
Marynarka Wojenna
Wejście do służby	27 sierpnia 1935
Zatopiony	14 września 1939
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa – 183 t pełna – 203 t
Długość	45 m
Szerokość	5,5 m
Zanurzenie	1,55 m
Napęd
2 silniki wysokoprężne po 525 KM
Prędkość	18 węzłów
Uzbrojenie
1 działo kal. 75 mm 2 karabiny maszynowe kal. 7,92 mm 20 min morskich 20 bomb głębinowych (stan na 1939)
Załoga	27–30

ORP Jaskółka (znak burtowy J) – trałowiec redowy Marynarki Wojennej II RP, pierwszy okręt typu Jaskółka, klasyfikowany przed wojną jako trauler i minowiec. Wcielony do służby w 1935 roku jako pierwszy pełnomorski okręt wojenny zaprojektowany i zbudowany w odrodzonej Polsce, stworzył wraz z siostrzanymi jednostkami Dywizjon Minowców. W jego składzie wziął udział w obronie Wybrzeża. 1 września uczestniczył w bitwie powietrzno-morskiej na Zatoce Gdańskiej. W kolejnych dniach prowadził operacje minowania, ostrzału celów brzegowych oraz patrolowe. Został zatopiony przez samoloty Luftwaffe 14 września 1939 roku.

Zamówienie i budowa

Po wycofaniu na początku lat 30. traulerów typu FM, przestał istnieć dotychczasowy Dywizjon Minowców. Szkolenie w zakresie broni podwodnej przejęły kanonierki ORP „Komendant Piłsudski” i ORP „Generał Haller”. Jednostki te były już przestarzałe i nie nadawały się do powierzonych im zadań, wobec czego Kierownictwo Marynarki Wojennej zaczęło planować budowę następców pierwszych „ptaszków”. Podjęto decyzję o ich budowie w kraju^[1]. W 1932 roku w polskich stoczniach ogłoszono przetarg na zaprojektowanie i budowę czterech traulerów. Spośród nadesłanych ofert wybrano przedstawioną przez Państwowe Zakłady Inżynierii, z projektem wykonanym przez inż. Aleksandra Potyrałę z Biura Konstrukcyjnego Stoczni Modlińskiej. Projekt ten stał się podstawą do przygotowania, przy współpracy kmdra inż. Dominika Maleckiego, szczegółowych planów. Ustalone zostały również terminy ukończenia minowców. I tak, pierwszy miał zostać oddany po 20 miesiącach od podpisania umowy, a kolejne odpowiednio po 23, 26 i 29 miesiącach. Szacowany koszt jednej jednostki (bez uzbrojenia i wyposażenia bojowego) wynosił 1,32 mln ówczesnych zł^[2]. Zamówienie rozdzielono pomiędzy trzy polskie stocznie: Modlińską, Gdyńską i Warsztaty Portowe Marynarki Wojennej w Gdyni. Stępkę pod przyszłą „Jaskółkę”, na czas budowy nazwaną tymczasowo „T1”, położono w tej ostatniej w listopadzie 1933 roku. Budowa przeciągała się w czasie zarówno z powodu niedostatecznego przygotowania stoczni do budowy jednostek tej wielkości, jak i nieterminowych dostaw blach przez huty. Z opóźnieniem dostarczono również dokumentację z PZInż. Ponadto czterokrotnie odrzucono, jako wybrakowaną, staliwną dziobnicę wykonaną przez huty^[2].

Rozkazem Ministra Spraw Wojskowych z 17 września 1934 roku budowany okręt otrzymał nazwę „Jaskółka”^[3]. Wodowanie okrętu miało miejsce 11 września 1934 roku, za pomocą 100-tonowego dźwigu. Wyposażanie i uzbrajanie jednostki oraz próby odbiorcze trwały do końca sierpnia 1935 roku. Pierwszym dowódcą ORP „Jaskółka”, pełniącym również obowiązki tymczasowego dowódcy Dywizjonu Minowców, został mianowany kpt. mar. Wiktor Łomidze^[4]. 4 maja szef KMW powołał komisję do odbioru budowanych trałowców, w skład której weszli: przewodniczący, kmdr por. Włodzimierz Steyer, kierownik nadzoru budowy kmdr por. inż. Zdzisław Śladkowski oraz dowódcy odbieranych okrętów. Na próbach odbiorczych trałowcem dowodził emerytowany kapitan żeglugi Mikołaj Szemiot^[2]. Minister Spraw Wojskowych „wcielił z dniem 27 lipca 1935 trauler «Jaskółka» w skład okrętów wojennych Rzeczypospolitej”^[5]. Natomiast podniesienie bandery miało miejsce 27 sierpnia 1935 roku^[4].

Opis konstrukcji

„Jaskółka” miała długość całkowitą 45 metrów, na linii wodnej 43 metry, szerokość maksymalną 5,5 metra oraz zanurzenie przy wyporności standardowej 183 ton wynoszące 1,55 metra^[6]. Gładkopokładowy kadłub minowca zbudowany był ze stali okrętowej, w części dziobowej znajdował się wznios, który służył zwiększeniu dzielności morskiej. Nadbudówka znajdowała się w części dziobowej i ciągnęła się do śródokręcia. Napęd trałowca stanowiły dwa ośmiocylindrowe silniki wysokoprężne Nohab wyprodukowane w Fabryce Silników i Armatur „Ursus” na licencji szwedzkiej firmy Nyquist-Holm. Każdy z silników posiadał moc 525 KM i napędzał osobny wał napędowy. Łączna moc maszyn wynosiła 1050 KM, co pozwalało na osiągnięcie maksymalnej prędkości 18 węzłów^[2].

Podstawowym uzbrojeniem artyleryjskim była armata kalibru 75 mm Canon Ml1928, produkcji francuskiej firmy Schneider, posadowiona na podstawie uniwersalnej SMCA, o maksymalnym kącie podniesienia 75°. Teoretycznie pozwalało to na prowadzenie również ognia przeciwlotniczego, choć w praktyce uniemożliwiała to jej mała szybkostrzelność^[7]. Uzupełniały ją dwa karabiny maszynowe Maxim wzór 1908 kaliber 7,92 mm, ustawione na nadbudówce, po obu stronach komina. Na pokładzie znajdowały się dwa tory minowe, na których okręt mógł przewieźć i postawić 20 min morskich wz. 08 lub 20 bomb głębinowych do zwalczania okrętów podwodnych. Ich wykrywanie umożliwiały szumonamierniki brytyjskiej firmy Hughes. Trałowiec wyposażono w dwa komplety trałów kontaktowych^[2].

Przebieg służby

Lata międzywojenne

Po rozpoczęciu służby pod polską banderą „Jaskółka” przeszła szereg szkoleń, po czym 20 stycznia 1936 roku została włączona do Dywizjonu Minowców. W tym samym roku, w sierpniu, wszystkie cztery minowce i „Generał Haller” odbyły rejs zagraniczny, zawijając do Visby i Karlshamn, zaś we wrześniu kolejny, do Zatoki Fińskiej i Karlskrony. Był to ostatni zagraniczny port odwiedzony przez „Jaskółkę”, w późniejszych rejsach na wody zagraniczne nie zawijała już do żadnego^[8]. W części dziobowej minowca namalowano na obu burtach znak taktyczny w postaci białej litery „J”. Został on zamalowany, podobnie jak na innych polskich okrętach, w czerwcu 1937 roku^[9].

28 czerwca 1936 roku, podczas obchodów Święta Morza, okręty Dywizjonu Minowców uczestniczyły w paradzie floty. W tym samym roku na pokładzie „Jaskółki” gościł prezydent Ignacy Mościcki, płynąc z Gdyni do Jastarni^[8]. 18 kwietnia 1939 roku wpływający do portu wojennego na Oksywiu okręt podwodny ORP „Sęp”, na skutek błędu nawigacyjnego uderzył w burty „Jaskółki” i „Mewy”, powodując wgniecenia poszycia (wartość szkód wyceniono łącznie na 1810 złotych). Uszkodzenia zostały szybko naprawione^[10]. W ostatnich dniach czerwca „Jaskółka” wraz z resztą floty uczestniczyła w ostatnich przedwojennych obchodach Dni Morza w Gdyni^[11]. Podczas mobilizacji powszechnej po 24 sierpnia, na trałowiec załadowano 150 jednostek ostrej amunicji do działa, naboje do karabinów maszynowych, 20 bomb głębinowych oraz dwa komplety zmodyfikowanych trałów DLM^[12].

Obrona Wybrzeża

Model okrętu w Pomorskim Muzeum Wojskowym

W momencie wybuchu II wojny światowej, 1 września 1939 roku, okręt znajdował się w porcie wojennym na Oksywiu. Dowodzony był przez kpt. mar. Tadeusza Borysiewicza^[13]. W godzinach rannych, wraz z pozostałymi jednostkami dywizjonu wyszedł na redę. Około godz. 14.00 wziął udział w odpieraniu niemieckiego nalotu na Gdynię. Zgodnie z opracowanymi planami operacji minowych na Zatoce Gdańskiej, z 1 na 2 września jednostki minowe floty polskie miały postawić zagrodę minową na linii Hel – Sopot (operacja Rurka). W tym celu „Jaskółka”, wraz z pozostałymi minowcami, dwiema kanonierkami oraz niszczycielem ORP „Wicher” i stawiaczem min ORP „Gryf” udała się w rejon portu helskiego^[14].

