ORP Sęp (1938)

ORP Sęp
Ilustracja
Klasa

okręt podwodny

Typ

Orzeł

Historia
Stocznia

Rotterdamsche

Położenie stępki

listopad 1936

Wodowanie

17 października 1938

 Marynarka Wojenna
Wejście do służby

16 kwietnia 1939

Wycofanie ze służby

2 września 1969

Los okrętu

złomowany 1971-72

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność
• na powierzchni
• w zanurzeniu


1110 ton
1473 ton

Długość

84 metry

Szerokość

6,7 metra

Zanurzenie testowe

80 metrów

Napęd
2 silniki wysokoprężne
2 silniki elektryczne
Prędkość
• na powierzchni
• w zanurzeniu


19,44 węzła
8,9 węzła

Zasięg

7000 Mm / 100 Mm

Uzbrojenie
• 20 torped
• 1 działo Bofors 105 mm wz. 36
• 1 podwójne AA: Bofors 1937 wz. 36 kal. 40 mm
Wyrzutnie torpedowe

12 x 55 cm / 53 cm:
4 dziób, 4 śródokręcie, 4 rufa

Załoga

6 oficerów, 54 podoficerów i marynarzy

ORP Sęppolski okręt podwodny, jedna z dwóch jednostek typu Orzeł wybudowanych dla Marynarki Wojennej w Holandii. Okręt o wyporności podwodnej 1473 ton został zwodowany 17 października 1938 roku w stoczni Rotterdamsche w Rotterdamie.

W związku ze wzrostem napięcia międzynarodowego, w kwietniu 1939 roku okręt został uprowadzony do Polski przed oficjalnym odbiorem od producenta. Podczas kampanii wrześniowej 1939 roku uczestniczył w nieudanej realizacji planu „Worek”, przeprowadził nieskuteczny atak torpedowy na niszczycielFriedrich Ihn”, po czym sam stał się celem nieudanego ataku niemieckiego okrętu podwodnego U-14. Uszkodzony w atakach lekkich okrętów nawodnych Kriegsmarine przepłynął do Szwecji, gdzie został internowany do końca wojny. 28 października 1945 roku okręt powrócił do Gdyni pod dowództwem jego dotychczasowego dowódcy, kmdr ppor. Władysława Salamona, a 30 listopada tego samego roku wznowił służbę w Marynarce Wojennej.

W 1951 roku ośmiu członków załogi „Sępa” niesłusznie oskarżono o spisek, na jednym z nich wykonano wyrok śmierci, pozostałe zaś osoby zostały skazane na długoletnie pozbawienie wolności. 3 grudnia 1964 roku doszło w trakcie rejsu do eksplozji akumulatorów i pożaru, w wyniku którego śmierć poniosło osiem osób. 2 września 1969 roku jednostka została wycofana ze służby, a 15 września tego samego roku skreślona z listy okrętów floty.

Wodowanie okrętu 17 października 1938

Historia

Decyzja o budowie ORP "Sęp" zapadła w drugiej połowie lat 30. XX wieku. W listopadzie 1936 położono stępkę w stoczni Rotterdamsche Droogdok Maatschappij w Rotterdamie. Okręt wodowano 17 października 1938 tamże, a matką chrzestną została Maria Wodzińska, żona ówczesnego posła RP w Holandii Wacława Babińskiego[1][2]. Wiosną 1939, w związku z napiętą sytuacją polityczną w Europie, Kierownictwo Marynarki Wojennej postanowiło sprowadzić budowany okręt jak najszybciej do kraju. 16 kwietnia 1939 na redzie bazy Horten okręt został pod groźbą użycia siły przejęty przez Polaków i podniesiono na nim polską banderę. 18 kwietnia, w towarzystwie ORP „Burza”, okręt przybył do Gdyni, gdzie dokończono prace wyposażeniowe[3]. 1 września 1939 wyszedł w morze w ramach planu „Worek”. 2 września, na północ od przylądka Rozewie, z odległości 400 metrów wykonał atak torpedowy na płynący z prędkością 7 węzłów niemiecki niszczycielFriedrich Ihn”, który skutkiem prawdopodobnie dostrzeżenia torpedy uniknął trafienia. Kontratak, przeprowadzony przez niszczyciel za pomocą bomb głębinowych, doprowadził do uszkodzenia okrętu podwodnego. Wieczorem 3 września ORP „Sęp” został zaatakowany przez niemiecki okręt podwodny U-14, lecz zapalnik magnetyczny Pi1 niemieckiej torpedy G7a T1 zdetonował głowicę przedwcześnie, uszkadzając jedynie kadłub lekki Sępa i zbiornik z paliwem[4]. 4 września, z uwagi na poważne uszkodzenia i wyczerpanie załogi, skierował się w kierunku wód terytorialnych Szwecji. 17 września internowany w Stavnas (Szwecja), a następnie rozbrojony.

