ORP Wytrwały (1951)

ORP Wytrwały
Ilustracja
Bliźniacza jednostka „Wytrwałego” – ORP „Zawzięty”
Klasa

ścigacz okrętów podwodnych

Projekt

122bis

Oznaczenie NATO

Kronstadt

Historia
Stocznia

Nr 340, Zielonodolsk

Położenie stępki

10 lutego 1951

Wodowanie

29 marca 1951

 MW ZSRR
Nazwa

BO-344, MPK-344 (od 27 grudnia 1956)[a]

Wejście do służby

16 sierpnia 1951

Wycofanie ze służby

1957

 Marynarka Wojenna (PRL)
Nazwa

ORP „Wytrwały”

Wejście do służby

15 grudnia 1957

Wycofanie ze służby

15 lipca 1970

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

standardowa: 302 tony
pełna: 336 t

Długość

52,2 metra całkowita
49,5 m na KLW

Szerokość

6,6 m

Zanurzenie

2,2 m

Napęd
3 silniki wysokoprężne 9D o łącznej mocy 2427 kW (3300 KM)
3 śruby
Prędkość

18,7 węzła

Zasięg

3000 Mm przy prędkości 8,5 węzła

Sensory
sonar Tamir-11, radar Lin’
Uzbrojenie
1 działo kal. 85 mm 90-K L/52
2 działka kal. 37 mm 70-K L/73 (2 x I)
6 wkm 2M-1 kal. 12,7 mm (3 x II)
2 rakietowe mbg RBU-1200
2 miotacze i 2 zrzutnie bg, ew. 18 min
Wyposażenie
trał kontaktowy KPT-1
radiostacja R-609
Załoga

54-55

ORP Wytrwały – polski ścigacz okrętów podwodnych z okresu zimnej wojny, a wcześniej radziecki BO-344 i MPK-344[a], jeden z ośmiu pozyskanych przez Polskę okrętów projektu 122bis. Okręt został zwodowany 29 marca 1951 roku w stoczni numer 340 w Zielonodolsku, a do służby w Marynarce Wojennej ZSRR przyjęto go w sierpniu tego roku. W 1957 roku jednostka została wydzierżawiona przez Polskę i 15 grudnia tego roku weszła w skład Marynarki Wojennej. Okręt, oznaczony podczas służby znakami burtowymi DS-47 i 367, został skreślony z listy floty w lipcu 1970 roku.

Projekt i budowa

Prace nad dużym ścigaczem okrętów podwodnych, będącym rozwinięciem ścigaczy proj. 122A, rozpoczęły się w ZSRR w 1943 roku[1]. Ostateczny projekt jednostki powstał w biurze konstrukcyjnym CKB-51 w Gorki w 1944 roku[1]. W porównaniu do poprzedników nowe okręty miały większą wyporność, doskonalsze uzbrojenie ZOP i wzmocniony kadłub, a przez to wzrosła ich dzielność morska[1]. W 1946 roku rozpoczęto ich produkcję seryjną, budując łącznie 227 okrętów[2].

Na początku lat 50. w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego i Sztabie Generalnym Wojska Polskiego zapadły decyzje o rozpoczęciu licencyjnej budowy ścigaczy projektu 122bis w polskich stoczniach[3][4]. W styczniu 1953 roku przygotowana w Zielonodolsku dokumentacja techniczna (pod oznaczeniem proj. 125) dotarła do Polski, jednak kłopoty z uruchomieniem produkcji okrętów wymusiły w październiku 1954 roku decyzję o rezygnacji z ich budowy w kraju[3][4]. W zamian postanowiono zakupić lub wydzierżawić w ZSRR gotowe jednostki tego typu[3][4].

BO-344 (ros. Bolszoj Ochotnik – Большой Охотник – „duży ścigacz”) zbudowany został w stoczni numer 340 im. A.M. Gorkiego w Zielonodolsku (nr budowy 506)[2][5]. Stępkę okrętu położono 10 lutego 1951 roku, a zwodowany został 29 marca 1951 roku[2][6]. BO-347 także powstał w stoczni numer 340 w Zielonodolsku (nr budowy 509); jego stępkę położono 31 marca 1951 roku, a wodowanie odbyło się 25 maja tego roku[2][7].

