O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem

O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem

Jubileuszowe wydanie rozprawy z komentarzem Stanisława Potrzebowskiego z 2018 roku
Autor	Zorian Dołęga-Chodakowski
Tematyka	religia Słowian
Typ utworu	rozprawa
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Warszawa
Język	polski
Data wydania	1818

O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem – rozprawa autorstwa Zoriana Dołęgi-Chodakowskiego, opublikowana po raz pierwszy w 1818 roku w 5. numerze czasopisma „Ćwiczenia Naukowe”^[1].

Tło

W drugiej dekadzie XIX wieku Dołęga-Chodakowski, uciekając po dezercji z armii carskiej, zajmował się podróżami. W ich trakcie nawiązał kontakt z Adamem Czartoryskim, który to zdecydował się objąć opieką jego działalność naukową. Z jego polecenia, w celu badania zabytków po dawnych Słowianach, w 1817 roku udał się do Galicji, a konkretnie do Krakowa, gdzie prowadził poszukiwania w archiwach i bibliotekach. Starał się jednocześnie uzyskać dofinansowanie z Uniwersytetu Wileńskiego. W 1818 roku, namówiony przez Czartoryskiego, napisał w Sieniawie nad Sanem^[2] rozprawę „O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem”, w której podsumował wyniki swoich dociekań^[3].

Treść

Praca Zoriana Dołęgi-Chodakowskiego zaczyna się od refleksji nad wpływem przyjęcia chrześcijaństwa na tożsamość ludów słowiańskich – jego zdaniem, owo wydarzenie uczyniło Słowian „sobie samym cudzymi” przez wzgląd na przerwanie więzi pomiędzy pokoleniami oraz zohydzenie przedchrześcijańskiej kultury i historii^[4]. Dodaje do tego fakt wcielenia Słowiańszczyzny do ogólnoeuropejskiej kultury, w której nie było możliwości wytworzenia pełnoprawnej, słowiańskiej formacji kulturowej. Pisząc o słabnącym pod wpływem chrześcijaństwa „duchu niepodległym”, osadza on kwestię przywrócenia dawnych wierzeń i odzyskania własnej tożsamości w kontekście samostanowienia narodów słowiańskich^[2][5].

W dalszej części nakreślił on program badań lingwistycznych (ze względu na ponadczasową zdolność języka do przechowywania treści kultury), a także etnograficznych i tych obejmujących herby szlacheckie, w których również zachowane zostały ślady dawnych wierzeń, tradycji i wydarzeń z dziejów Słowiańszczyzny^[2][5]. Tekst kończy się apelem o podjęcie badań archeologicznych w celu zabezpieczenia materialnych pozostałości dawnych dziejów^[2], a jego główne przesłanie stanowi postulat konieczności powrotu do wiary rodzimej Słowian^[6].

Znaczenie

Zorian Dołęga-Chodakowski swoją rozprawą podważył istniejące wyobrażenia o korzyściach, jakie miało przynieść przyjęcie chrześcijaństwa w Polsce, a także uczynił się prekursorem późniejszych słowiańskich ruchów^[7]. Twierdził, że nowa religia zatarła charakterystyczne cechy Słowian oraz ich dorobek kulturowy, jednak elementy związane z poprzednimi wierzeniami przetrwały w kulturze ludowej i poprzez jej badanie na szeroką skalę możliwe stanie się duchowe odrodzenie narodu^[8]. Określił się w niej jako poganin^[9], wzywając jednocześnie do powrotu do religii Słowian, tym samym zapisując się w historii jako pierwszy orędownik współczesnego rodzimowierstwa słowiańskiego^[10][11]. Jego wpływy były wyraźnie widoczne między innymi na przykładzie terminologii używanej przez Koło Czcicieli Światowida. Cytaty ze Sławiańszczyzny... znalazły się też w jednej z wersji creda Zrzeszenia Rodzimej Wiary^[12] oraz w Poszerzonym wyznaniu wiary późniejszej Rodzimej Wiary^[13].

Praca Dołęgi-Chodakowskiego stanowiła źródło inspiracji dla wielu poetów doby romantyzmu^[10] (szczególnie po powstaniu listopadowym^[1]), którzy między innymi dzięki niemu mogli tworzyć nawiązania do rdzennej kultury ludów słowiańskich, przyczyniając się tym samym do wzmożonego zainteresowania ludowością i zaznajomienia polskich elit intelektualnych po raz pierwszy od wieków z koncepcjami mającymi swoje źródło w rodzimej kulturze niechrześcijańskiej. To z kolei przełożyło się na wzrost liczby prac naukowych i popularyzatorskich dotyczących wierzeń Słowian^[8]. Wśród osób, które inspirowały się Dołęgą-Chodakowskim, byli między innymi Adam Mickiewicz czy Józef Kraszewski^[11], a w epoce Młodej Polski także Stanisław Witkiewicz czy Stanisław Wyspiański^[14]. Z inspiracji jego pracą powstały też czasopisma „Haliczanin” oraz „Ziewonia”, wydawane we Lwowie^[15].

Sama Sławiańszczyzna... wznawiana była wielokrotnie i cieszy się uznaniem nie tylko w Polsce, ale też na Białorusi, Litwie czy Ukrainie^[10].

Przypisy

Bibliografia

• Zorian Dołęga-Chodakowski. O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem. „Ćwiczenia Naukowe”. 5, 1818. Warszawa. [dostęp 2018-09-15]. 
• Stanisław Potrzebowski: Zorian Dołęga-Chodakowski. Znaczenie jego dzieła 1818-2018. W: Zorian Dołęga-Chodakowski: O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem. Znaczenie jego dzieła 1818-2018. Stanisław Potrzebowski (red., komentarz). Wrocław: Rodzima Wiara, 2018, s. 27–41. ISBN 978-83-947799-0-0.
• Agnieszka Gajda: Romanticism and the Rise of Neopaganism in Nineteenth-Century Central and Eastern Europe: The Polish Case. W: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto (red.), Scott Simpson (red.). Durham: Acumen, 2013, s. 44–61. ISBN 978-1-84465-662-2. (ang.).
• Poprzednicy Zadrugi. W: Stanisław Potrzebowski: Słowiański ruch Zadruga. Szczecin: Wydawnictwo Triglav, 2016, s. 11–12. ISBN 978-83-62586-96-7.
• Zorian Dołęga-Chodakowski (Pseudonym of Adam Czarnocki, 1784–1825). W: Scott Simpson: Native Faith. Polish Neo-Paganism at the Brink of the 21st Century. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2000, s. 50–51, seria: Religiologica Juventa. ISBN 83-88508-07-5. (ang.).

Linki zewnętrzne

• O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem, polona.pl (skany pierwodruku)
• O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem, racjonalista.pl