ORP Wilia

ORP Wilia / SS Modlin

ORP „Wilia” przy nabrzeżu portu w Gdańsku
Klasa	okręt transportowy i szkolny / frachtowiec
Historia
Stocznia	Flensburger Schiffbau-Gesellschaft, Flensburg
Wodowanie	1906
Cesarstwo Niemieckie
Nazwa	„Ganelon” (1906) „Hilda Horn” (1907) „Tinos” (1911)
Wejście do służby	1906
Francja
Nazwa	„Le Bourget” (1916) „Laurent Schaffiano” (1922)
Wejście do służby	1916
Marynarka Wojenna
Nazwa	ORP „Wilja” / „Wilia”
Wejście do służby	8 sierpnia 1925
Polska
Nazwa	SS „Modlin”
Wejście do służby	30 lipca 1940
Wycofanie ze służby	29 lutego 1944
Los okrętu	samozatopiony 8 czerwca 1944 w Normandii
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	8400 ton[1] pojemność 3578 BRT[2]
Długość	107,9 m[2]
Szerokość	14,85 m[2]
Zanurzenie	5,2 – 7,6 m[1]
Napęd
maszyna parowa o mocy 1350 KM, 1 śruba[2]
Prędkość	10 węzłów
Uzbrojenie
2 działa 75 mm, 4 działa 47 mm, 2 ciężkie karabiny maszynowe[1] (do wybuchu wojny przechowywane w magazynie okrętowym – zamontowane w chwili wybuchu wojny) Inne relacje: tylko 4 działka 37 mm[3]
Załoga	56 ludzi + 96 kursantów (w 1939)[4]

ORP „Wilja” w 1932 roku.

ORP Wilia (pierwotnie Wilja) – okręt transportowy i szkolny polskiej Marynarki Wojennej w okresie międzywojennym, następnie polski statek SS Modlin. Zbudowany w 1906 roku w Niemczech, służył początkowo w Niemczech jako frachtowiec, pod nazwami „Ganelon”, „Hilda Horn”, „Tinos”, następnie we Francji jako „Le Bourget” i „Laurent Schaffiano”. W 1925 roku został zakupiony przez Marynarkę Wojenną. Od 1940 roku przekazany Polskiej Marynarce Handlowej jako „Modlin”, pływał w konwojach atlantyckich. Po wycofaniu z eksploatacji, został samozatopiony 8 czerwca 1944 roku podczas operacji desantowej w Normandii jako część falochronu sztucznego portu inwazyjnego.

Budowa i wczesna służba

ORP „Wilia” został zbudowany w 1906 roku w stoczni Flensburger Schiffbau-Gesellschaft we Flensburgu w Niemczech jako frachtowiec, pod nazwą „Ganelon” (statkiem bliźniaczym był „Haimon”)^[2][a]. Wszedł do eksploatacji u armatora Roland Linie AG, z portem macierzystym Brema^[2].

Statek miał kadłub stalowy o konstrukcji nitowanej, posiadał dwa pokłady ciągłe i cztery ładownie^[2]. Pojemność po wybudowaniu wynosiła 3578 BRT^[2]. Architektura statku była klasyczna dla tego okresu, z centralną, mało rozbudowaną wyspą nadbudówek i pojedynczym cienkim kominem na śródokręciu, odprowadzającym spaliny z siłowni znajdującej się poniżej. Dziobnica była pionowa, rufa z dużym nawisem. Napęd stanowiła 3-cylindrowa maszyna parowa potrójnego rozprężania własnej produkcji stoczni, o mocy indykowanej 1350 KM, napędzająca jedną śrubę^[2]. Parę zapewniały dwa kotły^[2].

W 1907 roku armatorem został H.C. Horn i zmieniono nazwę statku na „Hilda Horn” (port macierzysty Lubeka)^[2]. W 1911 roku został sprzedany Deutsche Levante Linie z siedzibą w Hamburgu i pływał odtąd na linii śródziemnomorskiej jako „Tinos”^[2]. Po wybuchu I wojny światowej statek został w sierpniu 1914 internowany w Pireusie^[2]. We wrześniu 1916 roku został zarekwirowany przez wojska francuskie, które wkroczyły do Grecji, po czym przejęty jako zdobycz przez Francję. Służył następnie jako transportowiec wojenny pod nazwą „Le Bourget”^[2]. Po wojnie statek został wystawiony na sprzedaż, lecz dopiero w 1922 roku kupił go francuski armator Charles Schaffiano (towarzystwo Societe Algerienne de Navigation pour l'Afrique du Nord)^[2]. Statek otrzymał nazwę „Laurent Schaffiano”, z portem macierzystym Algier^[2].