Dane taktyczno-techniczne

Armata morska 90-K kal. 85 mm pochodząca z jednego ze ścigaczy proj. 122bis, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

Okręt był dużym, pełnomorskim ścigaczem okrętów podwodnych[1]. Długość całkowita wynosiła 52,2 metra (49,5 metra na konstrukcyjnej linii wodnej), szerokość 6,6 metra i zanurzenie 2,2 metra[8][9]. Kadłub podzielony był na dziesięć przedziałów wodoszczelnych i miał na większej części dno podwójne[10]. Wyporność standardowa wynosiła 302 tony, zaś pełna 336 ton[9][b].

Okręt napędzany był przez trzy silniki wysokoprężne 9D o mocy 809 kW (1100 KM) każdy, z których dwa zewnętrzne umieszczone były w maszynowni dziobowej, a środkowy – w przedziale rufowym[11][12][c]. Trzy wały napędowe, połączone z silnikami sprzęgłami zębatymi typu 4MA, poruszały trzema trójłopatowymi śrubami o średnicy 1,13 metra każda[13]. Maksymalna prędkość okrętu wynosiła 18,7 węzła[9][11], zaś ekonomiczna 12 węzłów[14]. Okręt zabierał 18 ton paliwa, co pozwalało osiągnąć zasięg wynoszący 3000 Mm przy prędkości 8,5 węzła lub 399 Mm przy prędkości 18,5 węzła[11][13]. Energię elektryczną zapewniały dwa generatory wysokoprężne DG-18[2][13]. Autonomiczność wynosiła 10 dób[2][13].

Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiło umieszczone na dziobie, osłonięte tarczą pancerną, pojedyncze działo kalibru 85 mm L/52 90-K, z zapasem amunicji wynoszącym 230 sztuk[11][13]. Kąty ostrzału wynosiły 0–155° na każdą burtę, kąt podniesienia lufy od -5 do +85°, donośność pozioma 15 500 metrów (pionowa 10 500 metrów), zaś teoretyczna szybkostrzelność 18 strz./min[15]. W części rufowej znajdowały się dwa pojedyncze działka plot. kal. 37 mm 70-K L/73 (również osłonięte tarczami pancernymi), z zapasem amunicji wynoszącym 1000 sztuk na lufę[11][13]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -10 do +85°, donośność pozioma 8400 metrów (pionowa 5000 metrów), zaś teoretyczna szybkostrzelność 150 strz./min[16]. Prócz tego na okręcie zamontowano trzy podwójne stanowiska wielkokalibrowych karabinów maszynowych 2M-1 kal. 12,7 mm L/79, z zapasem 2000 sztuk amunicji na lufę (jedno na dziobie, za działem kal. 85 mm i dwa za kominem na pokładzie przy burtach)[11][17]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -10 do +90°, donośność pozioma 3500 metrów (pionowa 1500 metrów), zaś teoretyczna szybkostrzelność 250 strz./min[16]. Broń ZOP stanowiły dwa rakietowe miotacze bomb głębinowych RBU-1200 na dziobie jednostki (z zapasem 32 bomb RGB-1, a później RGB-12), dwa miotacze typu BMB-1 i dwie zrzutnie bomb głębinowych B-1 (z łącznym zapasem 30 bomb)[11][17]. Alternatywnie okręt mógł przenosić do 18 min[8][17].

Wyposażenie uzupełniał trał kontaktowy KPT-1, fumator DA-3 i 10 świec dymnych MDSz[17]. Wyposażenie radioelektroniczne obejmowało radiostację R-609, dwa kompasy magnetyczne, żyrokompas Kurs-4, log 1R-2, echosondę NEŁ-3, sonar Tamir-11 oraz radar Lin’[11][18].

