Obrona Warszawy (1939)
| II wojna światowa, kampania wrześniowa 1939 | |||
 Płonąca, zbombardowana przez Luftwaffe w nalocie dywanowym Warszawa, 24 września 1939 | |||
| Czas | 8–28 września 1939 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | agresja III Rzeszy na Polskę | ||
| Wynik | decydujące zwycięstwo Niemców | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Polski w 1939 r. | |||
 52°13′56″N 21°00′30″E/52,232222 21,008333 | |||
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Obrona Warszawy – bitwa powietrzno-lądowa stoczona w obronie Warszawy w czasie kampanii wrześniowej przez Wojsko Polskie i ludność cywilną z oddziałami 3 i 4 Armii Wehrmachtu oraz jednostkami 1 i 4 Floty Powietrznej Luftwaffe.
Działania wojenne i sytuacja w mieście
Od 1 do 6 września 1939 walkę w obronie stolicy prowadziła Brygada Pościgowa oraz pododdziały Ośrodka Obrony Przeciwlotniczej Warszawa (czynna OPL) i mieszkańcy miasta zorganizowani w ramach biernej OPL.
W nocy z 1 na 2 września Prezydent RP Ignacy Mościcki wyjechał z miasta do Błot koło Falenicy[2].
3 września na podstawie rozkazu ministra spraw wojskowych gen. Tadeusza Kasprzyckiego utworzono Dowództwo Obrony Warszawy z zadaniem zorganizowania obrony miasta[3]. Na jego czele stanął gen. Walerian Czuma, a szefem sztabu został mianowany płk. Tadeusz Roman Tomaszewski[3]. Jego siedziba mieściła się kolejno: w dniach 6−8 września przy Al. Ujazdowskich 26 (siedziba Komendy Legii Akademickiej), 8−17 września w pałacu Zamoyskich (siedziba Ministerstwa Spraw Wewnętrznych), a od 17 września do kapitulacji miasta w gmachu Centrali PKO[3].
3 września, po ogłoszeniu wiadomości o wypowiedzeniu przez Wielką Brytanię i Francję wojny III Rzeszy, przed siedzibami ambasad obu tych państw przy ul. Nowy Świat i Frascati miały miejsce wielkie manifestacje ludności[4]. Trzecia manifestacja tego dnia odbyła się pod budynkiem Poselstwa Czechosłowacji przy ul. Koszykowej, w związku z informacją o tworzeniu legionów, Czeskiego i Słowackiego, walczących razem z armią polską[5].
6 września Ignacy Mościcki, wobec bezpośredniego zagrożenia natarciem niemieckiego XVI Korpusu Pancernego, który po bitwach pod Piotrkowem i Tomaszowem przełamał front polski, ewakuował się do Nałęczowa. Około 2.00 w nocy 7 września Warszawę opuścił rząd, a Naczelny Wódz Edward Śmigły-Rydz wyjechał do Brześcia[6]. Ewakuacja władz odbywała się wszystkimi środkami transportu, głównie drogami w kierunku Lublina i Siedlec[2]. Została ona negatywnie odebrana przez mieszkańców; szczególne oburzenie wywołał wyjazd z miasta komisarza rządu na m.st. Warszawę Władysława Jaroszewicza[7]. Propozycji ewakuacji odmówił – pomimo polecania premiera Felicjana Sławoja Składkowskiego[7] – komisaryczny prezydent miasta Stefan Starzyński[8]. Do eskortowania ewakuujących się władz Jaroszewicz wycofał z miasta większość policji i niektóre oddziały Warszawskiej Straży Ogniowej[9].
Począwszy od 6 września rozpoczęło się formowanie obrony cywilnej oraz Robotniczej Brygady Obrony Warszawy.
6 września, krótko przed północą, szef propagandy w Sztabie Naczelnego Wodza płk Roman Umiastowski wezwał przez radio mieszkańców Warszawy do udziału w budowie barykad i umocnień wobec bezpośredniego zagrożenia miasta przez Niemców[10]. Jednocześnie wezwał wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni, a niepowołanych dotychczas do wojska, do bezzwłocznego opuszczenia stolicy i udania się na wschód, gdzie mieli zostać zmobilizowani[6]. Po interwencji Dowództwa Obrony Warszawy i Stefana Starzyńskiego ok. godz. 3 w nocy wezwanie Umiastowskiego zostało przez radio odwołane[11]. Jednak jeszcze przed świtem 7 września tysiące osób zaczęło opuszczać Warszawę w kierunku wschodnim[6].
