ORP S-2

ORP S-2
Ilustracja
S-2 po przezbrojeniu, 1942-44
Klasa

ścigacz artyleryjski

Typ

BPB 63′

Historia
Stocznia

British Power Boat, Hythe Anglia

Zamówiony dla  Svenska marinen
Nazwa

T 1 (lub T 2)

 Marynarka Wojenna
Nazwa

S.2
(MA/SB 44, MGB 44)

Wejście do służby

19 lipca 1940

Wycofanie ze służby

5 lipca 1944

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

24 ts standardowa
ok. 31 ts pełna

Długość

19,2 m

Szerokość

5 m

Zanurzenie

1,3 m

Napęd
2 silniki Rolls-Royce Merlin po 1100 KM
Prędkość

40 w (na próbach)
35 w (operacyjna)

Uzbrojenie
od 1941:
1 działko kal. 20 mm Oerlikon
2 wkm kal. 12,7 mm
4 km-y kal. 7,7 mm Lewis
18 min morskich 30 kg
Załoga

11 osób

ORP S-2 (oznaczenia brytyjskie MA/SB 44, MGB 44) − polski ścigacz artyleryjski z okresu II wojny światowej, jeden z dwu okrętów typu British Power Boat 63′ przejętych przez Marynarkę Wojenną w 1940 roku. W literaturze znany też pod nieoficjalną nazwą Wilczur. Polską banderę podniesiono na nim 19 lipca 1940 roku, jego pierwszym dowódcą był podporucznik Eugeniusz Wciślicki. Uczestniczył w licznych potyczkach z niemieckimi lekkimi siłami morskimi w rejonie kanału La Manche. Wycofany z linii 5 lipca 1944 roku z powodu zużycia, został najprawdopodobniej rozebrany po marcu 1947 roku.

Historia

Bliźniacze ścigacze S-2 i S-3 zostały zaoferowane Kierownictwu Marynarki Wojennej w zamian za drugi ze ścigaczy torpedowych budowanych w Wielkiej Brytanii, pochodzących z przedwojennego zamówienia złożonego w stoczni J. Samuel White w Cowes (Polsce przekazano tylko pierwszy zamówiony okręt, ORP S-1)[1]. Noszące oznaczenia brytyjskie MA/SB (skrót od Motor Anti/Submarine Boat) 44 oraz 45 okręty były budowane na zamówienie Szwecji w stoczni British Power Boat w Hythe pod oznaczeniami T 1 i T 2 i również przejęte po wybuchu wojny przez Royal Navy[2]. Ich projektantem był twórca łodzi wyścigowych Hubert Scott-Paine i razem z czterema dalszymi kutrami budowanymi dla Norwegii przedstawiały typ określany jako ścigacz BPB 63′ (63-stopowy) trzeciej serii[3]. Pierwotnie miały być ścigaczami torpedowymi, lecz Brytyjczycy zdecydowali wykorzystać je do celów przeciwpodwodnych i pozostawić na nich tylko lekkie uzbrojenie artyleryjskie oraz bomby głębinowe[3]. Nie otrzymały jednak przewidzianych hydrolokatorów i ostatecznie przeklasyfikowano je na kutry artyleryjskie[3].

S-2 przekazano polskiej Marynarce Wojennej 28 czerwca 1940 roku, a przeszedł na jej własność na podstawie porozumienia z 10 lipca 1941 roku[4]. Wcielono go do służby 19 lipca 1940 roku[1]. Jego pierwszym dowódcą został mianowany 11 lipca podporucznik marynarki Eugeniusz Wciślicki[4]. Od stycznia 1941 roku, po zmianie oznaczeń brytyjskich, nosił równoległe oznaczenie MGB 44 (od Motor Gun Boat)[3]. Według części literatury, ścigacz nosił także polską nazwę „Wilczur”[1][5]. Nie była ona jednak oficjalna i nie wiadomo, czy w ogóle była szerzej używana[a]. Spotykana jest też informacja o oznaczeniu MGB 204, ale brak jest jego potwierdzenia[b].

Opis konstrukcji

S-2 był ścigaczem artyleryjskim o długości całkowitej 19,2 m, szerokości maksymalnej 5 m i średnim zanurzeniu 1,3 m[6]. Wyporność standardowa wynosiła 24 tony angielskie (ts), pełna około 31 ts[6]. Napęd stanowiły dwa lotnicze silniki benzynowe Rolls-Royce Merlin, o mocy 1100 KM każdy[6]. Szybkość maksymalna na próbach wynosiła 40 węzłów, w służbie nie przekraczała 35 węzłów[6]. Etatowa załoga składała się z dwóch oficerów oraz dziewięciu podoficerów i marynarzy[6].