26 października 1945, wraz z innymi internowanymi okrętami (ORP „Ryś” i „Żbik”), powrócił do macierzystego portu w Oksywiu, gdzie po remoncie służył jako okręt szkolny. Nosił znak taktyczny B-11. W związku z ograniczonymi zapasami dotychczasowej amunicji, w maju 1951 r. armata kalibru 105 mm została wymieniona na radzieckie działo 100 mm typu B-24-IIS, co wiązało się z koniecznością usunięcia charakterystycznej maski ochronnej i obrotowej platformy, z uwagi na wyższą linię ognia o 390 mm i szersze rozmieszczenie siodełek celowniczych[5]. Armatę zamontowano na fundamencie na nowym pokładzie stałym, modyfikując przy tym kiosk; zapas amunicji wynosił 800 nabojów[5]. 22 maja 1951 okręt przeszedł na wyższą gotowość operacyjną[5]. Pod koniec 1951 roku rozpoczęto prace przy dostosowaniu stałych wyrzutni torpedowych do torped radzieckich wz. 53-38U, co wymagało wydłużenia ich o kilkadziesiąt centymetrów[6]. W 1958 roku zdemontowano działo kalibru 100 mm. W 1957 roku zamontowano stację hydroakustyczną Tamir-5ŁS, a w 1963 - stację radiolokacyjną Fłag-3[7].

W roku 1951, w związku z aferą związaną z ucieczką ORP „Żuraw”, aresztowano 8 marynarzy z załogi „Sępa”. Oficerowie IW prowadzący śledztwo: Eugeniusz Niedzielin i Mikołaj Kulik poddali ich torturom. Oskarżono ich o spisek. Jeden z marynarzy został stracony, siedmiu otrzymało kary 15 lat więzienia. W 1956 zostali zrehabilitowani[8].

ORP „Sęp” i ORP „Bielik” z wizytą w Rostocku w 1968 r.

3 grudnia 1964 okręt został poważnie uszkodzony wskutek wybuchu w przedziale akumulatorowym. W wyniku pożaru zginęło 8 członków załogi[9]. Po rocznej naprawie okręt wrócił do służby, ale nigdy nie wydano już rozkazu zanurzenia[8].

