Obozy hitlerowskie w Szebniach

Frontstalag i Zwangsarbeitslager w Szebniach – niemiecki obóz dla jeńców radzieckich (od 8 października 1941 roku do wiosny 1942) oraz obóz pracy przymusowej w Szebniach (od 11 marca 1943 roku do 8 września 1944 roku).

Frontstalag

Stalag 325, 327

Podwaliny pod obóz dał punkt etapowy dla Wehrmachtu (oddziału konnego), zbudowany na przełomie 1939 i 1940 roku, który składał się z 8 baraków na powierzchni 10 hektarów. W połowie września 1941 roku wojsko opuściło obóz, a już 8 października tego roku przybył pierwszy transport ok. 2 tys. ludzi z terenów Związku Radzieckiego przywiezionych koleją do stacji Moderówka (obecnie Szebnie) – wtedy powstał Frontstalag. W listopadzie przybyło jeszcze 3 transporty i liczba uwięzionych wynosiła od 5 do 7 tys. W jednym baraku znajdowało się około 300 osób, a wszystkich baraków było 20 (o długości około 40 m, szerokość 7 m.). Przebywali oni w bardzo trudnych warunkach. Tylko część z nich mieszkała w barakach, dlatego śmiertelność była duża (w listopadzie 1941 roku: 8-10 osób dziennie). Po wybuchu epidemii tyfusu 12 grudnia 1941 roku liczba zgonów wynosiła nawet 200 osób dziennie. Zmarłych wywożono do zagłębienia terenu, na tzw. Bierowskich Dołach. Obóz zlikwidowano jesienią, w listopadzie 1942 roku. W obozie zginęło około 4-6 tysięcy jeńców radzieckich. Pozostałych przy życiu około 200 ludzi przewieziono do obozu w Rymanowie.

Zwangsarbeitslager

Obóz pracy przymusowej (Zwangsarbeitslager) rozpoczął działalność 11 marca 1943 roku, kiedy przywieziono pierwszy transport rzemieślników żydowskich z getta w Tarnowie. Kolejne transporty przyjeżdżały z likwidowanych gett w Bochni, Jaśle, Tarnowie, Rzeszowie i Przemyślu, z małych obozów z Frysztaka i Dukli, a także z obozów w Płaszowie i Pustkowie. Jednocześnie obóz pełnił funkcję zastępczego więzienia policyjnego (Polizeiersatzgefängnis) dla placówki gestapo w Jaśle. Komendantami obozu kolejno byli: Scheidt, Kellermann i Blank, i SS-Oberscharführer Josef Grzimek.

Na początku sierpnia 1943 roku w obozie przebywało 1040 więźniów (w tym 570 Żydów). Więźniowie nosili ubrania cywilne oznaczone farbą oraz naszyty numer na kawałku białego materiału. W tym czasie ukończył się etap budowy obozu. Obóz o wymiarach 557 na 178 metrów był ogrodzony drutem kolczastym, posiadał 4 wieże strażnicze, 32 baraki rozdzielone w 4 pola obozowe oraz miejsce egzekucji. Wykonywano tam karę chłosty na „koziołku” i karę „słupka”. Zabitych grzebano na miejscowym cmentarzu. Organizowane również były masowe egzekucje na terenie lasu w Dobrucowej (ok. 1,7 km od obozu) – 21 września i 6 listopada 1943, w których zginęło przez rozstrzelanie około 1600 osób. Zwłoki były palone na ruszcie z szyn kolejowych, a miejsce zbrodni starannie zamaskowano kładąc świeżą darń i sadząc krzewy oraz drzewka. Akcją kierował SS-Oberscharführer Josef Grzimek. 4 listopada wysłano do Auschwitz transport 4237 Żydów. Do obozu dotarł on dzień później. Po selekcji skierowano do obozu jako więźniów 952 mężczyzn, oznaczając ich numerami 16087-161830 oraz 396 kobiet, oznaczając je numerami 66702-67097. Pozostałe 2889 osób zabito w komorach gazowych. Pozostałych około 1200 więźniów obozu w Szebniach odesłano 2 lutego 1944 roku do obozu w Płaszowie.

Więźniowie pracowali głównie w warsztatach na terenie obozu i żwirowisku nad Jasiołką. Obóz posiadał filie w warsztatach lotniczych w Krośnie (od 25 sierpnia 1943 do 27 stycznia 1944 roku), na terenie byłego obozu jeńców radzieckich w Rymanowie (wrzesień-listopad 1943), w kamieniołomie „Cieszyna” koło Frysztaka (październik 1943 – styczeń 1944).

Ponownie obóz został wykorzystany końcem marca 1944 roku, kiedy przywieziono jeńców radzieckich. Obóz ewakuowano do Grybowa w połowie lipca i 14 – 25 sierpnia 1944 roku. W obozie pozostało około 300 jeńców rannych i kalekich. Wyzwolenie obozu nastąpiło 8 września 1944 roku.

Zabudowania obozu zostały rozebrane przez miejscową ludność w styczniu i lutym 1945 roku.

Cmentarz jeńców radzieckich na Bierowskich Dołach

Upamiętnienie

Na miejscu obozów znajduje się szkoła wybudowana w 1964 roku, a przed budynkiem w miejscu głównej drogi obozowej znajduje się pamiątkowy głaz. Pomniki zostały wybudowane na miejscu straceń w Dobrucowej i na cmentarzu w Szebniach. Na Bierowskich Dołach urządzono cmentarz. Ofiarom obozu jenieckiego poświęciła swój wiersz „Obóz głodowy pod Jasłem” Wisława Szymborska.

Linki zewnętrzne

• Artykuł w „Regionie Jasielskim”. b.1asphost.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-05-08)].