W pierwotnej konfiguracji uzbrojenie ścigacza stanowiły: pojedyncze działko automatyczne Oerlikon kal. 20 mm na pokładzie rufowym oraz cztery karabiny maszynowe Lewis kal. 7,7 mm, umieszczone po dwa w wieżyczkach na śródokręciu, po bokach nadbudówki[7]. Ponadto okręt mógł zabierać do dziesięciu bomb głębinowych (prawdopodobnie zamiast działka), w praktyce ich ilość ograniczono po wejściu do służby do czterech, a w sierpniu 1940 do dwóch[7].

Między październikiem 1941 a styczniem 1942 roku S-2 został przezbrojony. Pozostawiono działko Oerlikona na pokładzie rufowym, natomiast zdemontowano wieżyczki z karabinami maszynowymi. W zamian okręt otrzymał zdwojony wielkokalibrowy karabin maszynowy Vickers kal. 12,7 mm w wieżyczce typu Frazer-Nash, umieszczonej w osi symetrii kadłuba na nadbudówce, oraz dwa podwójne karabiny maszynowe Lewis kal. 7,7 mm na podstawach kolumnowych na burtach na wysokości stanowiska dowodzenia[7]. Ponadto, dzięki wzmocnieniom pokładu rufowego, miał możliwość postawienia do 18 małych min morskich po 30 kg[7]. Miny te, określane jako typ „R” były pływające, połączone linami o długości 33 m, tworzące zagrodę stawianą na kursie wrogich statków, tonącą po około godzinie[8].

Przebieg służby

19 lipca 1940 roku S-2 wszedł w skład międzynarodowej 3. Flotylli MA/SB (od 1941: MGB) stacjonującej w Dartmouth a następnie w Fowey i Ramsgate[3]. Wkrótce dołączył do niego bliźniaczy S-3, a następnie także S-1. Razem utworzyły III dywizjon Flotylli[3], dowodzony przez podporucznika Wciślickiego, nazywanego przez Anglików z uwagi na nazwisko Captain Whisky[9]. Do ich głównych zadań należały: osłona własnych konwojów przybrzeżnych na kanale La Manche, wypady ofensywne w kierunku wybrzeży okupowanych Belgii i Francji oraz patrolowanie brytyjskiego wybrzeża[5]. Administracyjnie polskie ścigacze podlegały polskiemu komendantowi Komendy Morskiej „Południe” w Plymouth, taktycznie dowództwu brytyjskiemu[1].

Pierwszym sukcesem bojowym załogi S-2 było zestrzelenie niemieckiego bombowca He 111 27 sierpnia 1940 roku w Portsmouth[10]. W nocy z 3 na 4 września S-2 i S-3, eskortujące konwój przybrzeżny, weszły na mieliznę North Goodwin, S-3 odniósł przy tym uszkodzenia i musiał być doholowany do Ramsgate przez bliźniaczą jednostkę. 23 września S-2 znajdował się składzie osłony pancernika „Revenge” podczas bombardowania Cherbourga[10]. W pierwszej połowie marca 1941 roku na S-2 wymieniono jeden z silników. W nocy z 21 na 22 marca okręt wziął udział w krótkiej wymianie ognia pomiędzy brytyjskimi a niemieckimi ścigaczami[3]. Od 10 czerwca do 26 września 1941 roku podporucznika Wciślickiego zastępował na stanowisku dowódcy okrętu podporucznik Maciej Bocheński[11], w tym czasie na okręcie wymieniono silniki, a we wrześniu skierowano na remont połączony z przezbrojeniem, który trwał do marca 1942 roku[3]. W marcu, kwietniu i czerwcu 1942 roku S-2 wychodził na liczne patrole, w trakcie których między innymi stawiał miny[8].

