Obóz NKWD w Rembertowie

Obóz NKWD w Rembertowie

Pomnik Więźniów Obozu NKWD w Rembertowie
Typ	obóz specjalny
Odpowiedzialny	ZSRR (NKWD)
Rozpoczęcie działalności	1944
Zakończenie działalności	1945
Terytorium	Polska
Miejsce	Rembertów, Warszawa
Pierwotne przeznaczenie	Zakłady Amunicyjne „Pocisk”
Narodowość więźniów	głównie Polacy, także Niemcy, Rosjanie i inni
Wyzwolony przez	Armia Krajowa
	4 lipca 1945
brak współrzędnych

Obóz NKWD w Rembertowie – specjalny obóz NKWD Nr 10, założony w grudniu 1944^[1], po wkroczeniu Armii Czerwonej do Rembertowa (12 września 1944), na terenie rembertowskiej fabryki Zakładów Amunicyjnych „Pocisk” i pełniący rolę punktu zbornego przed deportacją w głąb ZSRR^[2].

Warunki w obozie

NKWD zaadaptowało do swoich potrzeb znajdujący się w tym miejscu obóz niemiecki^[3].

Teren obozu otoczony był dwiema liniami drutów kolczastych, z wieżami wartowniczymi. W budynku zwanym „pałacem” mieściła się komenda obozu^[4].

W 1945 dzienne wyżywienie więźnia wynosiło 100 gramów gliniastego chleba, dwa razy dziennie wodnista zupa ze śladami kukurydzy i bez ograniczenia ciepła woda^[5]. Polscy więźniowie mogli jednak otrzymywać paczki żywnościowe^[6]. W gorszej sytuacji znajdowali się więźniowie innych narodowości, wśród których śmiertelność była wyższa niż wśród Polaków (umierało 2–5 osób dziennie)^[6].

Brakowało podstawowych środków higieny, wskutek czego w obozie występowała m.in. wszawica, świerzb i czerwonka^[7].

Z uwagi na krótki okres pobytu więźniowie nie wychodzi poza obręb obozu i byli wykorzystywani wyłącznie do niezbędnych prac na jego terenie^[7].

Więźniowie

Więźniami byli głównie żołnierze Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, NSZ i innych formacji niepodległościowych, granatowi policjanci, a także Niemcy, volksdeutsche, własowcy i inne osoby. Przed umieszczeniem w obozie wielu więźniów przechodziło (nieraz bardzo ciężkie) przesłuchania przez oficerów NKWD w więzieniach UB w Warszawie i innych miastach. Do obozu kierowani byli na podstawie wyroków. W marcu 1945 r. w obozie znajdowało się około 2500 więźniów. Byli oni rozmieszczani w głównej hali fabryki i kilku mniejszych barakach^[8]. W obozie więzieni byli m.in.:

• płk Emil Fieldorf, w aktach NKWD jako kolejarz Walenty Gdanicki, za którego się podał
• Witold Bieńkowski – pracownik Delegatury Rządu^[9]
• ppłk Kazimierz Marszewski – ostatni p.o. Komendanta Obszaru Warszawskiego AK^[10]
• mjr Henryk Odyniec-Dobrowolski „Doliwa” – szef sztabu podokręgu Warszawa – Zachód „Hallerowo” AK, aresztowanego 23 II 1945 r. przez J. Światłę
• Zygmunt Domański – działacz Stronnictwa Narodowego
• gen. bryg. Korpusu Sądowego Edward Gruber – były prokurator Najwyższego Sądu Wojskowego
• Jan Hoppe – były poseł, wiceprezes konspiracyjnego Stronnictwa Pracy
• Józef Hajdukiewicz – reprezentant Stronnictwa Narodowego w Komisji Głównej Rady Jedności Narodowej
• ppłk dypl. Stefan Górnisiewicz – szef Oddziału IV (kwatermistrzowskiego) Komendy Głównej AK
• Alfred Lewandowski – z Czerwonego Krzyża, pełnomocnik Zarządu Głównego PCK w Okręgu Warszawskim
• por. Witold Borowski ps. „Witek” – z Narodowego Związku Wojskowego
• Maria Wiewiórska – łączniczka dowódcy Polskiej Armii Ludowej Henryka Boruckiego „Czarnego”
• ppor. Stanisław Maciejewski „Kożuszek” – żołnierz Szarych Szeregów
• por. Władysław Klimaszewski ps. „Boruta” – komendant Ośrodka I Obwodu „Mewa-Jamnik-Kamień”, zorganizował udaną ucieczkę
• por. Stanisław Cichocki – komendant Ośrodka V Obwodu AK „Sęp-Proso”

Załoga obozu

W momencie rozbicia obozu zastępcą komendanta był mjr Kriuczkin. Komendantem garnizonu do spraw ochrony obozu por. Samochin, a zastępcą komendanta batalionu 332 specjalnych wojsk konwojowych NKWD – kpt. Drankin.

Rozbicie obozu

Decyzję o rozbiciu obozu podjął kpt. Walenty Suda ps. „Młot” – dowódca Obwodu Mińskiego Mazowieckiego AK („Mewa – Kamień”). Obóz został zdobyty i rozbity w nocy z 20 na 21 maja 1945 r. przez oddział dowodzony przez ppor. Edwarda Wasilewskiego „Wichurę”^[11]. W obozie więzieni byli wówczas koledzy żołnierzy tego oddziału, m.in. ppor. Stanisław Maciejewski. Łącznie z obozu udało się wyswobodzić ok. 500 osób, 200 z nich NKWD złapało ponownie na podstawie listów gończych. Pozostałych więźniów w liczbie 1100 wywieziono 4 lipca 1945 do więzienia w Rawiczu. Część więźniów zdołała uciec. Około 130 więźniów transportowanych przez Poznań do Rawicza została odbita w Bąkowcu przez oddział „Orlika” Majora Mariana Bernaciaka.

Stan obecny

Na terenie dawnego obozu przy ul. Marsa 110 znajduje się obecnie 2 Regionalna Baza Logistyczna. Na jej terenie znajduje się jeden grób z krzyżem metalowym nieznanej osoby. Dokumentacji dotyczącej lat 40. brak. Jednostka posiada niewielką izbę pamięci wraz z odtworzonym planem obozu w latach 1944–1945.

Po zewnętrznej stronie ogrodzenia przy ul. Marsa róg ul. Płatnerskiej w maju 1995 odsłonięto pomnik upamiętniający ofiary obozu^[12].

Walki żołnierza polskiego w Rembertowie zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic po II wojnie światowej: „REMBERTÓW 20 – 21 V 1945”.

W 2015 r. na terenie bazy w ramach prac prowadzonych przez b. Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa odkryto szczątki ludzkie^[13].

Obóz w sztuce

Historia obozu rembertowskiego posłużyła jako inspiracja do utworu Jacka Kaczmarskiego Świadkowie

Przypisy

Źródła zewnętrzne

• Sławomir Kalbarczyk: Specjalny Obóz NKWD Nr 10 w Rembertowie., IPN. 2007-01-24. [dostęp 2008-08-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-17)].
• Informacja o filme: Jacek Piotrowski i Grzegorz Popielarz: Specłagier Rembertów. 1995 r., w którym o obozie opowiadają byli więźniowie.
• Stanisław Madrak. Akcja Rembertów. „KARTA”. 2. 
• Marek Hołubicki, Stanisław Madrak. Rozbicie obozu NKWD w Rembertowie. „Tygodnik Ład”. 25, 1990. 
• Obóz bada Stowarzyszenie Wizna1939: https://www.youtube.com/watch?v=poshoAMdFwE