ORP S-2

ORP S-2

S-2 po przezbrojeniu, 1942-44
Klasa	ścigacz artyleryjski
Typ	BPB 63′
Historia
Stocznia	British Power Boat, Hythe
Zamówiony dla  Svenska marinen
Nazwa	T 1 (lub T 2)
Marynarka Wojenna
Nazwa	S.2 (MA/SB 44, MGB 44)
Wejście do służby	19 lipca 1940
Wycofanie ze służby	5 lipca 1944
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	24 ts standardowa ok. 31 ts pełna
Długość	19,2 m
Szerokość	5 m
Zanurzenie	1,3 m
Napęd
2 silniki Rolls-Royce Merlin po 1100 KM
Prędkość	40 w (na próbach) 35 w (operacyjna)
Uzbrojenie
od 1941: 1 działko kal. 20 mm Oerlikon 2 wkm kal. 12,7 mm 4 km-y kal. 7,7 mm Lewis 18 min morskich 30 kg
Załoga	11 osób

ORP S-2 (oznaczenia brytyjskie MA/SB 44, MGB 44) − polski ścigacz artyleryjski z okresu II wojny światowej, jeden z dwu okrętów typu British Power Boat 63′ przejętych przez Marynarkę Wojenną w 1940 roku. W literaturze znany też pod nieoficjalną nazwą Wilczur. Polską banderę podniesiono na nim 19 lipca 1940 roku, jego pierwszym dowódcą był podporucznik Eugeniusz Wciślicki. Uczestniczył w licznych potyczkach z niemieckimi lekkimi siłami morskimi w rejonie kanału La Manche. Wycofany z linii 5 lipca 1944 roku z powodu zużycia, został najprawdopodobniej rozebrany po marcu 1947 roku.

Historia

Bliźniacze ścigacze S-2 i S-3 zostały zaoferowane Kierownictwu Marynarki Wojennej w zamian za drugi ze ścigaczy torpedowych budowanych w Wielkiej Brytanii, pochodzących z przedwojennego zamówienia złożonego w stoczni J. Samuel White w Cowes (Polsce przekazano tylko pierwszy zamówiony okręt, ORP S-1)^[1]. Noszące oznaczenia brytyjskie MA/SB (skrót od Motor Anti/Submarine Boat) 44 oraz 45 okręty były budowane na zamówienie Szwecji w stoczni British Power Boat w Hythe pod oznaczeniami T 1 i T 2 i również przejęte po wybuchu wojny przez Royal Navy^[2]. Ich projektantem był twórca łodzi wyścigowych Hubert Scott-Paine i razem z czterema dalszymi kutrami budowanymi dla Norwegii przedstawiały typ określany jako ścigacz BPB 63′ (63-stopowy) trzeciej serii^[3]. Pierwotnie miały być ścigaczami torpedowymi, lecz Brytyjczycy zdecydowali wykorzystać je do celów przeciwpodwodnych i pozostawić na nich tylko lekkie uzbrojenie artyleryjskie oraz bomby głębinowe^[3]. Nie otrzymały jednak przewidzianych hydrolokatorów i ostatecznie przeklasyfikowano je na kutry artyleryjskie^[3].

S-2 przekazano polskiej Marynarce Wojennej 28 czerwca 1940 roku, a przeszedł na jej własność na podstawie porozumienia z 10 lipca 1941 roku^[4]. Wcielono go do służby 19 lipca 1940 roku^[1]. Jego pierwszym dowódcą został mianowany 11 lipca podporucznik marynarki Eugeniusz Wciślicki^[4]. Od stycznia 1941 roku, po zmianie oznaczeń brytyjskich, nosił równoległe oznaczenie MGB 44 (od Motor Gun Boat)^[3]. Według części literatury, ścigacz nosił także polską nazwę „Wilczur”^[1][5]. Nie była ona jednak oficjalna i nie wiadomo, czy w ogóle była szerzej używana^[a]. Spotykana jest też informacja o oznaczeniu MGB 204, ale brak jest jego potwierdzenia^[b].

Opis konstrukcji

S-2 był ścigaczem artyleryjskim o długości całkowitej 19,2 m, szerokości maksymalnej 5 m i średnim zanurzeniu 1,3 m^[6]. Wyporność standardowa wynosiła 24 tony angielskie (ts), pełna około 31 ts^[6]. Napęd stanowiły dwa lotnicze silniki benzynowe Rolls-Royce Merlin, o mocy 1100 KM każdy^[6]. Szybkość maksymalna na próbach wynosiła 40 węzłów, w służbie nie przekraczała 35 węzłów^[6]. Etatowa załoga składała się z dwóch oficerów oraz dziewięciu podoficerów i marynarzy^[6].