Najbardziej znaną akcją S-2 była walka z sześcioma niemieckimi kutrami torpedowymi (Schnellbootami) na kanale La Manche w nocy z 21 na 22 czerwca 1942 roku[9]. S-2 i S-3 wyszły na patrol w rejon francuskiego wybrzeża, lecz S-3 musiał wkrótce zawrócić z powodu defektu silnika. S-2 kontynuował samotnie patrol, podczas którego 38 minut po północy został poinformowany przez radio o wykryciu sześciu jednostek przeciwnika[12]. Ze strony niemieckiej w morze wyszły kutry: S 67, S 70, S 104 z 2. Flotylli i S 48, S 63, S 64, S 109 z 4. Flotylli, przygotowujące się do ataku na brytyjski konwój przybrzeżny (być może jeden zawrócił do bazy)[12]. Dowódca S-2 dostrzegł wrogie jednostki około 1.05 i w celu uzyskania zaskoczenia zajął pozycję między nimi a brzegiem francuskim[12]. Polacy otworzyli następnie w ciemnościach ogień, wprowadzając chaos w szyku S-Bootów, które, tracąc atut zaskoczenia, zrezygnowały z akcji. Według polskich relacji, ścigacze niemieckie usiłowały otoczyć polski okręt i także ostrzeliwały się nawzajem[13]. Po kilkuminutowym starciu i wyczerpaniu podręcznej amunicji polski ścigacz wycofał się, mając tylko jedno uszkodzenie burty od niemieckiego pocisku, który wybił dziurę, ale nie wybuchł[13]. Przestrzeleniu uległa też antena[13]. W drodze powrotnej spotkał cztery brytyjskie ścigacze wysłane na pomoc[13]. Następnego dnia porucznik Wciślicki został oskarżony o złamanie otrzymanego przez radio o godzinie 23.10 rozkazu powrotu do bazy po awarii towarzyszącego ścigacza, co tłumaczył niezrozumieniem jego treści przez pomyłkę radiotelegrafisty przy rozszyfrowywaniu tekstu[14][c]. Dowódca obszaru morskiego Dover admirał Bertram Ramsay oddalił zarzuty, widząc w postępowaniu Polaków nawiązanie do najlepszych tradycji Nelsona[9]. Zakończone faktycznie bez strat po obu stronach starcie zostało w raportach bojowych uznane taktycznym zwycięstwem przy przewadze nieprzyjaciela, a porucznikowi Wciślickiemu przyniosło odznaczenie Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari oraz Distinguished Service Cross[3]. Kilku innych członków załogi także otrzymało odznaczenia[15]. Prawdopodobnie od jednego do trzech niemieckich kutrów odniosły lekkie uszkodzenia, być może także od własnego ognia, lecz brak jest ich potwierdzenia[12][d].

W nocy z 5 na 6 lipca 1942 roku S-2, płynący na czele pięciu ścigaczy, starł się w kolejnej krótkiej potyczce w obronie przybrzeżnego konwoju z niemieckimi Schnellbootami. 7 sierpnia wraz z S-3 osłaniał atak brytyjskich ścigaczy torpedowych na niemiecki konwój pod Calais[3]. Według raportów pobitewnych udziałem polskich okrętów stało się zatopienie jednego i uszkodzenie następnego ścigacza przeciwnika[5], lecz porównanie ich z udostępnionymi archiwami strony niemieckiej wskazuje, że najprawdopodobniej doniesienia o tych sukcesach były przesadzone[3]. 22 września S-2 oraz dwie jednostki brytyjskie zostały ostrzelane przez myśliwce Luftwaffe. Polski ścigacz pozostawał w akcji przez kolejne miesiące wojny, między innymi w grudniu 1943 roku wraz z S-1 przewoził dywersantów do Francji[3]. Ostatecznie został wycofany z powodu zużycia 5 lipca 1944 roku[5] i odstawiony w Devonport. W marcu 1947 roku był oglądany przez komisję Misji Marynarki Wojennej, ale w związku ze złym stanem zrezygnowano z jego przejęcia. Potem został najprawdopodobniej rozebrany[3].

Dowódcami S-2 byli następujący oficerowie[11]:

  • 19 lipca 1940 r. – 5 października 1942 r. por. mar. Eugeniusz Wciślicki[3]
    • 10 czerwca 1941 r. – 26 września 1941 r. ppor. mar. Maciej Bocheński (tymczasowo)
  • 5 października 1942 r. – 5 grudnia 1942 r. ppor. mar. Józef Ponikiewski (tymczasowo)
  • 5 grudnia 1942 r. – 14 grudnia 1942 r. ppor. mar. Ludwik Antoszewicz (tymczasowo)
  • 15 grudnia 1942 r. – 2 maja 1944 r. por. mar. Witold Szuster
  • 3 maja 1944 r. – 5 lipca 1944 r. ppor. mar. Jerzy Krasucki (p.o.).

