ORP Wilia
ORP „Wilia” przy nabrzeżu portu w Gdańsku | |
Klasa | okręt transportowy i szkolny / frachtowiec |
---|---|
Historia | |
Stocznia | Flensburger Schiffbau-Gesellschaft, Flensburg |
Wodowanie | 1906 |
Cesarstwo Niemieckie | |
Nazwa | „Ganelon” (1906) |
Wejście do służby | 1906 |
Francja | |
Nazwa | „Le Bourget” (1916) |
Wejście do służby | 1916 |
Marynarka Wojenna | |
Nazwa | ORP „Wilja” / „Wilia” |
Wejście do służby | 8 sierpnia 1925 |
Polska | |
Nazwa | SS „Modlin” |
Wejście do służby | 30 lipca 1940 |
Wycofanie ze służby | 29 lutego 1944 |
Los okrętu | samozatopiony 8 czerwca 1944 w Normandii |
Dane taktyczno-techniczne | |
Wyporność | |
Długość | 107,9 m[2] |
Szerokość | 14,85 m[2] |
Zanurzenie | 5,2 – 7,6 m[1] |
Napęd | |
maszyna parowa o mocy 1350 KM, 1 śruba[2] | |
Prędkość | 10 węzłów |
Uzbrojenie | |
2 działa 75 mm, 4 działa 47 mm, 2 ciężkie karabiny maszynowe[1] (do wybuchu wojny przechowywane w magazynie okrętowym – zamontowane w chwili wybuchu wojny) Inne relacje: tylko 4 działka 37 mm[3] | |
Załoga | 56 ludzi + 96 kursantów (w 1939)[4] |
ORP Wilia (pierwotnie Wilja) – okręt transportowy i szkolny polskiej Marynarki Wojennej w okresie międzywojennym, następnie polski statek SS Modlin. Zbudowany w 1906 roku w Niemczech, służył początkowo w Niemczech jako frachtowiec, pod nazwami „Ganelon”, „Hilda Horn”, „Tinos”, następnie we Francji jako „Le Bourget” i „Laurent Schaffiano”. W 1925 roku został zakupiony przez Marynarkę Wojenną. Od 1940 roku przekazany Polskiej Marynarce Handlowej jako „Modlin”, pływał w konwojach atlantyckich. Po wycofaniu z eksploatacji, został samozatopiony 8 czerwca 1944 roku podczas operacji desantowej w Normandii jako część falochronu sztucznego portu inwazyjnego.
Budowa i wczesna służba
ORP „Wilia” został zbudowany w 1906 roku w stoczni Flensburger Schiffbau-Gesellschaft we Flensburgu w Niemczech jako frachtowiec, pod nazwą „Ganelon” (statkiem bliźniaczym był „Haimon”)[2][a]. Wszedł do eksploatacji u armatora Roland Linie AG, z portem macierzystym Brema[2].
Statek miał kadłub stalowy o konstrukcji nitowanej, posiadał dwa pokłady ciągłe i cztery ładownie[2]. Pojemność po wybudowaniu wynosiła 3578 BRT[2]. Architektura statku była klasyczna dla tego okresu, z centralną, mało rozbudowaną wyspą nadbudówek i pojedynczym cienkim kominem na śródokręciu, odprowadzającym spaliny z siłowni znajdującej się poniżej. Dziobnica była pionowa, rufa z dużym nawisem. Napęd stanowiła 3-cylindrowa maszyna parowa potrójnego rozprężania własnej produkcji stoczni, o mocy indykowanej 1350 KM, napędzająca jedną śrubę[2]. Parę zapewniały dwa kotły[2].
W 1907 roku armatorem został H.C. Horn i zmieniono nazwę statku na „Hilda Horn” (port macierzysty Lubeka)[2]. W 1911 roku został sprzedany Deutsche Levante Linie z siedzibą w Hamburgu i pływał odtąd na linii śródziemnomorskiej jako „Tinos”[2]. Po wybuchu I wojny światowej statek został w sierpniu 1914 internowany w Pireusie[2]. We wrześniu 1916 roku został zarekwirowany przez wojska francuskie, które wkroczyły do Grecji, po czym przejęty jako zdobycz przez Francję. Służył następnie jako transportowiec wojenny pod nazwą „Le Bourget”[2]. Po wojnie statek został wystawiony na sprzedaż, lecz dopiero w 1922 roku kupił go francuski armator Charles Schaffiano (towarzystwo Societe Algerienne de Navigation pour l'Afrique du Nord)[2]. Statek otrzymał nazwę „Laurent Schaffiano”, z portem macierzystym Algier[2].
