Obrona Warszawy (1939)
| II wojna światowa, kampania wrześniowa 1939 | |||
 Płonąca, zbombardowana przez Luftwaffe w nalocie dywanowym Warszawa, 24 września 1939 | |||
| Czas | 8–28 września 1939 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | agresja III Rzeszy na Polskę | ||
| Wynik | decydujące zwycięstwo Niemców | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Polski w 1939 r. | |||
 52°13′56″N 21°00′30″E/52,232222 21,008333 | |||
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Obrona Warszawy – bitwa powietrzno-lądowa stoczona w obronie Warszawy w czasie kampanii wrześniowej przez Wojsko Polskie i ludność cywilną z oddziałami 3 i 4 Armii Wehrmachtu oraz jednostkami 1 i 4 Floty Powietrznej Luftwaffe.
Działania wojenne i sytuacja w mieście
Od 1 do 6 września 1939 walkę w obronie stolicy prowadziła Brygada Pościgowa oraz pododdziały Ośrodka Obrony Przeciwlotniczej Warszawa (czynna OPL) i mieszkańcy miasta zorganizowani w ramach biernej OPL.
W nocy z 1 na 2 września Prezydent RP Ignacy Mościcki wyjechał z miasta do Błot koło Falenicy[2].
3 września na podstawie rozkazu ministra spraw wojskowych gen. Tadeusza Kasprzyckiego utworzono Dowództwo Obrony Warszawy z zadaniem zorganizowania obrony miasta[3]. Na jego czele stanął gen. Walerian Czuma, a szefem sztabu został mianowany płk. Tadeusz Roman Tomaszewski[3]. Jego siedziba mieściła się kolejno: w dniach 6−8 września przy Al. Ujazdowskich 26 (siedziba Komendy Legii Akademickiej), 8−17 września w pałacu Zamoyskich (siedziba Ministerstwa Spraw Wewnętrznych), a od 17 września do kapitulacji miasta w gmachu Centrali PKO[3].
3 września, po ogłoszeniu wiadomości o wypowiedzeniu przez Wielką Brytanię i Francję wojny III Rzeszy, przed siedzibami ambasad obu tych państw przy ul. Nowy Świat i Frascati miały miejsce wielkie manifestacje ludności[4]. Trzecia manifestacja tego dnia odbyła się pod budynkiem Poselstwa Czechosłowacji przy ul. Koszykowej, w związku z informacją o tworzeniu legionów, Czeskiego i Słowackiego, walczących razem z armią polską[5].
6 września Ignacy Mościcki, wobec bezpośredniego zagrożenia natarciem niemieckiego XVI Korpusu Pancernego, który po bitwach pod Piotrkowem i Tomaszowem przełamał front polski, ewakuował się do Nałęczowa. Około 2.00 w nocy 7 września Warszawę opuścił rząd, a Naczelny Wódz Edward Śmigły-Rydz wyjechał do Brześcia[6]. Ewakuacja władz odbywała się wszystkimi środkami transportu, głównie drogami w kierunku Lublina i Siedlec[2]. Została ona negatywnie odebrana przez mieszkańców; szczególne oburzenie wywołał wyjazd z miasta komisarza rządu na m.st. Warszawę Władysława Jaroszewicza[7]. Propozycji ewakuacji odmówił – pomimo polecania premiera Felicjana Sławoja Składkowskiego[7] – komisaryczny prezydent miasta Stefan Starzyński[8]. Do eskortowania ewakuujących się władz Jaroszewicz wycofał z miasta większość policji i niektóre oddziały Warszawskiej Straży Ogniowej[9].
Począwszy od 6 września rozpoczęło się formowanie obrony cywilnej oraz Robotniczej Brygady Obrony Warszawy.
6 września, krótko przed północą, szef propagandy w Sztabie Naczelnego Wodza płk Roman Umiastowski wezwał przez radio mieszkańców Warszawy do udziału w budowie barykad i umocnień wobec bezpośredniego zagrożenia miasta przez Niemców[10]. Jednocześnie wezwał wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni, a niepowołanych dotychczas do wojska, do bezzwłocznego opuszczenia stolicy i udania się na wschód, gdzie mieli zostać zmobilizowani[6]. Po interwencji Dowództwa Obrony Warszawy i Stefana Starzyńskiego ok. godz. 3 w nocy wezwanie Umiastowskiego zostało przez radio odwołane[11]. Jednak jeszcze przed świtem 7 września tysiące osób zaczęło opuszczać Warszawę w kierunku wschodnim[6].