Uwagi

  1. Według Borowiak 2015 ↓, s. 143 załoga „niezbyt często” używała nieoficjalnego imienia ORP „Wilczur”. Według Borowiaka (s. 128), por. mar. Tadeusz Dąbrowski (dowódca grupy ścigaczy) wnioskował o przemianowanie S-1, S-2 i S-3 na „Ogar”, „Wilczur” i „Wyżeł”, lecz w styczniu 1941 nie wyraziło na to zgody Kierownictwo Marynarki Wojennej. Według natomiast wspomnień dowódcy S-1 i S-3 kpt. Jaraczewskiego, załogi na pewno nie używały i prawdopodobnie nawet nie znały takich nazw ścigaczy (Twardowski 1998 ↓, s. 41)
  2. Np. podaje tak Pertek 1976 ↓, s. 596, lecz brak jest potwierdzenia w nowszych źródłach, a według Twardowski 1998 ↓, s. 41 nie było ścigaczy artyleryjskich o oznaczeniach MGB 204-205
  3. Zdaniem M. Borowiaka, podanie w raporcie osoby radiotelegrafisty istotnie przemawia za niezrozumieniem rozkazu, a nie świadomym zignorowaniem (Borowiak 2015 ↓, s. 158)
  4. Borowiak 2015 ↓, s. 161 twierdzi, że na pewno jeden ścigacz został poważnie uszkodzony, co według niego znajduje potwierdzenie w archiwaliach – ale nie podaje żadnych szczegółów na poparcie tej tezy, ani o który ścigacz chodzi

Przypisy

  1. a b c d Stanisław M. Piaskowski: Okręty Rzeczypospolitej Polskiej 1920-1946. s. 86.
  2. Harald Fock: Fast Fighting Boats 1870-1945. Maryland: Naval Institute Press, 1978, s. 138. ISBN 0-87021-820-4.
  3. a b c d e f g h i j k l m n Twardowski 1998 ↓, s. 41-44
  4. a b Twardowski 1998 ↓, s. 40-41.
  5. a b c d Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: 1989, s. 320–322. ISBN 83-10-08902-3.
  6. a b c d e Twardowski 1998 ↓, s. 39.
  7. a b c d Twardowski 1998 ↓, s. 42.
  8. a b Borowiak 2015 ↓, s. 155-156.
  9. a b c David Jefferson: Coastal Forces at War: The Royal Navy's 'Little Ships' in the Narrow Seas 1939–45. Yeovil: 2008, s. 204–206. ISBN 978-1-84425-562-7.
  10. a b Borowiak 2015 ↓, s. 146-147.
  11. a b Jan Kazimierz Sawicki (red.): Kadry Morskie Rzeczypospolitej. Tom V: Polska Marynarka Wojenna. Dokumentacja organizacyjna i kadrowa oficerów, podoficerów i marynarzy (1918–1947). Gdynia: 2011, s. 414. ISBN 978-83-932722-0-4.
  12. a b c d Kasperski 2014 ↓, s. 16-18
  13. a b c d Borowiak 2015 ↓, s. 161-163.
  14. Kasperski 2014 ↓, s. 15.
  15. Borowiak 2015 ↓, s. 165.

Bibliografia

  • Mariusz Borowiak: Ścigacze Polskiej Marynarki Wojennej w II wojnie światowej. Warszawa: Alma-Press, 2015. ISBN 978-83-7020-611-6.
  • Tadeusz Kasperski. S-2 kontra Schnellbooty. „Morze, Statki i Okręty”. Wyd. specjalne 2/2014. XIX (144), 2014. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Jerzy Pertek: Wielkie dni małej floty. Wyd. 8. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1976.
  • Stanisław M. Piaskowski: Okręty Rzeczypospolitej Polskiej 1920-1946. Warszawa: 1996. ISBN 83-900217-2-3.
  • Marek Twardowski. Polskie ścigacze w II wojnie światowej. „Morza, Statki i Okręty”. 3/1998, 1998. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 

Media użyte na tej stronie

Flag of England.svg
Flag of England. Saint George's cross (a red cross on a white background), used as the Flag of England, the Italian city of Genoa and various other places.
Naval Ensign of Poland.svg
Bandera wojenna Rzeczypospolitej Polskiej. Oparta na Image:Flag of Poland (state).svg. Zgodnie z decyzją podjętą w tym głosowaniu, symboliczne użycie polskiej flagi/godła powinno być oparte o uproszczone kolory HTML: white (#ffffff) i crimson (#dc143c).
POL Marynarka Wojenna.svg
Orzeł Marynarki Wojennej RP
Mgb S2 FL16309.jpg
Polski ścigacz S-2 (MGB 44) po przezbrojeniu.
Naval Ensign of Sweden.svg
Autor: User: David Newton, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Swedish war flag and naval ensign ↑

Adoption: Dates back to the mid-1600s. Described in law on November 6, 1663. Current design: June 22, 1906

Design: Blue with a yellow Scandinavian cross that extends to the edges of the flag. Overall ratio, including the tails, is 1:2