ORP Wilk (1929)

ORP Wilk
Klasa	okręt podwodny
Typ	Wilk
Historia
Stocznia	Chantiers    Francja
Położenie stępki	1927
Wodowanie	12 kwietnia 1929
Polska
Wejście do służby	31 października 1931
Wycofanie ze służby	28 września 1946
Los okrętu	zezłomowany (1954)
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność • na powierzchni • w zanurzeniu	980 ton 1250 ton
Długość	77,95 metra
Szerokość	5,45 metra
Napęd
dwa ośmiocylindrowe silniki wysokoprężne typu Normand Vickers o łącznej mocy 1800 KM (1324 kW) przy 390 obr./min; dwa silniki elektryczne o łącznej mocy 1200 KM (883 kW) 110 V, 250 obr./min
Prędkość • na powierzchni • w zanurzeniu	14,5 węzła 9,5 węzła
Zasięg	7000 Mm przy 7,5 węzła 80 Mm przy 4 węzłach w zanurzeniu
Uzbrojenie
10 torped, 40 min, 1 działo kal. 100 mm, 1 działko przeciwlotnicze kal. 40 mm
Wyrzutnie torpedowe	6 × 550 mm (w tym 1 zewnętrzna wyrzutnia podwójna 550 mm)
Załoga	5 oficerów + 49 podoficerów i marynarzy

ORP Wilk – polski podwodny stawiacz min z okresu międzywojennego i II wojny światowej. Był okrętem wiodącym typu Wilk, obejmującego ponadto jednostki „Żbik” i „Ryś”.

Historia

Okręt podwodny – stawiacz min ORP „Wilk” został zbudowany we francuskiej stoczni Chantiers Augustin Normand w Hawrze na zamówienie polskiej Marynarki Wojennej. Umowę podpisano 1 grudnia 1926, a budowę rozpoczęto na początku 1927 roku. Okręt wodowano 12 kwietnia 1929 roku i nadano mu nazwę „Wilk” (wodowano go jako pierwszy okręt typu, stąd pochodzi nazwa całego typu).

31 października 1931 roku w Cherbourgu odbyła się ceremonia podniesienia bandery na łodzi podwodnej ORP „Wilk”, jak ówcześnie klasyfikowano okręt podwodny^[1]. Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski „z dniem 31 października 1931 roku wcielił łódź podwodną «Wilk» w skład okrętów wojennych Rzeczypospolitej”^[2]. Następnie okręt przypłynął do Polski^[3].

4 grudnia 1931 roku „Wilk” wszedł w skład Grupy Okrętów Podwodnych Dywizjonu Minowców, a od 1 maja 1932 roku – w skład Dywizjonu Okrętów Podwodnych (początkowo „łodzi podwodnych”). Razem z innymi okrętami odbył szereg wizyt zagranicznych, m.in. w 1932 roku w Sztokholmie, w 1934 roku w Amsterdamie, a w 1935 roku w Tallinnie^[4].

Służba

Wkm Hotchkiss wz. 30 kal. 13,2 mm z bliźniaczego „Żbika”, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni.

W dniu wybuchu II wojny światowej, 1 września 1939 roku o 6:15 „Wilk” wyruszył z portu wojennego na Oksywiu, po czym otrzymał rozkazy patrolowania w Zatoce Gdańskiej według planu Worek. 2 września zauważył niemiecki niszczyciel „Erich Steinbrinck”, lecz go nie zaatakował z uwagi na wykrycie „Wilka” przez trałowce M 4 i M 7 (według niemieckich źródeł, „Erich Steinbrinck” raportował o zaatakowaniu go niecelną torpedą, lecz brak jest potwierdzenia takiego faktu w polskich dokumentach)^[5]. Trałowce, atakując bombami głębinowymi, uszkodziły klapę tłumika i spowodowały nieszczelność zbiorników paliwa (wyciek ropy wywołał zapewne u Niemców przekonanie o zatopieniu okrętu, który położył się na dnie na głębokości 60 m)^[6]. 3 września „Wilk” postawił w Zatoce Gdańskiej zagrodę minową z 20 min (najprawdopodobniej mina z tej zagrody zatopiła 7 grudnia 1939 niemiecki kuter rybacki Pil-55 „Heimat” o poj. 13 BRT)^[5]. Według niektórych relacji, tego wieczoru doszło do spotkania na powierzchni z ORP „Orzeł”, lecz jest to kwestionowane^[6]. 4 września w dzień „Wilk” ponownie był atakowany bombami głębinowymi przez trałowce i przeleżał dzień na dnie, ładując w nocy akumulatory na powierzchni^[6]. Ponowne, bardziej intensywne ataki miały miejsce 5 września, kiedy to uszkodzone zostały (stery głębokości, kompas magnetyczny, zalany został lewy tłumik, wystąpiły przecieki zaworów dennych i wycieki paliwa) i zszedł na dno na głębokość 87 m^[6]. Niemcy ogłosili wówczas komunikat o zatopieniu przez trałowiec M 4 polskiego okrętu podwodnego^[7]. W nocy 6 września „Wilk” zaobserwował konwój niemieckich statków, lecz nie mógł zająć pozycji do ataku z uwagi na obecność eskorty. 9 września „Wilk” na rozkaz Dowództwa Floty zmienił sektor na północ od latarni Stilo. Tego dnia ponownie zaobserwował konwój, lecz nie zdołał go zaatakować z powodu odejścia Niemców^[6]. Z powodu uszkodzeń, w tym niewielkich przecieków oraz wyczerpującego się zapasu paliwa i niemożności jego uzupełnienia w polskich portach, 11 września otrzymał zgodę na rejs do Wielkiej Brytanii lub internowanie w Szwecji. Według relacji Bolesława Romanowskiego, „Wilk” zaobserwował krążownik ciężki „Admiral Hipper” w Zatoce Meklemburskiej, co jednak prawdopodobnie nie miało w ogóle miejsca^[6][8]. W nocy 14/15 września zdołał przedrzeć się na powierzchni poprzez cieśninę Sund (mijając się przy tym w odległości ok. 60 m z niemieckim niszczycielem „Richard Beitzen” i torpedowcem T 107, biorącymi go za okręt szwedzki). 15 września „Wilk” był prawdopodobnie atakowany torpedą koło wyspy Anholt przez okręt podwodny U-48, lecz wystrzelona torpeda była niecelna^[7]. 20 września „Wilk” dopłynął do Rosyth w Wielkiej Brytanii.