8 września ok. godz. 14.00–15.00 oddziały niemieckiej 4 Dywizji Pancernej zajęły Okęcie wraz z lotniskiem, a ok. godz. 17.00 od strony Woli i Ochoty dotarły do obrzeży Warszawy gdzie weszły w styczność bojową z obrońcami[12]. Niemcy wycofali się jednak przekładając atak na kolejny dzień[13].
9 września o godz. 7.00 rano od tej samej strony rozpoczął się atak Wehrmachtu na Warszawę[14]. Niemcy próbowali zdobyć stolicę z zaskoczenia siłami dwóch dywizji pancernych (1 i 4 DPanc), które 6 września dokonały skutecznego przełamania frontu polskiego pod Piotrkowem i Tomaszowem.
9 września powstrzymano poranny atak piechoty i czołgów niemieckich, utrzymując pozycje obronne w zachodniej części miasta[15]. 8. kompania 40 pułku piechoty pod dowództwem Zdzisława Pacaka-Kuźmirskiego zatrzymała na ul. Wolskiej, wykorzystując do tego terpentynę z Fabryki Przetworów Chemicznych „Dobrolin“, niemiecką kolumnę czołgów i pojazdów piechoty[15]. Tego samego dnia pułkownik dyplomowany Marian Porwit mianowany został dowódcą Odcinka „Warszawa-Zachód”. Do miasta w dalszym ciągu napływała fala uchodźców z Polski zachodniej i centralnej oraz żołnierze z rozbitych oddziałów[16]. Pomimo umieszczenia na dachach warszawskich szpitali znaków Czerwonego Krzyża były one bombardowane przez Luftwaffe[17].
11 września niemiecka artyleria po raz pierwszy zaczęła ostrzeliwać śródmieście równocześnie od strony Okęcia, Marymontu i Pragi[18]. 15 września, w wyniku działań dowodzonej przez gen. Georga von Küchlera 3 Armii na odcinku wschodnim, miasto zostało okrążone[19]. Na mocy rozkazu Naczelnego Wodza została powołana Armia „Warszawa” pod dowództwem generała dywizji Juliusza Rómmla. Stefan Starzyński powołał Komitet Obywatelski przy Dowództwie Obrony Warszawy, skupiający przedstawicieli wszystkich ugrupowań politycznych Rzeczypospolitej – od PPS, poprzez piłsudczyków, do narodowej demokracji. Propagandą Dowództwa Obrony Warszawy kierował pułkownik Wacław Lipiński.
W dniach 17–22 września garnizon warszawski został wzmocniony przez oddziały Armii „Poznań” i Armii „Pomorze”, które po bitwie nad Bzurą przez Puszczę Kampinoską, przedarły się do stolicy.
Mianem „Warszawskich Termopili” została określona walka 30 Pułku Strzelców Kaniowskich stoczona 21 września w rejonie Wawrzyszewa, gdzie I batalion tego pułku, tracąc 500 ludzi, zatrzymał uderzenie niemieckiej 24 Dywizji Piechoty wsparte czołgami i ogniem 70 dział, umożliwiając przedostanie się do miasta niedobitków z bitwy nad Bzurą. Dyskusyjną wśród historyków pozostaje rola generała Juliusza Rómmla, który pomimo znacznych sił (w tym batalionu czołgów) nie udzielił wsparcia Grupie Armii generała dywizji Tadeusza Kutrzeby i nie dokonał koordynacji sił Armii Warszawa i znajdujących się w twierdzy Modlin sił Armii Modlin i GO gen. Wiktora Thommée z Armii „Łódź” z Armiami „Poznań” i „Pomorze”.
Parki i place miejskie przeznaczono na chowanie poległych bez różnicy wyznań[20].