Służba w polskiej Marynarce Wojennej

1925–1938

W 1925 roku statek został zakupiony przez polską Marynarkę Wojenną jako transportowiec, głównie na potrzeby transportu dużych partii samolotów wojskowych z Francji (przy udziale finansowym Departamentu Żeglugi Powietrznej)^[2]. „Laurent Schaffiano” został wybrany spośród kilku ofert przez komisję pod kierownictwem kmdra por. Mieczysława Burhardta. Po remoncie i adaptacji w stoczni Forges et Chantiers de la Gironde w Harfleur, komisja odebrała statek 26 maja 1925 roku^[5]. W toku adaptacji m.in. utworzono pomieszczenia załogowe i wykładowe w międzypokładziu czwartej ładowni oraz zamontowano podstawy pod uzbrojenie. Koszt zakupu wynosił 3 miliony franków, a koszt adaptacji 1,3 miliona franków^[5]. Polską banderę podniesiono na okręcie 8 sierpnia 1925 roku w Cherbourgu we Francji^[5]. Był wówczas największą jednostką Marynarki Wojennej i w ogóle największą jednostką pływającą pod polską banderą, wliczając cywilne^[6]. Pierwszym dowódcą został kmdr por. Burhardt^[5]. Okręt otrzymał nazwę „Wilja” od rzeki na Litwie. Po reformie ortografii w 1936 roku zmieniono pisownię nazwy geograficznej na „Wilia”^[7]. Pierwszy raz ORP „Wilia” przypłynęła do Polski (do Gdańska) ze sprzętem wojennym 8 października 1925 roku^[6]. W późniejszym czasie dowódcą został kmdr Czesław Petelenz^[8]. 24 maja 1927 roku „Wilia” dostarczyła pierwszy raz transport broni do składnicy Westerplatte, a 21 czerwca 1927 roku przetransportowała do Polski trumnę z prochami Juliusza Słowackiego^[9][10].

Początkowo jednostkę wykorzystywano do przewozu broni i sprzętu z Francji do Polski. Od 1928 roku przeklasyfikowano ją na okręt szkolny^[11]. Przeprowadzano na nim kursy kandydatów na podchorążych i praktyczne szkolenia podchorążych wydziału technicznego oraz administracyjnego Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej^[11]. 2 lipca 1928 roku pod dowództwem kmdra por. Adama Mohuczego „Wilia” odbyła pierwszy zagraniczny rejs szkolny do Bergen^[11]. W związku z konfliktem w stosunkach z Wolnym Miastem Gdańsk, 6 marca 1933 roku „Wilia” dostarczyła 120 żołnierzy (dwie kompanie), jako demonstrację czasowo wzmacniającą załogę Westerplatte^[12]. Od 17 marca wzgl. od 1 kwietnia 1933 do 15 lipca 1935 dowódcą jednostki był kpt. następnie kmdr ppor. Aleksander Hulewicz^[13]. W końcu września 1935 roku ORP „Wilia” przywiozła ze Szwecji do Gdyni cztery armaty 152,4 mm, zakupione w firmie Bofors dla najcięższej polskiej baterii budowanej w Helu, zwanej później baterią im. Heliodora Laskowskiego. Od 1936 roku „Wilia” przewoziła także polskie materiały dla budowanych za granicą okrętów („Błyskawica” i „Gryf”)^[14]. Wiosną 1937 roku ewakuowała także uchodźców politycznych z polskiej ambasady w Walencji, z ogarniętej wojną domową Hiszpanii^[14].

1939 i II wojna światowa

Tuż przed wybuchem II wojny światowej, 6 lipca 1939 roku „Wilia” wypłynęła w rejs szkolny z podchorążymi na Atlantyk (planowany na Morze Śródziemne), pod dowództwem komandora Wojciecha Franckiego^[4]. W związku z awariami cieknących kotłów, 30 lipca okręt zawinął do portu w Casablance w Maroku, będącym francuskim protektoratem. Dołączył tam również żaglowiec szkolny ORP „Iskra”. Tam też „Wilię” zastał wybuch wojny 1 września^[4]. 13 września „Wilia” została lekko uszkodzona na skutek pożaru po wybuchu w porcie stawiacza min „Pluton”; rannych przy tym zostało kilku polskich marynarzy, którzy także brali udział w akcji ratunkowej^[15]. W październiku 1939 roku okręt przeprowadzono wspólnie z „Iskrą” do Port Lyautey w górnym biegu rzeki Sebou, gdzie 18 października opuszczono na okrętach bandery, a załogi i podchorążowie zostali ewakuowani do Francji. Na okrętach pozostawiono tylko załogi szkieletowe^[15]. Polska Marynarka Wojenna nie potrzebowała w tym okresie transportowca, w przeciwieństwie do Polskiej Marynarki Handlowej, która nie mogła uzyskać nowych statków, więc 22 maja 1940 roku Kierownictwo Marynarki Wojennej odstąpiło transportowiec w dzierżawę spółce akcyjnej Żegluga Polska^[15]. Udało się uzyskać zgodę francuskich władz kolonialnych na wyjście obu okrętów do 3 lipca 1940 roku i „Wilia”, pod dowództwem kapitana żeglugi wielkiej Mikołaja Deppisza, z prowizorycznie skompletowaną załogą, przeszła do Gibraltaru^[16]. Przy tym, ewakuowano z Maroka ok. 200 żołnierzy, głównie polskich lotników, którzy znaleźli się tam po klęsce Francji^[16]. Pomiędzy 7 a 17 lipca „Wilia” z 262 osobami załogi i pasażerów na pokładzie, z małą prędkością z uwagi na awarie cieknących kotłów (uszczelnianych prowizorycznie mąką ziemniaczaną), przez większość drogi samotnie, ryzykując napotkanie okrętów podwodnych, przeszła do Liverpoolu w Anglii^[17].

