Obóz jeniecki na Glinkach w Toruniu

Obóz jeniecki na Glinkach
Stammlager 312/XX C
Ilustracja
Główne wejście do fortu XIII
Typ

stalag

Odpowiedzialny

 III Rzesza

Rozpoczęcie działalności

1939

Zakończenie działalności

1945

Terytorium

Polska (okupacja niemiecka)

Miejsce

Toruń

Pierwotne przeznaczenie

Twierdza Toruń

Liczba więźniów

54 637

Narodowość więźniów

Rosjanie, Brytyjczycy, Australijczycy, Holendrzy

Liczba ofiar

~ 14 tysięcy

Wyzwolony przez

Armia Czerwona

Upamiętnienie

Cmentarz radziecki pod Toruniem

Położenie na mapie Torunia
Mapa konturowa Torunia, blisko dolnej krawiędzi nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Obóz jeniecki na Glinkach”
Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej
Ziemia52°58′07″N 18°33′17″E/52,968611 18,554722

Obóz jeniecki na Glinkach w Toruniu – niemiecki obóz jeńców wojennych, głównie Rosjan, w lewobrzeżnej części Torunia. Więziono w nim ogółem ponad 50 tysięcy jeńców, zmarło około 14 tysięcy[1].

Początki obozu jenieckiego w Toruniu

Fragment Fortu XI
Groby radzieckie na cmentarzu ofiar obozu

Po zajęciu Torunia przez hitlerowców we wrześniu 1939 rozpoczęto przygotowania do adaptacji niektórych pruskich fortów Torunia na potrzeby obozów jenieckich. W forcie XVII zlokalizowano komendanturę przyszłego Stalagu XX-A, przeniesioną następnie do kamienicy w pobliżu fortu XIII, natomiast jeńców umieszczono w samych zabudowaniach fortu XIII, a w miarę napływu jeńców także XI i XII. Fort XIV przejął funkcje szpitala obozowego, XVI – aresztu. Na ich terenie umieszczono głównie jeńców francuskich, belgijskich, włoskich, amerykańskich, jugosłowiańskich, norweskich oraz najliczniejszą grupę – brytyjskich. W latach 1942–1945 osadzono w obozie grupę jeńców narodowości australijskiej, pojmanych podczas walk o El-Alamein oraz walk w Grecji[2]

W 1941 rozpoczęto budowę drugiej części obozu z myślą o napływających jeńcach radzieckich. Na te cele przeznaczono rozległy niezagospodarowany obszar 92 hektarów w pobliżu wsi Glinki (dziś między Toruniem a Wielką Nieszawką). 14 sierpnia 1941 oficjalnie rozpoczął pracę M. Stammlager 312/XX C, podporządkowany komendantowi Stalagu XX C. Nieoficjalnie hitlerowcy określali część obozu przeznaczoną dla żołnierzy armii radzieckiej Sowietheide - puszczą radziecką, pokazując tym samym swój stosunek do osadzonych[3].

Warunki

Życie mieszkańców Stalagu XX C z krajów Europy Zachodniej nie wyglądało, w porównaniu z obozem radzieckim, najgorzej. W solidnych zabudowaniach Stalagu panowały znośne warunki sanitarne, dobre wyżywienie, był szpital, nie znamy przypadków pastwienia się dozorców nad jeńcami. Również kary wobec nieposłusznych mieściły się w granicach przewidzianych konwencją, a hitlerowcy pozwolili na ograniczone życie kulturalne, w tym wydawanie gazety i organizowanie zawodów sportowych[4]. Osadzeni byli jednak zmuszani do pracy przymusowej, przede wszystkim o charakterze rolniczym na terenie wsi pod Toruniem. Wiadomo też, że pracowali na rzecz Wehrmachtu na pobliskim poligonie, w nieistniejącym dziś browarze oraz przy robotach budowlanych (lokomotywownia i wieża ciśnień) i drogowych w Toruniu i okolicach. Zmarli chowani byli na Cmentarzu Garnizonowym w Toruniu, z zachowaniem podstawowych honorów wojskowych. Osoby te zostały na życzenie rodzin ekshumowane w 1946 r.[5]. Pamiątką po ich obecności są rysunki i napisy na ścianach fortu XI.

Sytuację jeńców radzieckich należy tymczasem określić jako tragiczną. Wbrew wszelkim umowom międzynarodowym ratyfikowanym przez Niemcy byli żołnierze Armii Czerwonej (łącznie ponad 20 tysięcy) zostali stłoczeni w prowizorycznych barakach lub wręcz pod gołym niebem, w wykopanych samodzielnie jamach, na otoczonym drutem kolczastym pustym polu z bramą wjazdową od dzisiejszej ulicy Poznańskiej i kuchnią oraz prowizorycznym szpitalem obozowym po przeciwnej stronie, od ul. Szubińskiej[6]. Nie było tam możliwe zachowanie podstaw higieny, brakowało żywności, a nawet wody. Do pracy ponad siły (po 10–12 godzin dziennie) dochodziło znęcanie się dozorców nad więźniami, bicie i katowanie. Szczególnym okrucieństwom poddawani byli schwytani komisarze polityczni Armii Czerwonej, którzy na mocy „Rozporządzenia o komisarzach” podlegali bezwzględnej karze śmierci przez rozstrzelanie. Grupę tę starano się już w czasie wstępnej selekcji wykryć i izolowano następnie w forcie XII.