17 września, po agresji ZSRR na Polskę, przebywający pod Warszawą Adolf Hitler wydał osobisty rozkaz ostrzału artyleryjskiego Zamku Królewskiego dla zmuszenia stolicy Polski do kapitulacji. Kapitulacja Warszawy była uzgodnionym warunkiem niemiecko-sowieckim co do rozbioru terytorium państwa polskiego pomiędzy III Rzeszę a ZSRR. W konsekwencji wojska niemieckie podjęły eskalację działań (niezgodnych z IV konwencją haską) skierowanych przeciwko ludności cywilnej Warszawy, a mających zmusić miasto do jak najszybszej kapitulacji.
23 września w zbombardowanej elektrowni przerwano produkcję energii elektrycznej, co unieruchomiło m.in. radio i drukarnie[21]. 24 września zbombardowana Stacja Filtrów przerwała dostarczanie wody do miasta[22].
24 września niemiecka artyleria i lotnictwo nadal atakowały miasto[23], a 25 września został przeprowadzony nalot dywanowy[24]. Niemieckie samoloty zrzuciły wówczas na oblężoną stolicę 560 ton bomb burzących i 72 tony bomb zapalających[25]. Luftwaffe zbombardowała gazownię, elektrownię i Stację Filtrów. Z powodu braku prądu zamilkła rozgłośnia radiowa Warszawa II, nadająca z fortu Mokotowskiego[26]. Ataki te były wstępem do generalnego szturmu miasta następnego dnia[27]. 26 września oddziały niemieckie przeprowadziły natarcie, które jednak nie przyniosło im większych sukcesów[28].
W ostatnich dniach obrony w mieście znajdowało się ok. 3 tys. oficerów i ponad 82 tys. żołnierzy[29]. Brakowało jednak amunicji artyleryjskiej gdyż 18 września[30] zostały przerwane dostawy z magazynów w Palmirach[29].
26 września zapadła decyzja o podjęciu rozmów kapitulacyjnych z Niemcami z uwagi na sytuację ludności cywilnej[31]. Akt kapitulacji stolicy podpisano 28 września na terenie dawnej Fabryki Silników Lotniczych Skody na Okęciu[32].
Poległo ok. 2 000, a rannych zostało 16 000 żołnierzy[1]. Broń złożyło ponad 100 000 żołnierzy walczących w obronie Warszawy[1]. Straty wśród ludności cywilnej wyniosły ok. 10 000 zabitych i 50–60 000 rannych[1]. Podczas oblężenia zniszczeniu uległo ok. 10% zabudowy miasta[33], w tym 78 tys. izb mieszkalnych (10,3% stanu sprzed wybuchu wojny)[34].
28 września 1939 – bezpośrednio po kapitulacji Warszawy – w zawartym w Moskwie 
pakcie o granicach i przyjaźni III Rzesza i ZSRR dokonały wbrew prawu międzynarodowemu ( konwencja haska IV z 1907 r.)[35] wytyczenia granicy niemiecko-radzieckiej na okupowanym terytorium Polski.
Pierwsze patrole niemieckie pojawiły się w mieście 30 września[36][1], a większe oddziały 1 października 1939[37]. 5 października 1939 Adolf Hitler przyjął w Alejach Ujazdowskich defiladę wojsk niemieckich[38].