Służba w Polskiej Marynarce Handlowej

30 lipca 1940 roku jednostkę przekazano armatorowi – Żegludze Polskiej, i otrzymała ona nazwę „Modlin”. 19 sierpnia dowództwo przejął kapitan ż.w. Bohdan Gawęcki^[17]. Statek został skierowany do remontu w Manchesterze, który ukończono dopiero 1 lipca 1941 roku, po czym „Modlin” wszedł w czarter brytyjskiego Ministerstwa Transportu Wojennego (Ministry of War Transport)^[17].

Z uwagi na wiek i zużycie, pomimo remontu „Modlin” sprawiał duże problemy eksploatacyjne i większość rejsów kończył pobytem w stoczni. Jego własności żeglugowe także nie były najlepsze na zimowe atlantyckie sztormy; statek ciężko pracował na falach i doznawał uszkodzeń od fal, zalewane też były pomieszczenia załogowe^[18]. 16 lipca 1941 roku wyszedł w pierwszy rejs w konwoju do Kanady. Po remoncie maszyny w St. John's, we wrześniu statek przybył do Anglii z ładunkiem 4500 ton rudy^[17]. 30 października ponownie wyruszył do Kanady i dopiero w styczniu 1942 roku powrócił z ładunkiem celulozy^[18]. Następnie pływał w konwojach przybrzeżnych na wodach brytyjskich. W czerwcu-lipcu i sierpniu-październiku odbył kolejne dwa rejsy w konwojach do Kanady i z powrotem. 4 sierpnia 1942 roku kapitanem statku został kapitan ż.w. Bolesław Mikszta, którego 20 listopada ponownie zamienił Bohdan Gawęcki^[18]. Od listopada do kwietnia 1943 roku statek przebywał na dłuższym remoncie w Newport. 19 kwietnia 1943 roku „Modlin” wyszedł z konwojem, lecz musiał zawrócić w celu napraw. Odbył w końcu jeszcze jeden konwój atlantycki do Kanady i z powrotem (w międzyczasie został w Kanadzie uszkodzony w kolizji z holownikiem „George A. Wallace”)^[18]. Po ostatnim konwoju przybrzeżnym z Grimsby do Loch Tyne w październiku 1943 roku, zakończonym awarią, w listopadzie wyłączono statek z eksploatacji i odstawiono na redzie Inveraray^[18].

Sztuczny port Mulberry B w Arromanches. Widoczna linia statków i betonowych kesonów tworzących falochron. „Modlin” zatopiony był w okolicy centrum zdjęcia. Po lewej stronie pomosty wyładunkowe.

Z uwagi na nieprzydatność do służby, „Modlin” został w ramach porozumienia międzyalianckiego wytypowany przez polskie władze do zatopienia u brzegów Normandii jako element falochronu sztucznego portu inwazyjnego Mulberry B (Goosberry 3) przy plaży Gold w Arromanches, wśród 25 statków amerykańskich i 31 statków oraz 4 okrętów brytyjskich i innych flot sojuszniczych^[19]. 29 lutego 1944 roku przekazano statek w tym celu brytyjskiemu Biuru Transportu Morskiego (Sea Transport Office). Usunięto z niego wyposażenie i część konstrukcji wewnętrznej^[19]. Dowództwo znowu objął kpt. Gawęcki. 7 czerwca 1944 roku „Modlin” zakotwiczył u brzegów Normandii, gdzie 8 czerwca został samozatopiony w wyznaczonym miejscu, osiadając na dnie, bez zalania pokładu^[19]. Mimo że statek formalnie był już własnością brytyjską, zdecydowano pozostawić na wraku polską banderę^[19]. W 1946 roku wrak został podniesiony i następnie pocięty na złom w Anglii^[19].

Zobacz też

• ORP "Warta"

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Maciej Neumann: Flota II Rzeczypospolitej i jej okręty. Łomianki: LTW, 2013. ISBN 978-83-7565-309-0.
• Jerzy Miciński, Bohdan Huras, Marek Twardowski: Księga statków polskich 1918–1945. Tom 3. Gdańsk: Polnord Wydawnictwo Oskar, 1999. ISBN 83-86181-45-1.
• Polska Marynarka Wojenna. Dokumentacja organizacyjna i kadrowa oficerów, podoficerów i marynarzy (1918–1947). W: Jan Kazimierz Sawicki: Kadry morskie Rzeczypospolitej. T. V. Gdynia: 2011. ISBN 978-83-932722-0-4.

Linki zewnętrzne

• Daniel Duda. Okręt Rzeczypospolitej Polskiej „Wilia”. „Nautologia”, s. 80-85, Nr 149 z 2012. Polskie Towarzystwo Nautologiczne.