W pierwotnej konfiguracji uzbrojenie ścigacza stanowiły: pojedyncze działko automatyczne Oerlikon kal. 20 mm na pokładzie rufowym oraz cztery karabiny maszynowe Lewis kal. 7,7 mm, umieszczone po dwa w wieżyczkach na śródokręciu, po bokach nadbudówki^[7]. Ponadto okręt mógł zabierać do dziesięciu bomb głębinowych (prawdopodobnie zamiast działka), w praktyce ich ilość ograniczono po wejściu do służby do czterech, a w sierpniu 1940 do dwóch^[7].

Między październikiem 1941 a styczniem 1942 roku S-2 został przezbrojony. Pozostawiono działko Oerlikona na pokładzie rufowym, natomiast zdemontowano wieżyczki z karabinami maszynowymi. W zamian okręt otrzymał zdwojony wielkokalibrowy karabin maszynowy Vickers kal. 12,7 mm w wieżyczce typu Frazer-Nash, umieszczonej w osi symetrii kadłuba na nadbudówce, oraz dwa podwójne karabiny maszynowe Lewis kal. 7,7 mm na podstawach kolumnowych na burtach na wysokości stanowiska dowodzenia^[7]. Ponadto, dzięki wzmocnieniom pokładu rufowego, miał możliwość postawienia do 18 małych min morskich po 30 kg^[7]. Miny te, określane jako typ „R” były pływające, połączone linami o długości 33 m, tworzące zagrodę stawianą na kursie wrogich statków, tonącą po około godzinie^[8].

Przebieg służby

19 lipca 1940 roku S-2 wszedł w skład międzynarodowej 3. Flotylli MA/SB (od 1941: MGB) stacjonującej w Dartmouth a następnie w Fowey i Ramsgate^[3]. Wkrótce dołączył do niego bliźniaczy S-3, a następnie także S-1. Razem utworzyły III dywizjon Flotylli^[3], dowodzony przez podporucznika Wciślickiego, nazywanego przez Anglików z uwagi na nazwisko Captain Whisky^[9]. Do ich głównych zadań należały: osłona własnych konwojów przybrzeżnych na kanale La Manche, wypady ofensywne w kierunku wybrzeży okupowanych Belgii i Francji oraz patrolowanie brytyjskiego wybrzeża^[5]. Administracyjnie polskie ścigacze podlegały polskiemu komendantowi Komendy Morskiej „Południe” w Plymouth, taktycznie dowództwu brytyjskiemu^[1].

Pierwszym sukcesem bojowym załogi S-2 było zestrzelenie niemieckiego bombowca He 111 27 sierpnia 1940 roku w Portsmouth^[10]. W nocy z 3 na 4 września S-2 i S-3, eskortujące konwój przybrzeżny, weszły na mieliznę North Goodwin, S-3 odniósł przy tym uszkodzenia i musiał być doholowany do Ramsgate przez bliźniaczą jednostkę. 23 września S-2 znajdował się składzie osłony pancernika „Revenge” podczas bombardowania Cherbourga^[10]. W pierwszej połowie marca 1941 roku na S-2 wymieniono jeden z silników. W nocy z 21 na 22 marca okręt wziął udział w krótkiej wymianie ognia pomiędzy brytyjskimi a niemieckimi ścigaczami^[3]. Od 10 czerwca do 26 września 1941 roku podporucznika Wciślickiego zastępował na stanowisku dowódcy okrętu podporucznik Maciej Bocheński^[11], w tym czasie na okręcie wymieniono silniki, a we wrześniu skierowano na remont połączony z przezbrojeniem, który trwał do marca 1942 roku^[3]. W marcu, kwietniu i czerwcu 1942 roku S-2 wychodził na liczne patrole, w trakcie których między innymi stawiał miny^[8].