8 września ok. godz. 14.00–15.00 oddziały niemieckiej 4 Dywizji Pancernej zajęły Okęcie wraz z lotniskiem, a ok. godz. 17.00 od strony Woli i Ochoty dotarły do obrzeży Warszawy gdzie weszły w styczność bojową z obrońcami[12]. Niemcy wycofali się jednak przekładając atak na kolejny dzień[13].
9 września o godz. 7.00 rano od tej samej strony rozpoczął się atak Wehrmachtu na Warszawę[14]. Niemcy próbowali zdobyć stolicę z zaskoczenia siłami dwóch dywizji pancernych (1 i 4 DPanc), które 6 września dokonały skutecznego przełamania frontu polskiego pod Piotrkowem i Tomaszowem.
9 września powstrzymano poranny atak piechoty i czołgów niemieckich, utrzymując pozycje obronne w zachodniej części miasta[15]. 8. kompania 40 pułku piechoty pod dowództwem Zdzisława Pacaka-Kuźmirskiego zatrzymała na ul. Wolskiej, wykorzystując do tego terpentynę z Fabryki Przetworów Chemicznych „Dobrolin“, niemiecką kolumnę czołgów i pojazdów piechoty[15]. Tego samego dnia pułkownik dyplomowany Marian Porwit mianowany został dowódcą Odcinka „Warszawa-Zachód”. Do miasta w dalszym ciągu napływała fala uchodźców z Polski zachodniej i centralnej oraz żołnierze z rozbitych oddziałów[16]. Pomimo umieszczenia na dachach warszawskich szpitali znaków Czerwonego Krzyża były one bombardowane przez Luftwaffe[17].
11 września niemiecka artyleria po raz pierwszy zaczęła ostrzeliwać śródmieście równocześnie od strony Okęcia, Marymontu i Pragi[18]. 15 września, w wyniku działań dowodzonej przez gen. Georga von Küchlera 3 Armii na odcinku wschodnim, miasto zostało okrążone[19]. Na mocy rozkazu Naczelnego Wodza została powołana Armia „Warszawa” pod dowództwem generała dywizji Juliusza Rómmla. Stefan Starzyński powołał Komitet Obywatelski przy Dowództwie Obrony Warszawy, skupiający przedstawicieli wszystkich ugrupowań politycznych Rzeczypospolitej – od PPS, poprzez piłsudczyków, do narodowej demokracji. Propagandą Dowództwa Obrony Warszawy kierował pułkownik Wacław Lipiński.
W dniach 17–22 września garnizon warszawski został wzmocniony przez oddziały Armii „Poznań” i Armii „Pomorze”, które po bitwie nad Bzurą przez Puszczę Kampinoską, przedarły się do stolicy.
Mianem „Warszawskich Termopili” została określona walka 30 Pułku Strzelców Kaniowskich stoczona 21 września w rejonie Wawrzyszewa, gdzie I batalion tego pułku, tracąc 500 ludzi, zatrzymał uderzenie niemieckiej 24 Dywizji Piechoty wsparte czołgami i ogniem 70 dział, umożliwiając przedostanie się do miasta niedobitków z bitwy nad Bzurą. Dyskusyjną wśród historyków pozostaje rola generała Juliusza Rómmla, który pomimo znacznych sił (w tym batalionu czołgów) nie udzielił wsparcia Grupie Armii generała dywizji Tadeusza Kutrzeby i nie dokonał koordynacji sił Armii Warszawa i znajdujących się w twierdzy Modlin sił Armii Modlin i GO gen. Wiktora Thommée z Armii „Łódź” z Armiami „Poznań” i „Pomorze”.
Parki i place miejskie przeznaczono na chowanie poległych bez różnicy wyznań[20].
17 września, po agresji ZSRR na Polskę, przebywający pod Warszawą Adolf Hitler wydał osobisty rozkaz ostrzału artyleryjskiego Zamku Królewskiego dla zmuszenia stolicy Polski do kapitulacji. Kapitulacja Warszawy była uzgodnionym warunkiem niemiecko-sowieckim co do rozbioru terytorium państwa polskiego pomiędzy III Rzeszę a ZSRR. W konsekwencji wojska niemieckie podjęły eskalację działań (niezgodnych z IV konwencją haską) skierowanych przeciwko ludności cywilnej Warszawy, a mających zmusić miasto do jak najszybszej kapitulacji.