Struktura organizacyjna i obsada personalna obrony Warszawy
Organizacja obrony Warszawy
- Dowództwo Obrony Warszawy
- Odcinek „Warszawa-Zachód”
- Odcinek „Warszawa-Wschód”
- Odwody
Obsada personalna Dowództwa Obrony Warszawy
Dowództwo Obrony Warszawy
- dowódca - gen. bryg. Walerian Czuma (komendant główny SG)
- I zastępca dowódcy - płk Julian Janowski (I zastępca komendanta głównego SG)
- II zastępca dowódcy - płk Romuald Niementowski[39] (II zastępca komendanta głównego SG)
Sztab
- szef sztabu - płk dypl. Tadeusz Roman Tomaszewski
- zastępca szefa sztabu - ppłk dypl. piech. Stefan Koeb
- adiutant szefa sztabu - ppor. Stanisław Launhard
- oficer do zleceń - ppłk. dypl Stanisław Toruń
- szef Oddziału I - ppłk dypl. Feliks Kwiatek
- ppłk dypl. Antoni Rogowski (do 7 IX)
- kpt. rez. Artur Ferencowicz
- szef Oddziału II - ppłk dypl. Mieczysław Starzyński
- mjr Jan Michalski
- mjr Aleksander Kuźmiński zam. przez gestapo w okupowanej Warszawie
- szef Oddziału III
- ppłk dypl. Jakub Kozioł (szef sztabu KG SG) zm. w obozie Murnau
- kpt. dypl. Leon Ryszard Madaliński 1941 wyrokiem sądu AK stracony we Włocławku
- kpt. Aleksander Józef Zasoński
- por. Stanisław Marian Sydor
- por. Stanisław Stopa (do 22 IX 1939)
- szef Oddziału IV - mjr Alojzy Nowak
- kwatermistrz - mjr dypl. Edward Józef Ombach
- kwatermistrz - ppłk. dypl. Władysław Winiarski
- dowódca artylerii - ppłk Wacław Zielonko-Zielonka (dowódca 3 pac)
- oficer sztabu - kpt. Wacław Bundyk (do 18 IX 1939)
- oficer sztabu - mjr Witold Łoziński (od 19 IX 1939)
- oficer sztabu mjr Władysław Świderski
- oficer sztabu - kpt. Stanisław Antoni Krysakowski
- oficer łączności - ppor. Leon Korejwo
- oficer obserwacyjny - ppor Stanisław Grzeszkowicz † 29 IX 1939
- oficer obrony przeciwgazowej - por. Witalis Fiedorkiewicz
- dowódca OPL czynnej - płk Kazimierz Baran
- zastępca dowódcy - ppłk Franciszek Jórasz
- szef sztabu - mjr dypl. Antoni Mordasewicz
- oficer łączności - kpt. Konstanty Adamski
- dowódca broni pancernych - mjr Julian Tomasz Głowacki (dowódca 3 bpanc)
- dowódca saperów - ppłk sap. Marceli Rewieński (do 11 IX 1939)
- dowódca saperów - płk inż. Kazimierz Hertel (od 11 IX 1939)
- zastępca dowódcy saperów - płk st. sp. Ludwik Hickiewicz
- szef propagandy - ppłk dr Wacław Lipiński
- dowódca łączności - płk dypl. łącz. Józef Łukomski
- zastępca dowódcy łączności - ppłk łącz. Edward Gorczyński
- służby zdrowia – mjr lek. dr Wilhelm Borkowski
Odcinek „Warszawa-Zachód”
Dowództwo Odcinka „Warszawa-Zachód”
- dowódca – płk dypl. piech. Marian Porwit (kierownik I rocznika W.S.Woj.)
- dowódca artylerii – ppłk dypl. Adam Dzianott
- szef sztabu – ppłk dypl. Leopold Okulicki
Odcinek „Warszawa-Wschód”
Dowództwo Odcinka „Warszawa-Wschód”
- dowódca - płk piech. Julian Janowski (do 13 IX 1939)
- dowódca - gen. bryg. Juliusz Zulauf (dowódca 5 DP)
- dowódca artylerii – ppłk dypl. art. Jan Ciałowicz (dowódca artylerii dywizyjnej 5 DP)
- szef sztabu – płk dypl. dr Stanisław Rostworowski
Odwody
- Grupa Pancerno-Motorowa - kpt. Bolesław Kowalski
 |  |
Upamiętnienie
- Pomnik Bohaterów Warszawy
- Pomnik Barykada Września
- Napis WARSZAWA 8 – 23 IX 1939 na jednej z tablic na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie
- W 1989 został wybity medal z podobizną Waleriana Czumy o treści Obrona Warszawy 1939 – 1989, wydany przez Mennicę Państwową, a zaprojektowany przez Annę Wątróbską-Wdowiarską[40].