Przez krótki czas w części przeznaczonej dla żołnierzy radzieckich przebywała też grupa jeńców włoskich (głównie schwytanych członków podziemnych organizacji monarchistycznych). Ich transport został przywieziony jesienią 1943 r. ku konsternacji zarządu obozu, który nie wiedział, co z nimi zrobić i po siedmiu tygodniach odesłał ich do innego obozu na terenie III Rzeszy[7].

Różnicę między obydwoma obozami wykazują najlepiej statystyki zgonów: 44 zmarłych w części przeznaczonej dla jeńców z armii zachodnich oraz ponad 14 tysięcy żołnierzy radzieckich[8] w okresie październik 1940 – grudzień 1941. Łącznie przez obóz przewinęło się 54637 osób, w tym 21181 z ZSRR[9].

Likwidacja obozu

W pierwotnych planach Niemców Toruń miał być ważnym punktem obronnym i dlatego nie przewidywano ewakuacji obozu. Dopiero pod koniec stycznia 1945 rozpoczęto wyprowadzanie z niego jeńców, na co było stanowczo za późno. Kolumny osadzonych, kierowane w stronę Fordonu, zostały w części otoczone przez Armię Czerwoną, w części zaś słabo pilnowani jeńcy zdołali uciec w stronę zgliszcz obozu (pozostałe baraki zostały przez Niemców spalone).

Cmentarz

Pomniki upamiętniające jeńców

ZdjęciePomnikUpamiętnienieRok odsłonięcia
Pomnik żołnierzy radzieckich Glinki.JPGPomnik żołnierzy radzieckichJeńców radzieckich1969
Toruń Fort XIII monument.jpgPomnik pamięci jeńców brytyjskichJeńców brytyjskich2009
Obelisk upamiętniający ofiary obozów jenieckich na toruńskich Glinkach.jpgPomnik ofiar obozuJeńców wszystkich narodowości2019

Zobacz też

Przypisy

  1. Przewodnik Toruń. Warszawa: Sport i Turystyka, 1971, s. 93.
  2. Zasoby Muzeum Historyczno-Wojskowego w Toruniu
  3. Artykuł o budowie i organizacji obozu
  4. Artykuł M.Rochnińskiego Obóz jeńców wojennych w Toruniu. Stalag XXA i XXC 1939–1945 w 4 numerze dwumiesięcznika Pomorze i Kujawy (lipiec - sierpień 2000)
  5. Magdalena Niedzielska, Sylwia Grochowska, Cmentarz garnizonowy w Toruniu, Toruń 2007
  6. Plan obozu w zbiorach oddziału Muzeum Okręgowego w Toruniu - Pałacu Eskenów
  7. Pasja militarna | Rozwijaj ją z nami, 1bmt.pl [dostęp 2017-11-25] (ang.).
  8. Strona internetowa gminy Wielka Nieszawka
  9. Strona fortu XI. [dostęp 2008-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-19)].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Toruń location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa miasta Toruń, Polska
Flag of Germany (1935–1945).svg
National flag and merchant ensign of Germany from 1935 to 1945.
Toruń Fort XIII.jpg
Autor: Margoz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Toruń, fort XIII im. K. Kniaziewicza, 1880-1885, 1889-1893, 1905-1914
Black pog.svg
Shiny black button/marker widget.
Groby rosyjskie.JPG
Graves of Soviet soldiers at the war cemetery, Toruń-Glinki
Twierdza Torun Fort XI (babu2).jpg
Autor: babu2, Licencja: CC BY 2.0
Lewa strona koszar szyjowych Fortu XI Twierdzy Toruń
Toruń Fort XIII monument.jpg
Autor: Margoz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Toruń, fort XIII im. K. Kniaziewicza, 1880-1885, 1889-1893, 1905-1914
German Empire 1937 adm location map.svg
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of the German Empire 1937
Obelisk upamiętniający ofiary obozów jenieckich na toruńskich Glinkach.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Obelisk upamiętniający ofiary obozów jenieckich na toruńskich Glinkach
Glinki cmentarz tablica.JPG
The gate of military cemetery of Soviet soldiers at the outskirts of Toruń
Pomnik żołnierzy radzieckich Glinki.JPG
The monument of Soviet soldiers who died in a camp in Glinki (district of Toruń) Pomnik żołnierzy radzieckich zmarłych w obozie w Toruniu-Glinkach