23 września w zbombardowanej elektrowni przerwano produkcję energii elektrycznej, co unieruchomiło m.in. radio i drukarnie[21]. 24 września zbombardowana Stacja Filtrów przerwała dostarczanie wody do miasta[22].
24 września niemiecka artyleria i lotnictwo nadal atakowały miasto[23], a 25 września został przeprowadzony nalot dywanowy[24]. Niemieckie samoloty zrzuciły wówczas na oblężoną stolicę 560 ton bomb burzących i 72 tony bomb zapalających[25]. Luftwaffe zbombardowała gazownię, elektrownię i Stację Filtrów. Z powodu braku prądu zamilkła rozgłośnia radiowa Warszawa II, nadająca z fortu Mokotowskiego[26]. Ataki te były wstępem do generalnego szturmu miasta następnego dnia[27]. 26 września oddziały niemieckie przeprowadziły natarcie, które jednak nie przyniosło im większych sukcesów[28].
W ostatnich dniach obrony w mieście znajdowało się ok. 3 tys. oficerów i ponad 82 tys. żołnierzy[29]. Brakowało jednak amunicji artyleryjskiej gdyż 18 września[30] zostały przerwane dostawy z magazynów w Palmirach[29].
26 września zapadła decyzja o podjęciu rozmów kapitulacyjnych z Niemcami z uwagi na sytuację ludności cywilnej[31]. Akt kapitulacji stolicy podpisano 28 września na terenie dawnej Fabryki Silników Lotniczych Skody na Okęciu[32].
Poległo ok. 2 000, a rannych zostało 16 000 żołnierzy[1]. Broń złożyło ponad 100 000 żołnierzy walczących w obronie Warszawy[1]. Straty wśród ludności cywilnej wyniosły ok. 10 000 zabitych i 50–60 000 rannych[1]. Podczas oblężenia zniszczeniu uległo ok. 10% zabudowy miasta[33], w tym 78 tys. izb mieszkalnych (10,3% stanu sprzed wybuchu wojny)[34].
28 września 1939 – bezpośrednio po kapitulacji Warszawy – w zawartym w Moskwie 
pakcie o granicach i przyjaźni III Rzesza i ZSRR dokonały wbrew prawu międzynarodowemu ( konwencja haska IV z 1907 r.)[35] wytyczenia granicy niemiecko-radzieckiej na okupowanym terytorium Polski.
Pierwsze patrole niemieckie pojawiły się w mieście 30 września[36][1], a większe oddziały 1 października 1939[37]. 5 października 1939 Adolf Hitler przyjął w Alejach Ujazdowskich defiladę wojsk niemieckich[38].
Struktura organizacyjna i obsada personalna obrony Warszawy
Organizacja obrony Warszawy
- Dowództwo Obrony Warszawy
- Odcinek „Warszawa-Zachód”
- Odcinek „Warszawa-Wschód”
- Odwody
Obsada personalna Dowództwa Obrony Warszawy
Dowództwo Obrony Warszawy
- dowódca - gen. bryg. Walerian Czuma (komendant główny SG)
- I zastępca dowódcy - płk Julian Janowski (I zastępca komendanta głównego SG)
- II zastępca dowódcy - płk Romuald Niementowski[39] (II zastępca komendanta głównego SG)
Sztab
- szef sztabu - płk dypl. Tadeusz Roman Tomaszewski
- zastępca szefa sztabu - ppłk dypl. piech. Stefan Koeb
- adiutant szefa sztabu - ppor. Stanisław Launhard
- oficer do zleceń - ppłk. dypl Stanisław Toruń
- szef Oddziału I - ppłk dypl. Feliks Kwiatek
- ppłk dypl. Antoni Rogowski (do 7 IX)
- kpt. rez. Artur Ferencowicz
- szef Oddziału II - ppłk dypl. Mieczysław Starzyński
- mjr Jan Michalski
- mjr Aleksander Kuźmiński zam. przez gestapo w okupowanej Warszawie
- szef Oddziału III
- ppłk dypl. Jakub Kozioł (szef sztabu KG SG) zm. w obozie Murnau
- kpt. dypl. Leon Ryszard Madaliński 1941 wyrokiem sądu AK stracony we Włocławku
- kpt. Aleksander Józef Zasoński
- por. Stanisław Marian Sydor
- por. Stanisław Stopa (do 22 IX 1939)
- szef Oddziału IV - mjr Alojzy Nowak
- kwatermistrz - mjr dypl. Edward Józef Ombach
- kwatermistrz - ppłk. dypl. Władysław Winiarski
- dowódca artylerii - ppłk Wacław Zielonko-Zielonka (dowódca 3 pac)