Galeria
(c) Bundesarchiv, Bild 183-S56770 / CC-BY-SA 3.0Płonące elewatory zbożowe przy skrzyżowaniu ulic Bema i Prądzyńskiego zbombardowane przez Luftwaffe 25 września 1939 
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-013-0064-35 / Kliem / CC-BY-SA 3.0Adolf Hitler, Walter von Reichenau i sztab Hitlera (widoczni Erwin Rommel i Martin Bormann) obserwują ostrzał Warszawy 
Ulica Nowy Świat przy Pałacu Staszica. Szkielety zabitych koni, z których mięso zostało zabrane przez głodującą ludność 
We wrześniu 1939 poległych w czasie ostrzału artyleryjskiego i bombardowań z uwagi na utrudniony dostęp do cmentarzy, chowano na miejskich skwerach. Groby przed kościołem św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży 
Odezwa generała Waleriana Czumy do mieszkańców stolicy z 7 września 1939 
Proklamacja Stefana Starzyńskiego jako Komisarza Cywilnego przy Dowództwie Obrony Warszawy 8 września 1939 
Rozkaz gen. Śmigłego-Rydza w postaci odezwy do mieszkańców Warszawy wydaje przez gen. Rómmla z 16 września 1939 
Obwieszczenie o wykonaniu wyroków śmierci na dezerterach i dywersantach
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d e Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 27.
- ↑ a b Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 25. ISBN 83-01-04207-9.
- ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975, s. 126.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 97–98.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 98.
- ↑ a b c Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 34. ISBN 978-83-240-1057-8.
- ↑ a b Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 107.
- ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 26. ISBN 83-01-04207-9.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 108.
- ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 33. ISBN 978-83-240-1057-8.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 10–11.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 12.
- ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 37. ISBN 978-83-240-10578. OCLC 938718461. (pol.).
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 13.
- ↑ a b Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 149.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 151.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 95. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 15.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 18.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 236.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 270–271.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 271.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 23.
- ↑ Polska.pl, kalendarium - 25 września 1939. [dostęp 2011-06-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-22)].
- ↑ Heroizm oblężonego miasta. Ludność cywilna Warszawy we wrześniu 1939 roku
- ↑ Kronika II wojny światowej. pod redakcją Tomasza Jendryczko i Kazimierza Stembrowicza, Świat Książki, Warszawa 2004, ISBN 83-7311-877-2, s. 17
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 278.
- ↑ Kalendarium kampanii wrześniowej, wrzesień 1939
- ↑ a b Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 35. ISBN 83-01-04207-9.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 21.
- ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 36. ISBN 83-01-04207-9.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 15. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Piotr Majewski: Wojna i kultura. Instytucje kultury polskiej w okupacyjnych realiach Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2005, s. 311. ISBN 83-7436-003-8.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 233. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Dział III konwencji:"O władzy wojennej na terytorium państwa nieprzyjacielskiego". W czasie II wojny światowej tezę o zaprzestaniu istnienia państwa polskiego utrzymywali jedynie sygnatariusze paktu z 28.09.1939: III Rzesza i ZSRR. Analiza prawnomiędzynarodowa i stosunek społeczności międzynarodowej do państwa polskiego i jego statusu po wrześniu 1939 p. Henryk Batowski: Rok 1940 w dyplomacji europejskiej. Poznań 1981, Wydawnictwo Poznańskie, ISBN 83-210-0173-4 , s. 11-26 i passim. Por. też: Henryk Batowski: Polska dyplomacja na obczyźnie 1939–1941. Kraków 1991, Wydawnictwo Literackie, ISBN 83-08-02284-7.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 17. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 38. ISBN 83-01-04207-9.
- ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 44. ISBN 83-01-04207-9.
- ↑ 7 września 1939 r. razem z ppłk dypl. SG Antonim Rogowskim wyjechał do Rawy Ruskiej celem objęcia dowództwa nad Ośrodkiem Zapasowym SG.
- ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 103. ISBN 83-919305-8-0.
Bibliografia
- Ludwik Głowacki, Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, Wydawnictwo MON, wyd. V, Warszawa 1985, ISBN 83-11-07109-8.
- Obrona Warszawy 1939 we wspomnieniach, wybór i oprac. Mieczysław Cieplewicz, Eugeniusz Kozłowski, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1984, wyd. I, ISBN 83-11-07128-4.
- Stanisław Edward Rost. Pierwotny Sztab Obrony Warszawy w 1939 r.. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (126), 1988. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
Linki zewnętrzne
- Warszawa we wrześniu 1939 r. – artykuł Marka P. Deszczyńskiego z IH Uniwersytetu Warszawskiego
- Film Juliena Bryana z początku września 1939 roku pokazujący mobilizację i przygotowania do obrony Warszawy (cz. 1)
- Film Juliena Bryana z początku września 1939 roku pokazujący mobilizację i przygotowania do obrony Warszawy (cz. 2)
Media użyte na tej stronie
_location_map.png)
(c) Lukasb1992 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Mapa lokalizacyjna Polski — 1939 (marzec – wrzesień).