Załoga okrętu składała się z 54–55 oficerów, podoficerów i marynarzy[8][14][d].

Służba

Remont jednego z polskich ścigaczy proj. 122bis

BO-344 został przyjęty do służby w Marynarce Wojennej ZSRR 16 sierpnia 1951 roku[2][6]. Okręt służył początkowo w 8. (północnej) Flocie Bałtyckiej[19]. W 1952 roku na ścigaczu stację radiolokacyjną Gjujs-1M wymieniono na nowszy model Nieptun, zaś w latach 1954–1955 zamiast Nieptuna zamontowano radar Lin’; wymieniono też sonar Tamir-10 na Tamir-11[19]. 24 grudnia 1955 roku ścigacz przyporządkowano połączonej Flocie Bałtyckiej[19]. 27 grudnia 1956 roku w związku ze zmianą klasyfikacji okręt otrzymał nazwę MPK-344 (ros. Małyj Protiwołodocznyj Korabl)[2][6].

1 sierpnia 1957 roku, na mocy zawartego z ZSRR porozumienia[20], jednostka została wydzierżawiona przez Polskę na okres pięciu lat (wraz z bliźniaczymi ścigaczami „Zwinny”, „Zręczny” i „Groźny”)[7][8]. 15 grudnia 1957 roku na Oksywiu ścigacz pod nazwą ORP „Wytrwały” został przyjęty w skład Marynarki Wojennej, rozkazem Ministra Obrony Narodowej nr 072/Org. z 13 grudnia[21][22][e]. Nazwa okrętu nawiązywała do cechy charakteru, jaką m.in. powinien charakteryzować się żołnierz[7]. Pierwszym polskim dowódcą jednostki został por. mar. Erwin Chojnacki[14][11]. Okręt z oznaczeniem burtowym DS-47 (od „Duży Ścigacz”) wszedł w skład II grupy poszukująco-uderzeniowej Dywizjonu Dozorowców i Dużych Ścigaczy Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy, stacjonując na Helu[11][23]. Zadaniem jednostki było poszukiwanie i zwalczanie wrogich okrętów podwodnych oraz eskorta własnych okrętów, zespołów desantowych i statków handlowych[24].

W marcu 1958 roku „Wytrwały” wziął udział w ćwiczeniach pod Ustką, zaś w czerwcu uczestniczył w doświadczalnych strzelaniach przeciwlotniczych do worka zrzucanego przez samolot Ił-28 na poligonie w Wicku Morskim[25]. 5 lipca okręt wziął udział w akcji ratowniczej załogi radzieckiego wodnosamolotu, zaś w październiku uczestniczył w ćwiczeniach z użyciem bojowych środków trujących[25]. W 1958 roku wyposażenie radioelektroniczne jednostki uzupełniono o system rozpoznawczy „swój-obcy” typu Kremnij-2, składający się z urządzenia nadawczego Fakieł-MZ i odbiorczego Fakieł-MO[4].

21 maja 1959 roku „Wytrwały” wyszedł na spotkanie przybywających do Gdyni duńskich okrętów[25]. W czerwcu ścigacz uczestniczył w paradzie z okazji obchodów Dni Morza w Szczecinie, obserwowanej przez I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułkę, premiera Józefa Cyrankiewicza, ministra obrony narodowej gen. broni Mariana Spychalskiego, dowódcę MW kadm. Zdzisława Studzińskiego i I sekretarza Bułgarskiej Partii Komunistycznej Todora Żiwkowa[25]. W dniach 9–15 lipca OORP „Wytrwały” i „Żubr” eskortowały zbiornikowiec Z-1 w rejsie do Zatoki Kilońskiej, w drodze powrotnej płynąc wzdłuż wybrzeża Szwecji[25]. Na przełomie lipca i sierpnia okręt wziął udział w ćwiczeniach bałtyckich flot Układu Warszawskiego[25].