ORP „Wilk” w Wielkiej Brytanii w 1940 r. (widoczne dodatkowe karabiny Lewis)

„Wilk” został przebazowany do Scapa Flow, gdzie przebywał do połowy października. Następnie udał się do Dundee na remont, podczas którego m.in. zamontowano hydrolokator (asdic) i przystosowano wyrzutnie do brytyjskich torped 533 mm. 16 listopada załogę okrętu odwiedził gen. Sikorski, który odznaczył dowódcę okrętu kpt. Krawczyka orderem Virtuti Militari V klasy oraz wszystkich członków załogi Krzyżem Walecznych^[3]. 23 listopada 1939 roku włączono go w skład 2. Flotylli Okrętów Podwodnych w Rosyth. Włączony w skład floty alianckiej, brał udział w okresie od listopada 1939 roku do stycznia 1941 roku w działaniach na Morzu Północnym, odbywając łącznie 9 patroli bojowych. Nie odniósł jednak żadnych sukcesów bojowych, natomiast kilkakrotnie był uszkodzony ogniem broni pokładowej samolotów. W trakcie trzeciego patrolu w nocy 20 czerwca 1940 roku, o godz. 0.25 staranował niezidentyfikowany obiekt^[8]. Według później opublikowanych wspomnień zastępcy dowódcy Bolesława Romanowskiego, zatopiono zanurzający się niemiecki U-Boot, lecz wersja ta nie została potwierdzona. Część publikacji stawia tezę, że zatopiony został sprzymierzony holenderski okręt O 13^[9]. Jednakże, według najnowszych analiz uszkodzeń „Wilka”, dokumentów sporządzanych na patrolu oraz raportu dla Admiralicji, obiektem tym była prawdopodobnie boja, która dostała się między śruby. Uszkodzeniu uległy bowiem obie śruby „Wilka”, poza tym brak było większych uszkodzeń, a przede wszystkim nienaruszony był ster oraz łącznik między sterem a stępką, znajdujący się poniżej śrub, co według Bartelskiego byłoby nieprawdopodobne w przypadku staranowania okrętu podwodnego^[8]. Tym samym, relacja wynikająca ze wspomnień zastępcy dowódcy, z której wynikało wyraźne zaobserwowanie okrętu podwodnego, została oceniona jako niewiarygodna^[8]. Zachodnie publikacje mimo to uważają wersję zatopienia okrętu podwodnego za prawdopodobną, wykluczając jednak możliwość staranowania O 13 z uwagi na fakt, że według relacji, okręt został trafiony w okolicę działa pokładowego, podczas gdy O 13 nie miał takiego działa^[10]. Podczas siódmego patrolu u brzegów Norwegii kilkakrotnie zaobserwowano 19 i 20 października 1940 r. wrogie jednostki, lecz podjęto tylko jeden atak zakończony wystrzeleniem torped^[11]. Celem był norweski statek „Betty” pod kontrolą niemiecką (2439 BRT) 19 października pod Lister, lecz dwie wystrzelone torpedy były niecelne (umiejętności i wyszkolenie dowódcy kmdra por. Krawczyka zostały po tym patrolu ocenione jako niższe, niż brytyjskich dowódców, w raporcie brytyjskiego dowódcy 3 Flotylli Okrętów Podwodnych)^[11]. Ostatni patrol bojowy „Wilk” odbył między 8 a 20 stycznia 1941 roku, po czym, po remoncie ukończonym w sierpniu, z uwagi na zużycie, przesunięto go do zadań szkoleniowych. Łącznie podczas 9 patroli bojowych przebył 9978 mil morskich^[4]. 2 kwietnia 1942 roku został wycofany do rezerwy w Devonport. 28 września 1946 roku władze emigracyjne przekazały okręt Brytyjczykom, po czym pozostawał on w Harwich^[4].