.svg)
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
.svg)
.svg){kind=icon}
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Abstract crossed rifles symbol on sunburst
Żołnierze polscy z jednostki artylerii przeciwlotniczej w rejonie Dworca Głównego, podczas Obrony Warszawy w pierwszych dniach września 1939.
Poster of public proclamation of Stefan Starzyński as the Civilian Commissar of Warsaw during German-Soviet invasion of Poland 1939
Żołnierze niemieccy w okopach podczas walk o Warszawę.
Pożar zachodniego skrzydła Zamku Królewskiego i Wieży Zygmuntowskiej.
Groby poległych w obronie Warszawy we wrześniu 1939. Plac Trzech Krzyży w Warszawie
Appleal of General Walerian Czuma to the inhabitans of Warsaw of 7 September, 1939
Rozkaz Śmigłęgo-Rydza w postaci odezwy do mieszkańców Warszawy
Ulica Marszałkowska w Warszawie. Manifestacja po wypowiedzeniu wojny III Rzeszy przez Wielką Brytanię i Francję
Obronna Warszawy w 1939. Pałac Staszica, w głębi pałac Zamoyskich
Niemieckie czołgi i strzelcy zmotoryzowani na ul. Grójeckiej między ul. Siewierską a ul. Przemyską. Widoczny czołg Pz Kpfw I Ausf A i armata Le IG 18 kal. 75 mm.
Film dokumentalny Oblężenie nakręcony przez Julien Bryan podczas niemieckiej inwazji i oblężenia Warszawy. W 2006 r. "Oblężenie" zostało wybrane do National Film Registry w USA jako "wyjątkowy, przerażający zapis strasznej brutalności wojny"[1]. Bryanowi udało się przemycić jego filmy z Polski przez Niemcy do Stanów Zjednoczonych, ukrywając je w pojemnikach mask gazowych kupionych jako pamiątki. Sześć tygodni później w lutym 1940 roku, w Nowym Jorku Bryan wydał zebrany materiał w formie dziesięcio-minutowej kroniki "Oblężenie". Film stał się dla wielu widzów pierwszym spojrzeniem na niemiecką inwazję na Polskę i pierwszym wizualnym dowodem horrorów współczesnych wojen.
Płonące Krakowskie Przedmieście - fotografia lotnicza.
Polskie dziecko w ruinach Warszawy we wrześniu 1939 roku. Julien Bryan opisał zdjecie z 1958 roku:
- Troska Chłopca: Ryszard Pajewski był obrazem troski, kiedy widziałem go siedzącego na kupie gruzu. Miał tylko dziewięć lat a nagle został żywicielem rodziny - i nie było chleba do znalezienia. Teraz kierowca ciężarówki, wspomina, że gdy zobaczył mnie ostatnio, niosiłem dwa "pudła" - moje kamery [2].
Ofiary nalotu na ulicy Ostroroga w Warszawie we wrześniu 1939
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-013-0064-35 / Kliem / CC-BY-SA 3.0
Żołnierze niemieccy podczas walk o Warszawę - fotografia sytuacyjna. Widoczny żołnierz z lornetką Dienstglas 6x30 na szyi.
Obwieszczenie o wykonaniu wyroków śmierci na dezerterach i dywersantach w Warszawie, wrzesień 1939
Polish soldiers march out of the Warsaw garrison after it is taken by Germans on 28 September 1939.
General Tadeusz Kutrzeba , the Deputy CO of the Army 'Warsaw' (Armia 'Warszawa'), coming to negotiate the surrender of Warsaw
German troops entering Warsaw after surrender of city
(c) Bundesarchiv, Bild 183-S56770 / CC-BY-SA 3.0
Polenfeldzug 1939: Eines der grossen Gaswerke in der Festung Warschau geht im Feuer der deutschen Sturzkampfflieger in die Luft. Es sind 4 im Rechteck angeordnete brennende Gasbehälter zu erkennen.
13316-39Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bitwa warszawska (1939) - Odparcie natarcia niemieckiej 4 Dywizji Pancernej - 09-10.09.1939