4 stycznia 1960 roku numer burtowy okrętu został zmieniony na 367[2][26][f]. W tym roku „Wytrwały” wziął też udział w obchodach Dni Morza, zostając udostępniony do zwiedzania w Gdyni, Gdańsku i Sopocie[25].

Od stycznia 1961 roku okręt włączono do Dywizjonu Ścigaczy, nadal bazując na Helu[26][27]. W drugiej połowie maja sześć ścigaczy proj. 122bis (OORP „Wytrwały”, „Zręczny”, „Zwinny”, „Czujny”, „Nieugięty” i „Zwrotny”) wzięło udział w ćwiczeniach artyleryjskich pod Ustką[28]. W czerwcu „Wytrwały”, „Zręczny”, „Zwrotny” i „Zwinny” w ramach obchodów Dni Morza zostały udostępnione do zwiedzania w Gdańsku, Gdyni, Sopocie i Kołobrzegu[28].

W dniach 3-10 lutego 1962 roku nieopodal Świnoujścia OORP „Wytrwały”, „Zwinny”, „Czujny” i „Zawzięty” uczestniczyły w kolejnych ćwiczeniach ZOP bałtyckich flot Układu Warszawskiego[28]. Między 7 a 14 maja wszystkie polskie ścigacze proj. 122bis wzięły udział w rejsie nawigacyjno-szkoleniowym wzdłuż południowego wybrzeża Morza Bałtyckiego na trasie od Helu poprzez Kołobrzeg, Świnoujście, Szczecin (do którego zawinęło pięć okrętów), Sassnitz i Warnemünde (gdzie dotarły trzy jednostki, w tym „Wytrwały”); trasa powrotna prowadziła przez Ustkę na Hel[28]. Od 17 do 21 maja cały Dywizjon Ścigaczy uczestniczył w ćwiczeniach osłony desantu i zabezpieczenia jego przebiegu; pod koniec maja i 7 czerwca ścigacze przeprowadziły ćwiczenia artyleryjskie[28]. Po zakończeniu okresu dzierżawy jednostka wraz z pozostałymi siedmioma ścigaczami została zakupiona przez polski rząd od ZSRR (łączny koszt ośmiu okrętów wyniósł 200 tys. zł)[7][26]. Od 28 września do 7 października siedem okrętów proj. 122bis (z „Wytrwałym”, a bez „Groźnego”) wzięło udział w manewrach sił morskich UW oznaczonych kryptonimem Bałtyk 62, które odbyły się u wybrzeży Polski i NRD[29].

Od 2 stycznia 1963 roku do 6 lipca 1964 roku okręt przebywał w stoczni, przechodząc remont średni (wiązało się to z przeniesieniem jednostki do II rezerwy i zmniejszeniem liczebności załogi do kilkunastu osób - oficera mechanika i 12 marynarzy)[30].

W trzeciej dekadzie maja 1965 roku OORP „Wytrwały”, „Zwinny” i „Groźny” uczestniczyły w ćwiczeniach Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy w Zatoce Puckiej, podczas których doskonalono umiejętności nocnego pobierania i stawiania min, strzelań przeciwlotniczych i konwojowania statków[31]. 1 czerwca okręt przyporządkowano do 11. Dywizjonu Ścigaczy 9. Flotylli Obrony Wybrzeża[11][26]. 27 czerwca OORP „Wytrwały”, „Zwinny”, „Zawzięty” i „Groźny” wzięły udział w paradzie z okazji święta MW[31]. W grudniu okręt dozorował rejon Cieśnin Duńskich, zostając zastąpiony przez „Groźnego”[32].

W sierpniu 1966 roku na poligonie koło Ustki OORP „Wytrwały”, „Zręczny” i „Zawzięty” ćwiczyły wykrywanie pól minowych przy pomocy sonaru i niszczenie ich z użyciem rakietowych bomb głębinowych[32].