Najbardziej znaną akcją S-2 była walka z sześcioma niemieckimi kutrami torpedowymi (Schnellbootami) na kanale La Manche w nocy z 21 na 22 czerwca 1942 roku^[9]. S-2 i S-3 wyszły na patrol w rejon francuskiego wybrzeża, lecz S-3 musiał wkrótce zawrócić z powodu defektu silnika. S-2 kontynuował samotnie patrol, podczas którego 38 minut po północy został poinformowany przez radio o wykryciu sześciu jednostek przeciwnika^[12]. Ze strony niemieckiej w morze wyszły kutry: S 67, S 70, S 104 z 2. Flotylli i S 48, S 63, S 64, S 109 z 4. Flotylli, przygotowujące się do ataku na brytyjski konwój przybrzeżny (być może jeden zawrócił do bazy)^[12]. Dowódca S-2 dostrzegł wrogie jednostki około 1.05 i w celu uzyskania zaskoczenia zajął pozycję między nimi a brzegiem francuskim^[12]. Polacy otworzyli następnie w ciemnościach ogień, wprowadzając chaos w szyku S-Bootów, które, tracąc atut zaskoczenia, zrezygnowały z akcji. Według polskich relacji, ścigacze niemieckie usiłowały otoczyć polski okręt i także ostrzeliwały się nawzajem^[13]. Po kilkuminutowym starciu i wyczerpaniu podręcznej amunicji polski ścigacz wycofał się, mając tylko jedno uszkodzenie burty od niemieckiego pocisku, który wybił dziurę, ale nie wybuchł^[13]. Przestrzeleniu uległa też antena^[13]. W drodze powrotnej spotkał cztery brytyjskie ścigacze wysłane na pomoc^[13]. Następnego dnia porucznik Wciślicki został oskarżony o złamanie otrzymanego przez radio o godzinie 23.10 rozkazu powrotu do bazy po awarii towarzyszącego ścigacza, co tłumaczył niezrozumieniem jego treści przez pomyłkę radiotelegrafisty przy rozszyfrowywaniu tekstu^[14][c]. Dowódca obszaru morskiego Dover admirał Bertram Ramsay oddalił zarzuty, widząc w postępowaniu Polaków nawiązanie do najlepszych tradycji Nelsona^[9]. Zakończone faktycznie bez strat po obu stronach starcie zostało w raportach bojowych uznane taktycznym zwycięstwem przy przewadze nieprzyjaciela, a porucznikowi Wciślickiemu przyniosło odznaczenie Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari oraz Distinguished Service Cross^[3]. Kilku innych członków załogi także otrzymało odznaczenia^[15]. Prawdopodobnie od jednego do trzech niemieckich kutrów odniosły lekkie uszkodzenia, być może także od własnego ognia, lecz brak jest ich potwierdzenia^[12][d].

W nocy z 5 na 6 lipca 1942 roku S-2, płynący na czele pięciu ścigaczy, starł się w kolejnej krótkiej potyczce w obronie przybrzeżnego konwoju z niemieckimi Schnellbootami. 7 sierpnia wraz z S-3 osłaniał atak brytyjskich ścigaczy torpedowych na niemiecki konwój pod Calais^[3]. Według raportów pobitewnych udziałem polskich okrętów stało się zatopienie jednego i uszkodzenie następnego ścigacza przeciwnika^[5], lecz porównanie ich z udostępnionymi archiwami strony niemieckiej wskazuje, że najprawdopodobniej doniesienia o tych sukcesach były przesadzone^[3]. 22 września S-2 oraz dwie jednostki brytyjskie zostały ostrzelane przez myśliwce Luftwaffe. Polski ścigacz pozostawał w akcji przez kolejne miesiące wojny, między innymi w grudniu 1943 roku wraz z S-1 przewoził dywersantów do Francji^[3]. Ostatecznie został wycofany z powodu zużycia 5 lipca 1944 roku^[5] i odstawiony w Devonport. W marcu 1947 roku był oglądany przez komisję Misji Marynarki Wojennej, ale w związku ze złym stanem zrezygnowano z jego przejęcia. Potem został najprawdopodobniej rozebrany^[3].

Dowódcami S-2 byli następujący oficerowie^[11]:

• 19 lipca 1940 r. – 5 października 1942 r. por. mar. Eugeniusz Wciślicki^[3]
  • 10 czerwca 1941 r. – 26 września 1941 r. ppor. mar. Maciej Bocheński (tymczasowo)
• 5 października 1942 r. – 5 grudnia 1942 r. ppor. mar. Józef Ponikiewski (tymczasowo)
• 5 grudnia 1942 r. – 14 grudnia 1942 r. ppor. mar. Ludwik Antoszewicz (tymczasowo)
• 15 grudnia 1942 r. – 2 maja 1944 r. por. mar. Witold Szuster
• 3 maja 1944 r. – 5 lipca 1944 r. ppor. mar. Jerzy Krasucki (p.o.).

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Mariusz Borowiak: Ścigacze Polskiej Marynarki Wojennej w II wojnie światowej. Warszawa: Alma-Press, 2015. ISBN 978-83-7020-611-6.
• Tadeusz Kasperski. S-2 kontra Schnellbooty. „Morze, Statki i Okręty”. Wyd. specjalne 2/2014. XIX (144), 2014. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Jerzy Pertek: Wielkie dni małej floty. Wyd. 8. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1976.
• Stanisław M. Piaskowski: Okręty Rzeczypospolitej Polskiej 1920-1946. Warszawa: 1996. ISBN 83-900217-2-3.
• Marek Twardowski. Polskie ścigacze w II wojnie światowej. „Morza, Statki i Okręty”. 3/1998, 1998. Magnum-X. ISSN 1426-529X.