O Trójcy Świętej

O Trójcy Świętej (De Trinitate) – dzieło teologiczne Augustyna z Hippony na temat chrześcijańskiego dogmatu Trójcy Świętej napisane w piętnastu księgach w latach 399-419. Najważniejsza zachodnia polemika z arianizmem[1].

Głównym motywem Augustyna było ukazanie, że nie ma nic nieracjonalnego w pojmowaniu Boga jako bytu jednego i troistego. Głównym argumentem biskupa Hippony było podobieństwo Trójcy Świętej do triady istniejącej w duszy ludzkiej. Zgodnie z analizą antropologiczną tego czym jest dusza: poznanie, pamięć i pragnienie (wola) tworzą w niej jedną ludzką osobowość[2].

Powstanie

Augustyn zaczął pisać swe dzieło ok. 400 r. i kontynuował je, zgodnie z przekonującymi przesłankami, dłużej niż do roku 413. Wtedy bowiem zetknął się z niektórymi ujęciami trynitarnymi Wschodnich Ojców Kościoła, które wpłynęły na jego nauczanie na temat relacji w Trójcy. Zagadnienie relacji Doktor Kościoła omawia w księgach V-VII, zostały one napisane po 413 r.[3] Szczegółowe badania wykazują, że Augustyn w trakcie postępowania swych studiów przepracowywał wcześniej napisane księgi, np. bardzo rozwinięta doktryna misji i teofanii Osób Trójcy, która rozpoczyna Księgę II, powinna być datowana na rok 418[4]. Do zakończenia dzieła najusilniejszymi prośbami (vehementissima postulatione) zachęcali Augustyna „liczni bracia”. Dokończenie pisania polecił mu także sam biskup Kartaginy Aureliusz. Augustyn pisał o tym w 416 r. w liście do Aureliusza, wspominając jednocześnie, że pierwsza część niedokończonego dzieła została przedwcześnie, bez jego wiedzy i bez odpowiedniej korekty, przekazana do publicznego wglądu. Stąd Augustyn przerwał dyktowanie dzieła na jakiś czas[5].

Ważnym źródłem doktryny trynitarnej Augustyna zawartej w dziele O Trójcy Świętej było nauczanie Ambrożego i Hilarego z Poitiers[6].

Układ i treść

De Trinitate ma piętnaście ksiąg. Można dostrzec ich wyraźny podział na dwie części.

  • Pierwsza część (księgi I-VII) – czerpiąc z Pisma świętego Augustyn ukazał jedność Trójcy i równość osób, następnie przeanalizował fragmenty biblijne, które wyjaśniają i obalają zarzuty przeciwko boskości Syna i Ducha Świętego.
  • Druga część (księgi VIII-XV) – przeprowadzając właściwą sobie refleksję spekulatywną, Augustyn poszukiwał w niej niedoskonałej, ludzkiej wiedzy o Trójcy. Posłużył się do tego długą serią obrazów i analogii. W dalszym ciągu, analizował psychologiczną naturę człowieka, aby odnaleźć tam, drogą introspekcji, obraz Trójcy w ludzkiej duszy. Odwoływał się do Księgi Rodzaju 1,26-27, gdzie mowa jest o tym, że człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boga. Doktor łaski wnioskował, że natura ludzka zatem w pewien sposób odzwierciedla wyciśniętą na nim boską pieczęć.

W księdze XV,3.5. Augustyn sam dokonał pewnego podsumowania poprzednich czternastu ksiąg[7].

Kwestia Filioque

W księdze XV, 26.47 De Trinitate Augustyn podkreślił, że sam Ojciec jest źródłem pochodzenia zarówno Syna, jak i Ducha Świętego, a więc Syn nie jest przyczyną istnienia Ducha w tym samym sensie co Ojciec. Stąd Augustynowa koncepcja Filioque nie sprzeciwiała się monarchicznej roli Ojca.

Augustyn widział jednak konieczność ukazania udziału Syna w pochodzeniu Ducha w łonie Trójcy, ze względu na poglądy arian. Według biskupa Hippony należało mówić, że Duch pochodzi od Ojca i Syna – „od obu”, gdyż doktryna o Trójcy, w której pochodzenie Ducha od Ojca wykluczałaby Syna, dawałaby do rąk argument arianizmowi.

Takie ujęcie tematu Trójcy Augustyn znał z pism antyariańskiego pisarza Hilarego z Poitiers (315-367), którego autorytet poważał. Podobnie w Kościołach greckich wypowiadali się Epifaniusz z Salaminy (315-403), a także Cyryl z Aleksandrii (378-444[1].

Wydania krytyczne

  • CCL 50 / 50A, wyd. W.J. Mountain, Fr. Gloire /1968/.

Wydania polskie

O Trójcy Świętej, przeł. M. Stokowska

  • Pierwsze wydanie:Poznań-Warszawa-Lublin 1963, Pisma Ojców Kościoła 25, s. 490.
  • Drugie wydanie: Kraków: Znak, 1996, seria: Biblioteka Filozofii Religii, s. 661, ISBN 83-7006-498-1

Przypisy

  1. ↑ a b Por. Henry Chadwick: Historia rozłamu Kościoła Wschodniego i Zachodniego. Od czasów apostolskich do Soboru florenckiego. Paweł Sajdek (przekład). Kraków: WAM, 2009, s. 45-47.
  2. ↑ Por. Augustine, St, of Hippo. W: Dictionnary of the Christian Church. F.L. Cross, E.A. Livingstone (red.). Wyd. 3. Oksford: Oxford University Press - Hendrickson Publishers Inc., 2007, s. 129. ISBN 978-1-59856-250-7.
  3. ↑ Irénée Chevalier: Saint Augustin et la pensée grecque. Les relations trinitaires. Fribourg: 1940, s. 15-28.
  4. ↑ Por. Anne-Marie La Bonnardière: Recherche de chronologie augustinienne. Paryż: 1965, s. 94-95.111.Eugene TeSelle: Augustine the Theologian. Londyn: 1970, s. 223-237. ISBN 0223-97728-4. 2-e wyd. 2002, ISBN 1-57910-918-7
  5. ↑ Por. Sant'Agostino: Lettera 174. W: Tenże: Le lettere. T. 2 (124-184A). Rzym: Città Nuova Editrice, 1971, s. 838-840, seria: Oppere di San'Agostino.
  6. ↑ Por. Jean-Louis Maier: Les missions divines selon saint Augustin. Fryburg szwajcarski: 1960, seria: Paradosis 16.
  7. ↑ Moriones 2004 ↓, s. 43-44.

Bibliografia

  • Jerzy Misiurek, Augustyn [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 1, Lublin 1973.
  • Francisco Moriones: Ante el misterio de la Trinidad. W: Tenże: Teología de San Agustín. Madryt: Biblioteca de Autores Cristianos, 2004, s. 41-60.

Linki zewnętrzne