8 maja 1967 roku 11 Dywizjon Ścigaczy (bez uszkodzonego „Zawziętego”) rozpoczął udział w ćwiczeniach 9. Flotylli Obrony Wybrzeża, które obejmować miały prócz zwalczania okrętów podwodnych także nocne strzelania, stawianie min, eskortę konwojów czy działania w strefie skażeń bronią masowego rażenia[33]. ORP „Wytrwały”, wchodząc do portu w Gdyni po tarczę artyleryjską, uderzył w falochron i musiał udać się na remont do stoczni[33]. Z powodu zaostrzenia sytuacji międzynarodowej w wyniku wybuchu trzeciej wojny izraelsko-arabskiej w czerwcu podniesiono stan gotowości bojowej ścigaczy, intensyfikując rejsy dozorowe (m.in. w dniach 15–30 czerwca w rejonie Ustki patrolowały „Czujny”, „Wytrwały” i „Groźny”, a od 24 lipca do 10 sierpnia „Zręczny”, „Nieugięty” i „Groźny”)[34]. W dniach 12–20 lipca sześć ścigaczy 11. Dywizjonu (prócz „Zwinnego” i „Zawziętego”) wzięło udział w ćwiczeniach całej polskiej floty pod kryptonimem Neptun-67[34]. Na przełomie sierpnia i września jednostka wraz wszystkimi pozostałymi ścigaczami proj. 122bis wzięła udział we wspólnych z Volksmarine ćwiczeniach Wrzesień-67[34].

W dniach 19–24 lutego 1968 roku okręt wziął udział w ćwiczeniach 9. Flotylli Obrony Wybrzeża, doskonaląc działania ZOP w warunkach użycia broni masowego rażenia[34]. ORP „Wytrwały” znajdował się już wówczas w złym stanie technicznym (podobnie jak pozostałe bliźniacze ścigacze)[26][35]. Rozkaz Dowódcy MW nr 030/DMW z 6 maja 1968 roku wprowadził ograniczenia w eksploatacji zużytych jednostek: mogły pływać do stanu morza 6 i przy maksymalnej sile wiatru 8° B, a „całą naprzód” mogły utrzymywać jedynie przez godzinę i to w wyjątkowych wypadkach[36]. W dniach 10–16 lipca wszystkie ścigacze proj. 122bis uczestniczyły w ćwiczeniach polskiej floty, a pod koniec miesiąca w manewrach sił Układu Warszawskiego pod kryptonimem Północ 68[36].

W lutym 1969 roku „Wytrwały” i „Zwinny” uczestniczyły w ćwiczeniach ZOP z okrętami radzieckiej Floty Bałtyckiej[36]. Między 14 a 28 września sześć ścigaczy z 11 Dywizjonu (oprócz „Groźnego” i „Zawziętego”) uczestniczyło w wielkich manewrach flot Układu Warszawskiego „Odra – Nysa 69”. Prócz zadań ZOP okręty ćwiczyły eskortowanie konwojów i sił głównych oraz niszczenie zagród minowych, a na koniec wzięły udział w desancie na plażach pod Ustką[35].

26 stycznia 1970 roku ścigacz stał się jednostką pomocniczą, z przydziałem do 43 Dywizjonu Pomocniczych Jednostek Pływających[37]. Wiosną rozpoczęto rozbrajanie znajdującego się w II rezerwie okrętu, a na jego pokładzie pozostało jedynie dwóch oficerów, 3 podoficerów i 20 marynarzy[35]. Ostatnie opuszczenie bandery odbyło się 16 marca 1970 roku, zaś rozkazem Dowódcy MW nr 020/Org. z 23 maja okręt został skreślony listy floty 15 lipca 1970 roku[11][35][g].