Do eksplozji doszło z powodu błędów popełnionych podczas ładowania akumulatorów. Dla zaoszczędzenia oleju napędowego uruchomiono tylko jeden silnik diesla, który oprócz śruby poruszał wirnikiem sprzężonego silnika elektrycznego, który w takiej sytuacji pracował jako prądnica. Wytworzony prąd zasilał drugi silnik elektryczny (poruszał drugą śrubą) i urządzenia okrętu oraz ładował akumulatory. Nad tym procesem wspólnie czuwali mechanik obsługujący silnik diesla i elektryk sterujący rozdziałem wytworzonego prądu. Główny mechanik nie był marynarzem okrętu podwodnego (przysłano go z innego okrętu na tymczasowe zastępstwo), a elektryk był tuż po szkole i nie miał nawet uprawnień do pływania na okręcie podwodnym (został także przysłany tymczasowo). Podczas ładowania akumulatorów wydziela się wodór, dlatego też w takiej sytuacji muszą być one wentylowane — okręt posiadał specjalne kanały wentylacyjne. Okazało się jednak, że fale są zbyt wysokie i woda zalewa wloty tych kanałów. W związku z tym wydano rozkaz, aby zamknąć wloty, ograniczyć ładowanie akumulatorów (i tym samym zmniejszyć wydzielanie wodoru) i stosować wentylowanie przedziałów powietrzem z kiosku przez otwarte włazy. Niedoświadczony elektryk popełnił błąd i nadal akumulatory były ładowane prądem o zbyt wysokim natężeniu. Równocześnie jeden z marynarzy w przedziale 2 (zginął w wypadku) przymknął właz, aby do przedziału nie napływało mroźne powietrze z kiosku. W rezultacie w baterii akumulatorów pod przedziałem drugim zaczął gromadzić się wodór, który z powietrzem stworzył mieszaninę wybuchową, która eksplodowała prawdopodobnie od iskry na jakimś wyłączniku. Ustalono, że marynarze w przedziale drugim przeżyli wybuch, ale nie mogli opuścić przedziału, ponieważ wybrzuszony pokład uniemożliwił otwarcie włazów (włazy z obu stron otwierały się do wnętrza przedziału drugiego). Równocześnie w przedziale drugim wybuchł pożar. Możliwe było jego ugaszenie w początkowej fazie i uratowanie marynarzy, gdyby nie zablokowane włazy. Na okręcie nie było palników acetylenowych, którymi można by było odciąć pokrywy włazów od zawiasów. Możliwe było tylko odkręcenie śrub mocujących pokrywy do zawiasów, ale wyłącznie od strony przedziału drugiego i tylko kluczem nasadowym, którego nie było w tym przedziale. Przy użyciu ciężkich młotów udało się nieco uchylić właz od strony przedziału trzeciego i główny mechanik podał żyjącemu jeszcze podoficerowi klucz, ale ten wykrzyknął tylko przed śmiercią …nie da rady… palę się…. Na rozkaz dowódcy okrętu zamknięto włazy. Pożar ugaszono dopiero po prawie 24 godzinach i po otwarciu przedziałów znaleziono zwęglone zwłoki marynarzy[10][11].

W dniach 27-31 maja 1968 roku odbył wizytę kurtuazyjną w Rotterdamie (wraz z OORP „Sokół” i „Wicher”)[12].

2 września 1969 został wycofany ze służby we flocie PRL (zdjęcie bandery 15 września). Złomowany w latach 1971-1972.

Dowódcy

  • kmdr. ppor. Władysław Salamon (04.01.1939 r. – 04.07.1947 r.)
  • kmdr ppor. Bolesław Romanowski (04.07.1947 r. – 16.08.1949 r.)
  • kpt. mar. Bronisław Szul (19.08.1949 r. – 31.01.1951 r.)
  • kpt. mar. Henryk Pietraszkiewicz (31.01.1951 r. – 01.10.1954 r.)
  • por. mar. Marian Załoga (17.11.1954 r. – 19.01.1957 r.)
  • kpt. mar. Czesław Obrębski (19.01.1957 r. – 28.02.1958 r.)
  • por. mar. Jerzy Missima (28.02.1958 r. – 14.11.1961 r.)
  • por. mar. Ryszard Płużyczka (14.11.1961 r. – 14.07.1963 r.)
  • kpt. mar. Michał Zawadzki (19.11.1963 r. – 07.01.1965 r.)
  • kpt. mar. Lucjan Matysiak (08.04.1965 r. – 23.02.1971 r.)[13]

Zachowane fragmenty okrętu

Właz okrętu podwodnego ORP Sęp jako eksponat w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