Władze polskie proponowały wymianę „Wilka” na sprawny brytyjski okręt podwodny, lecz w ówczesnej sytuacji politycznej Brytyjczycy nie wyrazili na to zgody^[4]. Wobec kiepskiego stanu technicznego, dopiero w październiku 1952 roku „Wilk” został sprowadzony na holu do Polski przez holownik PRO „Swarożyc”. Z uwagi na swój stan techniczny i nieopłacalność remontu, został w 1954 roku skreślony z listy floty i złomowany^[15].

Okręt w czasie służby w Polsce nosił znak taktyczny „W”, a w czasie służby w Wielkiej Brytanii „64 A”, a potem „N 64”.

Patrole z Polski

1. 1 września 1939 – 20 września 1939

Patrole z Wielkiej Brytanii

1. 29 listopada 1939 – 13 grudnia 1939, Skagerrak
2. 26 grudnia 1939 – 8 stycznia 1940, Skagerrak
3. 18 czerwca 1940 – 25 czerwca 1940
4. 10 lipca 1940 – 24 lipca 1940, Skagerrak
5. 8 sierpnia 1940 – 21 sierpnia 1940, Dogger Bank
6. 8 września 1940 – 21 września 1940, Morze Północne
7. 9 października 1940 – 25 października 1940, wybrzeża Norwegii
8. 18 listopada – 3 grudnia 1940
9. 8 stycznia 1941 – 20 stycznia 1941

Dane taktyczno-techniczne

• Wyporność:
  • nadwodna – 980 ton
  • podwodna – 1248 ton

• Wymiary:
  • długość – 77,95 m
  • szerokość – 5,45 m
  • zanurzenie – 4,2 m

• Wysokość metacentryczna:
  • nawodna – 0,6 m
  • podwodna – 0,215 m

• Głębokość zanurzenia:^[4]
  • dopuszczalna – 80 m
  • maksymalna – 100 m
  • peryskopowa 7-9 m

• Napęd:
  • dwa silniki wysokoprężne typu Normand Vickers, ośmiocylindrowe, o łącznej mocy 1800 KM (1324 kW) przy 390 obr./min
  • dwa silniki elektryczne o łącznej mocy 1200 KM (883 kW) produkcji Societée Alsacienne de Constructions Mecaniques, Belfort 110 V, 250 obr./min
• pojemność zbiorników paliwa – 96 ton; dodatkowy zapas paliwa – 43 tony
• dwie baterie akumulatorów po 100 ogniw

• Prędkość maksymalna:
  • nawodna – 14,5 węzła
  • podwodna – 9,5 węzła

• Zasięg pływania:
  • nawodny: przy prędkości 10 węzłów – 3500 Mm, z dodatkowym zapasem 43 ton paliwa – 7000 Mm
  • podwodny – przy prędkości 5 węzłów – 100 Mm

Działo i kiosk „Wilka” w okresie służby w Wielkiej Brytanii

• Uzbrojenie:
  • 1 100 mm armata morska wz. 1917 Schneider L/40
  • 1 działko przeciwlotnicze 40 mm Vickers (L/40) (do 1935 r.)
  • 2 nkm plot. kalibru 13,2 mm Hotchkiss wz.30 (L/76) (1 x II) (od 1935 r.)
  • 6 wyrzutni torpedowych 550 mm (cztery dziobowe stałe i jedna podwójna obrotowa na śródokręciu)
  • 10 torped wz. 1924V^[4]
  • 40 min typu SM-5 (po 5 sztuk w dwóch rufowych aparatach minowych i 30 sztuk w przedziale minowym – zwykle przenoszono tylko 38)^[4].

• Wyposażenie:
  • stacja korespondencyjna SMIK; stacja odbiorcza podwodna, sonda ultradźwiękowa, oscylator podwodny, żyrokompas
  • hydrolokator Asdic (w Wielkiej Brytanii)

• Osiągi:
  • autonomiczność – 35 dni
  • czas zanurzania na głębokość peryskopową – 50 sekund

• Załoga:
  • w czasie wojny: 5 oficerów + 49 podoficerów i marynarzy
  • w czasie pokoju: 4 oficerów + 42 podoficerów i marynarzy

Przypisy