Dowódcy okrętu

Zestawienie zostało opracowane na podstawie Rochowicz 2017 ↓, s. 30 i Wierzykowski 2017 ↓, s. 133:

  • por. mar. Erwin Chojnacki
  • por. mar. Edmund Drożniakiewicz
  • por. mar. Adam Sokołowski
  • por. mar. Gwidon Paradowski
  • por. mar. Zbigniew Kluzowski
  • por. mar. Henryk Porzycz

Uwagi

  1. ↑ a b ORP „Wytrwały” jako BO-344 identyfikują Gogin 2021a ↓, Gogin 2021b ↓, Volkov i Brichevsky 2021 ↓, Pietlewannyj 2009 ↓, s. 126, Cichy 2006b ↓, s. 67, Cichy 2006c ↓, s. 53 oraz Sołkiewicz 2015 ↓, s. 344. Natomiast Koszela 2017 ↓, s. 318, Rochowicz 1998a ↓, s. 28 i Rochowicz 2017 ↓, s. 22 identyfikują okręt jako BO-347 (MPK-347) i w związku z tym podają oni inne daty położenia stępki, wodowania i wcielenia do służby.
  2. ↑ Gardiner i Chumbley 1996 ↓, s. 419 podają wyporność standardową 300 ton i pełną 330 ton, Koszela 2017 ↓, s. 318 257,5/344,5 tony, zaś Gogin 2021a ↓ i Gogin 2021b ↓ 289/325 ton.
  3. ↑ Gogin 2021a ↓, Gogin 2021b ↓ i Volkov i Brichevsky 2021 ↓ podają, że okręt napędzały amerykańskie silniki General Motors 12-278A o łącznej mocy 3600 KM.
  4. ↑ Soroka 1986 ↓, s. 50 i Piwowoński 1989 ↓, s. 339 podają, że załoga liczyła 57 osób.
  5. ↑ Okręt został oficjalnie skreślony z listy radzieckiej floty 5 lutego 1958 roku[6][19].
  6. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 64 podaje, że zmiana numeru burtowego ścigacza odbyła się 1 stycznia 1960 roku.
  7. ↑ Gogin 2021b ↓ podaje, że okręt wycofano w 1972 roku, zaś Cichy 2006c ↓, s. 54 podaje, że stało się to 1 stycznia 1970 roku.

Przypisy

  1. ↑ a b c d Cichy 2006a ↓, s. 62.
  2. ↑ a b c d e f g h i Volkov i Brichevsky 2021 ↓.
  3. ↑ a b c Cichy 2006c ↓, s. 52.
  4. ↑ a b c d Rochowicz 1998a ↓, s. 27.
  5. ↑ Cichy 2006b ↓, s. 64.
  6. ↑ a b c d Cichy 2006b ↓, s. 67.
  7. ↑ a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 22.
  8. ↑ a b c d Gogin 2021b ↓.
  9. ↑ a b c Cichy 2006a ↓, s. 70.
  10. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 65.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l Koszela 2017 ↓, s. 318.
  12. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 65-68.
  13. ↑ a b c d e f Cichy 2006a ↓, s. 68.
  14. ↑ a b c Cichy 2006c ↓, s. 53.
  15. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 68-71.
  16. ↑ a b Cichy 2006a ↓, s. 71.
  17. ↑ a b c d Cichy 2006a ↓, s. 69.
  18. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 70-71.
  19. ↑ a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 21.
  20. ↑ Ciesielski, Pater i Przybylski 1992 ↓, s. 269.
  21. ↑ Sołkiewicz 2015 ↓, s. 334.
  22. ↑ Rochowicz 1998b ↓, s. 31.
  23. ↑ Cichy 2006c ↓, s. 53-54.
  24. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 23.
  25. ↑ a b c d e f g Rochowicz 2017 ↓, s. 24.
  26. ↑ a b c d e Cichy 2006c ↓, s. 54.
  27. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 67.
  28. ↑ a b c d e Rochowicz 2017 ↓, s. 25.
  29. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 26.
  30. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 27.
  31. ↑ a b Rochowicz 2017 ↓, s. 28.
  32. ↑ a b Rochowicz 2017 ↓, s. 29.
  33. ↑ a b Rochowicz 2017 ↓, s. 30.
  34. ↑ a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 31.
  35. ↑ a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 33.
  36. ↑ a b c Rochowicz 2017 ↓, s. 32.
  37. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 92.