Służba w polskiej Marynarce Wojennej
1925–1938
W 1925 roku statek został zakupiony przez polską Marynarkę Wojenną jako transportowiec, głównie na potrzeby transportu dużych partii samolotów wojskowych z Francji (przy udziale finansowym Departamentu Żeglugi Powietrznej)[2]. „Laurent Schaffiano” został wybrany spośród kilku ofert przez komisję pod kierownictwem kmdra por. Mieczysława Burhardta. Po remoncie i adaptacji w stoczni Forges et Chantiers de la Gironde w Harfleur, komisja odebrała statek 26 maja 1925 roku[5]. W toku adaptacji m.in. utworzono pomieszczenia załogowe i wykładowe w międzypokładziu czwartej ładowni oraz zamontowano podstawy pod uzbrojenie. Koszt zakupu wynosił 3 miliony franków, a koszt adaptacji 1,3 miliona franków[5]. Polską banderę podniesiono na okręcie 8 sierpnia 1925 roku w Cherbourgu we Francji[5]. Był wówczas największą jednostką Marynarki Wojennej i w ogóle największą jednostką pływającą pod polską banderą, wliczając cywilne[6]. Pierwszym dowódcą został kmdr por. Burhardt[5]. Okręt otrzymał nazwę „Wilja” od rzeki na Litwie. Po reformie ortografii w 1936 roku zmieniono pisownię nazwy geograficznej na „Wilia”[7]. Pierwszy raz ORP „Wilia” przypłynęła do Polski (do Gdańska) ze sprzętem wojennym 8 października 1925 roku[6]. W późniejszym czasie dowódcą został kmdr Czesław Petelenz[8]. 24 maja 1927 roku „Wilia” dostarczyła pierwszy raz transport broni do składnicy Westerplatte, a 21 czerwca 1927 roku przetransportowała do Polski trumnę z prochami Juliusza Słowackiego[9][10].
Początkowo jednostkę wykorzystywano do przewozu broni i sprzętu z Francji do Polski. Od 1928 roku przeklasyfikowano ją na okręt szkolny[11]. Przeprowadzano na nim kursy kandydatów na podchorążych i praktyczne szkolenia podchorążych wydziału technicznego oraz administracyjnego Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej[11]. 2 lipca 1928 roku pod dowództwem kmdra por. Adama Mohuczego „Wilia” odbyła pierwszy zagraniczny rejs szkolny do Bergen[11]. W związku z konfliktem w stosunkach z Wolnym Miastem Gdańsk, 6 marca 1933 roku „Wilia” dostarczyła 120 żołnierzy (dwie kompanie), jako demonstrację czasowo wzmacniającą załogę Westerplatte[12]. Od 17 marca wzgl. od 1 kwietnia 1933 do 15 lipca 1935 dowódcą jednostki był kpt. następnie kmdr ppor. Aleksander Hulewicz[13]. W końcu września 1935 roku ORP „Wilia” przywiozła ze Szwecji do Gdyni cztery armaty 152,4 mm, zakupione w firmie Bofors dla najcięższej polskiej baterii budowanej w Helu, zwanej później baterią im. Heliodora Laskowskiego. Od 1936 roku „Wilia” przewoziła także polskie materiały dla budowanych za granicą okrętów („Błyskawica” i „Gryf”)[14]. Wiosną 1937 roku ewakuowała także uchodźców politycznych z polskiej ambasady w Walencji, z ogarniętej wojną domową Hiszpanii[14].