Przed godziną 18.00 polskie okręty zostały zaatakowane przez bombowce nurkujące Junkers Ju 87 z IV(Stuka)./LG 1. Niemieckie samoloty skoncentrowały swój atak na „Wichrze” i „Gryfie”. „Jaskółka” starając się wesprzeć obronę przeciwlotniczą stawiacza min zbliżyła się do niego. Był to bardzo ryzykowny manewr, gdyż jedno bezpośrednie trafienie bombą w pokład jednostki oznaczało jej zatopienie. Po odparciu niemieckiego ataku i odwołaniu operacji Rurka, jednostka zawinęła do portu helskiego^[14]. Tam kpt. Borysiewicz otrzymał rozkaz przejścia do Jastarni, gdzie dotarł 2 września. Następnego dnia, wraz z ORP „Rybitwą”, trałowiec popłynął do Gdyni po dowódcę Morskiej Obrony Wybrzeża, komandora Stefana Frankowskiego. Wieczorem, wraz z nim, okręty ponownie znalazły się w Jastarni. Przy okazji załogi dokonały w mieście zakupu zapasów żywności i rekwizycji papierosów z magazynów portowych^[8].

Następne dni trałowiec spędził w porcie. 7 września, znów wraz z „Rybitwą”, minowiec udał się na patrol, w celu poszukiwania zestrzelonych lotników. W czasie powrotu jednostki zostały zaatakowane przez bombowiec nurkujący Junkers Ju 87. Obsługi karabinów maszynowych celnym ogniem przeciwlotniczym zestrzeliły niemiecki samolot^[15]. Dopiero 10 września polskie dowództwo podjęło pierwszą próbę wykorzystania minowców zgodnie z przeznaczeniem: do postawienia zagrody minowej. OORP „Jaskółka”, „Rybitwa” i „Czajka” udały się w rejon kotwiczenia kryp minowych, aby pobrać na pokład po 20 min. Przedłużający się przeładunek i kłopoty nawigacyjne związane z nocną żeglugą na płytkich wodach w rejonie Jamy Kuźnickiej spowodowały, że samo postawienie zagrody zostało odłożone. Miny wyładowano na ląd w porcie helskim^[16] (według niektórych źródeł operacja ładowania min nastąpiła w nocy z 12 na 13 września^[17]). W dniach 11 i 12 września w rejonie miejscowości Rewa trzy minowce wspierały ogniem artylerii oddziały Lądowej Obrony Wybrzeża^[15]. Operację minowania wód Zatoki Gdańskiej przeprowadzono w nocy z 12 na 13 września. Zespół trzech minowców, dowodzony przez komandora Zdzisława Boczkowskiego, postawił 60 min około 3,5 mili morskiej na południowy wschód od cypla helskiego. Pomimo pewnych kłopotów z mechanizmami min, okręty powróciły bezpiecznie do portu około 2.30^[17].

Następnej nocy trałowce pobrały z kryp kolejne 60 min, aby powtórzyć udaną operację. Jednak konieczność pilnego wsparcia artyleryjskiego wojsk walczących na lądzie spowodowała jej odwołanie, zaś miny wyładowano w porcie na Helu^[17]. O świcie 14 września 1939 roku „Jaskółka”, „Rybitwa” i „Czajka” wyszły z portu z zadaniem ostrzelania niemieckich pozycji w rejonie Mechelinek. Po wykonaniu zadania jednostki wróciły do portu. Tego samego dnia niemieckie lotnictwo w dwóch falach dokonało bombardowania portu w Jastarni. Pierwszy nalot nie wyrządził żadnych szkód na „Jaskółce”, natomiast w czasie drugiego nalotu minowiec został trafiony bombą 250 kg w zbiornik paliwa, co spowodowało zapalenie się jednostki. Płonący wrak wkrótce zatonął^[8]. Zginęło dwóch członków załogi: mat Stanisław Birnbach i starszy marynarz Jan Kozieł (Kozioł?)^[20]. Działo kal. 75 mm, wraz z działem „Rybitwy”, utworzyły baterię przeciwdesantową w Jastarni, zaś członkowie załogi zasilili oddziały lądowej obrony Helu^[8].

Po zakończeniu działań wojennych Niemcy analizowali możliwość użycia jednostki, jednak zniszczenia były zbyt duże i wrak został pocięty na złom. Przez cały okres służby okręt był dowodzony przez pięciu dowódców. Wszyscy byli w stopniu kapitana marynarki^[15].

Przypisy

Bibliografia

• Józef Wiesław Dyskant: Polska Marynarka Wojenna w 1939 roku cz. 1: W przededniu wojny. Gdańsk: 2000. ISBN 83-7237-044-3.
• Stanisław M. Piaskowski: Okręty Rzeczypospolitej Polskiej 1920-1946. Warszawa: 1996. ISBN 83-900217-2-3.