Bibliografia

  • Jarosław Cichy. Ścigacze okrętów podwodnych typu „Kronstadt”. Cz. I. „Okręty Wojenne”. Nr 3 (77), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Jarosław Cichy. Ścigacze okrętów podwodnych typu „Kronstadt”. Cz. II. „Okręty Wojenne”. Nr 4 (78), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Jarosław Cichy. Ścigacze okrętów podwodnych typu „Kronstadt”. Cz. III. „Okręty Wojenne”. Nr 5 (79), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Czesław Ciesielski, Walter Pater, Jerzy Przybylski: Polska Marynarka Wojenna 1918-1980. Wyd. I. Warszawa: Bellona, 1992. ISBN 83-1108-202-2.
  • Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1996. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
  • Ivan Gogin: ARTILLERIST large submarine chasers (projects 122, 122a and 122bis) (1941-1955). Navypedia. [dostęp 2021-04-20]. (ang.).
  • Ivan Gogin: CZUJNY large submarine chasers (project 122bis) (1950-1953/1955-1957). Navypedia. [dostęp 2021-04-20]. (ang.).
  • Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. I. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-67-2.
  • M.B. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: Galeja Print, 2009. ISBN 978-5-8172-0127-7. (ros.).
  • Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 83-10-08902-3.
  • Robert Rochowicz. Rok 1957. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 4 (11), 1998. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Ścigacze okrętów podwodnych projektu 122. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 1 (8), 1998. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Ścigacze okrętów podwodnych projektu 122bis. „Morze”. Nr 1 (16), 2017. ZBiAM. ISSN 2543-5469. 
  • Mieczysław Serafin: Polska Marynarka Wojenna 1945-2007. Kronika wydarzeń. Gdynia: Zespół Redakcyjno-Wydawniczy Marynarki Wojennej, 2008. ISBN 978-83-88698-03-3.
  • Henryk Sołkiewicz (red.): Ewolucyjny rozwój sił okrętowych Marynarki Wojennej w latach 1945–2010. Gdynia: Wydawnictwo BP/Akademia Marynarki Wojennej, 2015. ISBN 978-83-941308-4-8.
  • Marek Soroka: Polskie Okręty Wojenne 1945-1980. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986. ISBN 83-215-3249-7.
  • Roman Volkov, Andrew Brichevsky: Large submarine chasers – Project 122bis. RussianShips.info. [dostęp 2021-04-20]. (ang.).
  • Waldemar Wierzykowski: Polska Marynarka Wojenna: ilustrowane kalendarium 1918-2018. T. II: 1946–1989. Świnoujście, Gdynia: Wydawnictwo BP, Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte, 2017. ISBN 978-83-65763-07-5.
Polskie ścigacze okrętów podwodnych projektu 122bis

Media użyte na tej stronie

Naval Ensign of the Soviet Union (1950–1991).svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Naval Ensign of Poland (1980-1993).svg
Bandera wojenna Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Oparta na File:Naval Ensign of Poland.svg i File:Herb PRL.svg. Używana oficjalnie do 1990 roku - a więc także przez Marynarkę Wojenną III RP.
Naval Ensign of Poland.svg
Bandera wojenna Rzeczypospolitej Polskiej. Oparta na Image:Flag of Poland (state).svg. Zgodnie z decyzją podjętą w tym głosowaniu, symboliczne użycie polskiej flagi/godła powinno być oparte o uproszczone kolory HTML: white (#ffffff) i crimson (#dc143c).
ORP Zawziety 1953.jpg
Ścigacz okrętów podwodnych ORP "Zawzięty" proj. 122bis
Polski scigacz op proj.122bis dok.jpg
Polski ścigacz okrętów podwodnych proj.122bis w doku
90-K 85 mm Gdynia.jpg
Autor: Zala, Licencja: CC BY-SA 4.0
Armata morska 90-K kal. 85 mm pochodząca ze ścigaczy okrętów podwodnych projektu 122bis, eksponowana w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni.