Obóz przejściowy przy ul. Skaryszewskiej 8 w Warszawie

Zdjęcie fasady budynku w 1942, opublikowane w książce Warszawa pod panowaniem niemieckim jako ilustracja rzekomo dobrych warunków, w jakich kwateruje się „ochotników” do pracy w Rzeszy

Obóz przy ul. Skaryszewskiej – obóz przejściowy dla osób aresztowanych w łapankach, utworzony 7 lutego 1941 w budynku szkoły powszechnej nr 91[1][2] i IV Miejskiego Gimnazjum i Liceum Męskiego im. gen. Jakuba Jasińskiego ul. Skaryszewskiej 8 w Warszawie[3][4]. Był miejscem tymczasowego osadzenia przed wywiezieniem na roboty przymusowe do Niemiec[5].

Miejsce to było znane w Warszawie jako obóz na Skaryszewskiej, Dulag (niem.Dur­chgangslager)[3] lub Dulag na Skryszewskiej[5][6].

Opis

Niemieckie władze okupacyjne wybrały tę lokalizację ze względu na bliskość nowego Dworca Wschodniego[7]. W obozie panowały bardzo trudne warunki: głód, choroby i przemoc strażników[7]. Przebywało tam średnio 200–300 osób, jednak liczba łóżek (prycz) wynosiła 50[6]. Ogrodzony murami teren dawnej szkoły był strzeżony przez policję[8].

Do obozu trafiali zarówno mieszkańcy Warszawy, jak i osoby przywożone z miejscowości podwarszawskich[1]. W pierwszych latach byli to głównie dorośli (mężczyźni powyżej 16 roku życia i kobiety powyżej 17), ale w 1944 zaczęto do Rzeszy wywozić także dzieci poniżej 14 roku życia. W obozie miały także miejsce przypadki porodów[9]. Kilkusetosobowe grupy zatrzymanych konwojowano pod strażą na pobliski dworzec, a stamtąd przewożono pociągami do miejsc docelowych na terenie Rzeszy[7]. Miejsce to bardzo szybko stało się postrachem warszawiaków[8].

Na Skaryszewską trafiała większość osób zatrzymywanych w czasie łapanek przeprowadzanych w Warszawie i okolicznych miejscowościach[8]. Pod murami obozu gromadziły się rodziny zatrzymanych, próbując przekazać im żywność, odzież lub uzyskać ich zwolnienie dzięki łapówkom[8].

8 czerwca 1944 w ramach akcji „Główki” Andrzej Gronowski ps. „Gryf” z kompanii „Żniwiarz” dokonał zamachu na dowódcę obozu, Eugena Bollongino. Zamach przeprowadzony po tym, gdy Bolongino wysiadł z tramwaju[10] u zbiegu Skaryszewskiej i Targowej. W wyniku strzelaniny jaka nastąpiła potem zginęło dwóch członków podziemia (Zbigniew Kryst ps. „Wilimowski” i Jerzy Wnęk ps. „Gozdawa”) oraz jeden niemiecki kolejarz[11][12][13][14].

Obóz został zlikwidowany w czasie powstania warszawskiego[7].

Upamiętnienie

W latach 60. XX wieku na frontowej ścianie budynku umieszczono pamiątkową tablicę o treści:[15]

Tu znajdował się hitlerowski
obóz przejściowy z którego
w latach 1940–1944 wywieziono
kilkadziesiąt tysięcy Polaków
na roboty przymusowe do
obozów pracy w Niemczech

W szkole znajduje się izbę pamięci poświęconą wywózkom Polaków do III Rzeszy w czasie II wojny światowej[3].

W 2019 na fasadzie kamienicy przy ul. Skaryszewskiej 2 (od strony ul. Targowej) odsłonięto tablicę upamiętniająca akcję żołnierzy „Żywiciela” z czerwca 1944[16].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Sabina Sebyłowa: Notatki z prawobrzeżnej Warszawy. Warszawa: Czytelnik, 1985, s. 289. ISBN 83-07-01193-0.
  2. ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 124. ISBN 978-83-61253-51-8.
  3. ↑ a b c Ulica Skaryszewska - Praga-Południe, Twoja Praga [dostęp 2017-03-29].
  4. ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 125. ISBN 978-83-61253-51-8.
  5. ↑ a b Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 60. ISBN 83-01-04207-9.
  6. ↑ a b Barbara Ratyńska: Ludność i gospodarka Warszawy i okręgu pod okupacją hitlerowską. Książka i Wiedza, 1982, s. 82.
  7. ↑ a b c d Aleksander Kunicki, Cichy front: ze wspomnień oficera wywiadu dywersyjnego dyspozycyjnych oddziałów Kedywu, KG, AK, Pax, 1969, s. 39 [dostęp 2017-04-06] (pol.).
  8. ↑ a b c d Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 124. ISBN 978-83-07-03239-9.
  9. ↑ Barbara Ratyńska, Ludność i gospodarka Warszawy i okręgu pod okupacją hitlerowską, Książka i Wiedza, 1982, s. 80-83 [dostęp 2017-04-06] (pol.).
  10. ↑ Jan Rocki, Dziewiąta dywersyjna, Wydawnictwo VEDA, 2014, s. 96-97, ISBN 978-83-64109-10-2.
  11. ↑ Stanisław Kopf, Lata okupacji: kronika fotograficzna walcza̧cej Warszawy, Instytut Wydawniczy „Pax”, 1989, s. 86 (pol.).
  12. ↑ Jerzy Ślaski, Polska walcząca, Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990, s. 562, ISBN 978-83-211-1428-6 (pol.).
  13. ↑ Waldemar Tuszyński, Podziemny front w Polsce 1939–1945, Książka i Wiedza, 1980, s. 144 (pol.).
  14. ↑ Aleksander Gella, Zamach modelowy, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, 3 (54), zeszyt 1 (191), 2002, s. 161-172, ISSN 1640-6281.???
  15. ↑ Lesław M. Bartelski: Praga. Warszawskie Termopile 1944. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939–1945”, 2000, s. 157. ISBN 83-87545-33-3.
  16. ↑ Tablica upamiętniająca akcje żołnierzy Kedywu II Obwodu AK "Żywiciel". twoja-praga.pl. [dostęp 2021-12-03].

Media użyte na tej stronie

Warsaw Durchgangslager at Skaryszewska 8, before 1942.jpg
Obóz przejściowy dla cywilów wysyłanych na roboty do Niemiec w Warszawie, przy Skaryszewskiej 8. Zdjęcie opublikowane w publikacji z 1942