1939 i II wojna światowa
Tuż przed wybuchem II wojny światowej, 6 lipca 1939 roku „Wilia” wypłynęła w rejs szkolny z podchorążymi na Atlantyk (planowany na Morze Śródziemne), pod dowództwem komandora Wojciecha Franckiego[4]. W związku z awariami cieknących kotłów, 30 lipca okręt zawinął do portu w Casablance w Maroku, będącym francuskim protektoratem. Dołączył tam również żaglowiec szkolny ORP „Iskra”. Tam też „Wilię” zastał wybuch wojny 1 września[4]. 13 września „Wilia” została lekko uszkodzona na skutek pożaru po wybuchu w porcie stawiacza min „Pluton”; rannych przy tym zostało kilku polskich marynarzy, którzy także brali udział w akcji ratunkowej[15]. W październiku 1939 roku okręt przeprowadzono wspólnie z „Iskrą” do Port Lyautey w górnym biegu rzeki Sebou, gdzie 18 października opuszczono na okrętach bandery, a załogi i podchorążowie zostali ewakuowani do Francji. Na okrętach pozostawiono tylko załogi szkieletowe[15]. Polska Marynarka Wojenna nie potrzebowała w tym okresie transportowca, w przeciwieństwie do Polskiej Marynarki Handlowej, która nie mogła uzyskać nowych statków, więc 22 maja 1940 roku Kierownictwo Marynarki Wojennej odstąpiło transportowiec w dzierżawę spółce akcyjnej Żegluga Polska[15]. Udało się uzyskać zgodę francuskich władz kolonialnych na wyjście obu okrętów do 3 lipca 1940 roku i „Wilia”, pod dowództwem kapitana żeglugi wielkiej Mikołaja Deppisza, z prowizorycznie skompletowaną załogą, przeszła do Gibraltaru[16]. Przy tym, ewakuowano z Maroka ok. 200 żołnierzy, głównie polskich lotników, którzy znaleźli się tam po klęsce Francji[16]. Pomiędzy 7 a 17 lipca „Wilia” z 262 osobami załogi i pasażerów na pokładzie, z małą prędkością z uwagi na awarie cieknących kotłów (uszczelnianych prowizorycznie mąką ziemniaczaną), przez większość drogi samotnie, ryzykując napotkanie okrętów podwodnych, przeszła do Liverpoolu w Anglii[17].
Służba w Polskiej Marynarce Handlowej
30 lipca 1940 roku jednostkę przekazano armatorowi – Żegludze Polskiej, i otrzymała ona nazwę „Modlin”. 19 sierpnia dowództwo przejął kapitan ż.w. Bohdan Gawęcki[17]. Statek został skierowany do remontu w Manchesterze, który ukończono dopiero 1 lipca 1941 roku, po czym „Modlin” wszedł w czarter brytyjskiego Ministerstwa Transportu Wojennego (Ministry of War Transport)[17].
Z uwagi na wiek i zużycie, pomimo remontu „Modlin” sprawiał duże problemy eksploatacyjne i większość rejsów kończył pobytem w stoczni. Jego własności żeglugowe także nie były najlepsze na zimowe atlantyckie sztormy; statek ciężko pracował na falach i doznawał uszkodzeń od fal, zalewane też były pomieszczenia załogowe[18]. 16 lipca 1941 roku wyszedł w pierwszy rejs w konwoju do Kanady. Po remoncie maszyny w St. John's, we wrześniu statek przybył do Anglii z ładunkiem 4500 ton rudy[17]. 30 października ponownie wyruszył do Kanady i dopiero w styczniu 1942 roku powrócił z ładunkiem celulozy[18]. Następnie pływał w konwojach przybrzeżnych na wodach brytyjskich. W czerwcu-lipcu i sierpniu-październiku odbył kolejne dwa rejsy w konwojach do Kanady i z powrotem. 4 sierpnia 1942 roku kapitanem statku został kapitan ż.w. Bolesław Mikszta, którego 20 listopada ponownie zamienił Bohdan Gawęcki[18]. Od listopada do kwietnia 1943 roku statek przebywał na dłuższym remoncie w Newport. 19 kwietnia 1943 roku „Modlin” wyszedł z konwojem, lecz musiał zawrócić w celu napraw. Odbył w końcu jeszcze jeden konwój atlantycki do Kanady i z powrotem (w międzyczasie został w Kanadzie uszkodzony w kolizji z holownikiem „George A. Wallace”)[18]. Po ostatnim konwoju przybrzeżnym z Grimsby do Loch Tyne w październiku 1943 roku, zakończonym awarią, w listopadzie wyłączono statek z eksploatacji i odstawiono na redzie Inveraray[18].