Zobacz też

Przypisy

  1. W Polsce i za granicą. „W Służbie Penitencjarnej”. Nr 21, s. 10, 1 listopada 1938. 
  2. Wacław Babiński. sejm-wielki.pl. [dostęp 2018-04-02].
  3. WEU 1918-1939. [dostęp 2009-08-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-18)].
  4. Robert Cecil Stern: The hunter hunted : submarine versus submarine : encounters from World War I to the presen. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 2007, s. 56. ISBN 1-59114-379-9.
  5. a b c Grzesikowski 2011c ↓, s. 42-43.
  6. Grzesikowski 2011c ↓, s. 44-45.
  7. Grzesikowski 2011c ↓, s. 46.
  8. a b Przemysław Semczuk. W cieniu Orła. „Newsweek Polska”, 11 stycznia 2009. 
  9. Starsi bosmani: Henryk Kalinowski, Czesław Wawrzyniak, bosmanmaci: Edward Zajt, Jan Zaprzałka, maci: Piotr Cellary, Jan Motyl, Józef Kasiński, Alfred Wrodarczyk
  10. WWW.ORZEL.ONE.PL - Strona poświęcona okrętowi podwodnemu z okresu II Wojny Światowej ORP ORZEŁ - Artykuły: Tragedia na SĘPIE, www.orzel.one.pl [dostęp 2017-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  11. WWW.ORZEL.ONE.PL - Strona poświęcona okrętowi podwodnemu z okresu II Wojny Światowej ORP ORZEŁ - Artykuły: Pożar na SĘPIE, www.orzel.one.pl [dostęp 2017-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  12. Robert Rochowicz. Z dziejów Polskiej Marynarki Wojennej. Rok 1968. „Morza, statki i okręty”. Nr 4-5/2003, s. 28, lipiec–październik 2003. 
  13. Sołkiewicz 2015 ↓, s. 134.

Bibliografia

  • Tadeusz Grzesikowski. ORP Sęp. Uzbrojenie i wyposażenie. Część 3. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 4/2011. XVI (111), kwiecień 2011. ISSN 1426-529X. 
  • Henryk Sołkiewicz (red.): Ewolucyjny rozwój sił okrętowych Marynarki Wojennej w latach 1945–2010. Gdynia: Wydawnictwo BP/Akademia Marynarki Wojennej, 2015. ISBN 978-83-941308-4-8.
  • Artykuł o rozwiązaniu zagadki dział 40 mm. army1914-1945.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-01)]. badania zachowanych egzemplarzy przez redaktora portalu www.army1914-1945.pl dział 40 mm wyjaśniły ostatecznie, że działa 40 mm L/60 OORP Orzeł i Sęp miały długość 56 kalibrów,
  • Maciej Tomaszewski; Opis działa 105 mm L/40 wz. 36 z ORP "Sęp". Bogaty materiał zdjęciowy.

Linki zewnętrzne


Media użyte na tej stronie

Naval Ensign of Poland.svg
Bandera wojenna Rzeczypospolitej Polskiej. Oparta na Image:Flag of Poland (state).svg. Zgodnie z decyzją podjętą w tym głosowaniu, symboliczne użycie polskiej flagi/godła powinno być oparte o uproszczone kolory HTML: white (#ffffff) i crimson (#dc143c).
Bofros105mm 1.JPG
Autor: Tomek MuzeumPTW, Licencja: CC BY-SA 4.0
105 mm armata Bofors wz. 36, ORP Sęp, eksponat Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej, Warszawa, ul. Powsińska 13
Ceremonial ship launching of ORP Sęp in Rotterdam (1938-10-17).jpg
Wodowanie okrętu podwodnego ORP Sęp in Rotterdamie, przy mikrofonie matka chrzestna Maria Babińska 17 października 1938
Hatch from ORP Sep A473.jpg
Autor: Ciacho5, Licencja: CC BY-SA 3.0
Właz okrętu podwodnego ORP Sęp (zbudowanego w 1939 roku, złomowanego w 1971 roku). Obecnie jako eksponat w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni
Polish submarine Sep 1939.jpeg
Polski okręt podwodny "Sęp" przybywa do Szwecji we wrześniu 1939
ORP Sep&Bielik Rostock1968.jpg
Okręty podwodne ORP "Sęp" i ORP "Bielik" z wizytą w Rostocku w 1968 roku