Z uwagi na nieprzydatność do służby, „Modlin” został w ramach porozumienia międzyalianckiego wytypowany przez polskie władze do zatopienia u brzegów Normandii jako element falochronu sztucznego portu inwazyjnego Mulberry B (Goosberry 3) przy plaży Gold w Arromanches, wśród 25 statków amerykańskich i 31 statków oraz 4 okrętów brytyjskich i innych flot sojuszniczych[19]. 29 lutego 1944 roku przekazano statek w tym celu brytyjskiemu Biuru Transportu Morskiego (Sea Transport Office). Usunięto z niego wyposażenie i część konstrukcji wewnętrznej[19]. Dowództwo znowu objął kpt. Gawęcki. 7 czerwca 1944 roku „Modlin” zakotwiczył u brzegów Normandii, gdzie 8 czerwca został samozatopiony w wyznaczonym miejscu, osiadając na dnie, bez zalania pokładu[19]. Mimo że statek formalnie był już własnością brytyjską, zdecydowano pozostawić na wraku polską banderę[19]. W 1946 roku wrak został podniesiony i następnie pocięty na złom w Anglii[19].
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
- ↑ a b c Jerzy Pertek, Wielkie dni małej floty, Wydawnictwo Poznańskie, 1976, s. 600.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 235.
- ↑ Jerzy Pertek, Wielkie dni małej floty, Wydawnictwo Poznańskie, 1976, s. 261.
- ↑ a b c Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 248-250.
- ↑ a b c d Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 236.
- ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 237.
- ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 246.
- ↑ Czesław Petelenz. Akademia Marynarki Wojennej. [dostęp 2015-04-09].
- ↑ Daniel Duda. Okręt Rzeczypospolitej Polskiej „Wilia”. „Nautologia”, s. 84, Nr 149 z 2012. Polskie Towarzystwo Nautologiczne.
- ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 238.
- ↑ a b c Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 242.
- ↑ Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 245-246.
- ↑ Kadry 2011 ↓, s. 315, 453.
- ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 247-248.
- ↑ a b c Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 252-253.
- ↑ a b Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 254-255.
- ↑ a b c d Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 256-258.
- ↑ a b c d e Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 259-260.
- ↑ a b c d e Miciński, Huras i Twardowski 1999 ↓, s. 261-265.
Bibliografia
- Maciej Neumann: Flota II Rzeczypospolitej i jej okręty. Łomianki: LTW, 2013. ISBN 978-83-7565-309-0.
- Jerzy Miciński, Bohdan Huras, Marek Twardowski: Księga statków polskich 1918–1945. Tom 3. Gdańsk: Polnord Wydawnictwo Oskar, 1999. ISBN 83-86181-45-1.
- Polska Marynarka Wojenna. Dokumentacja organizacyjna i kadrowa oficerów, podoficerów i marynarzy (1918–1947). W: Jan Kazimierz Sawicki: Kadry morskie Rzeczypospolitej. T. V. Gdynia: 2011. ISBN 978-83-932722-0-4.
Linki zewnętrzne
- Daniel Duda. Okręt Rzeczypospolitej Polskiej „Wilia”. „Nautologia”, s. 80-85, Nr 149 z 2012. Polskie Towarzystwo Nautologiczne.
Media użyte na tej stronie
Bundesflagge und Handelsflagge des Norddeutschen Bundes (1866-1871) und Reichsflagge des Deutschen Reiches (1871-1918)
Bundesflagge und Handelsflagge des Norddeutschen Bundes (1866-1871) und Reichsflagge des Deutschen Reiches (1871-1918)
Flaga Polski z godłem, wersja symboliczna. Oparta na Image:State Flag of Poland.svg oraz Image:Coat_of_arms_of_Poland2_1919-1927.svg. Była używana w latach 1919-1927 (m. in. jako bandery handlowej).
Okręt transportowy ORP "Wilja" w czasie Święta Morza.
Marine Nationale and French merchant ensign. Used from 1794 to 1814/1815, and from 1848 to present.
Notice that its proportions differ from those of the French civil flag. (ensign : 30:33:37, civil : 1/3,1/3,1/3)
Bandera wojenna Rzeczypospolitej Polskiej. Oparta na Image:Flag of Poland (state).svg. Zgodnie z decyzją podjętą w tym głosowaniu, symboliczne użycie polskiej flagi/godła powinno być oparte o uproszczone kolory HTML: white (#ffffff) i crimson (#dc143c).
ORP Wilia przy nabrzeżu portu w Gdańsku.
The British Army in North-west Europe 1944-45
Aerial view of the Mulberry B (Goosberry 3) artificial harbour at Arromanches, September 1944.