- oficer sztabu - kpt. Wacław Bundyk (do 18 IX 1939)
- oficer sztabu - mjr Witold Łoziński (od 19 IX 1939)
- oficer sztabu mjr Władysław Świderski
- oficer sztabu - kpt. Stanisław Antoni Krysakowski
- oficer łączności - ppor. Leon Korejwo
- oficer obserwacyjny - ppor Stanisław Grzeszkowicz † 29 IX 1939
- oficer obrony przeciwgazowej - por. Witalis Fiedorkiewicz
- dowódca OPL czynnej - płk Kazimierz Baran
- zastępca dowódcy - ppłk Franciszek Jórasz
- szef sztabu - mjr dypl. Antoni Mordasewicz
- oficer łączności - kpt. Konstanty Adamski
- dowódca broni pancernych - mjr Julian Tomasz Głowacki (dowódca 3 bpanc)
- dowódca saperów - ppłk sap. Marceli Rewieński (do 11 IX 1939)
- dowódca saperów - płk inż. Kazimierz Hertel (od 11 IX 1939)
- zastępca dowódcy saperów - płk st. sp. Ludwik Hickiewicz
- szef propagandy - ppłk dr Wacław Lipiński
- dowódca łączności - płk dypl. łącz. Józef Łukomski
- zastępca dowódcy łączności - ppłk łącz. Edward Gorczyński
- służby zdrowia – mjr lek. dr Wilhelm Borkowski
Odcinek „Warszawa-Zachód”
Dowództwo Odcinka „Warszawa-Zachód”
- dowódca – płk dypl. piech. Marian Porwit (kierownik I rocznika W.S.Woj.)
- dowódca artylerii – ppłk dypl. Adam Dzianott
- szef sztabu – ppłk dypl. Leopold Okulicki
Odcinek „Warszawa-Wschód”
Dowództwo Odcinka „Warszawa-Wschód”
- dowódca - płk piech. Julian Janowski (do 13 IX 1939)
- dowódca - gen. bryg. Juliusz Zulauf (dowódca 5 DP)
- dowódca artylerii – ppłk dypl. art. Jan Ciałowicz (dowódca artylerii dywizyjnej 5 DP)
- szef sztabu – płk dypl. dr Stanisław Rostworowski
Odwody
- Grupa Pancerno-Motorowa - kpt. Bolesław Kowalski
 |  |
Upamiętnienie
- Pomnik Bohaterów Warszawy
- Pomnik Barykada Września
- Napis WARSZAWA 8 – 23 IX 1939 na jednej z tablic na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie
- W 1989 został wybity medal z podobizną Waleriana Czumy o treści Obrona Warszawy 1939 – 1989, wydany przez Mennicę Państwową, a zaprojektowany przez Annę Wątróbską-Wdowiarską[40].
Galeria
(c) Bundesarchiv, Bild 183-S56770 / CC-BY-SA 3.0Płonące elewatory zbożowe przy skrzyżowaniu ulic Bema i Prądzyńskiego zbombardowane przez Luftwaffe 25 września 1939 
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-013-0064-35 / Kliem / CC-BY-SA 3.0Adolf Hitler, Walter von Reichenau i sztab Hitlera (widoczni Erwin Rommel i Martin Bormann) obserwują ostrzał Warszawy 
Ulica Nowy Świat przy Pałacu Staszica. Szkielety zabitych koni, z których mięso zostało zabrane przez głodującą ludność 
We wrześniu 1939 poległych w czasie ostrzału artyleryjskiego i bombardowań z uwagi na utrudniony dostęp do cmentarzy, chowano na miejskich skwerach. Groby przed kościołem św. Aleksandra na placu Trzech Krzyży 
Odezwa generała Waleriana Czumy do mieszkańców stolicy z 7 września 1939 
Proklamacja Stefana Starzyńskiego jako Komisarza Cywilnego przy Dowództwie Obrony Warszawy 8 września 1939 
Rozkaz gen. Śmigłego-Rydza w postaci odezwy do mieszkańców Warszawy wydaje przez gen. Rómmla z 16 września 1939 
Obwieszczenie o wykonaniu wyroków śmierci na dezerterach i dywersantach
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d e Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 27.
- ↑ a b Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 25. ISBN 83-01-04207-9.
- ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975, s. 126.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 97–98.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 98.
- ↑ a b c Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 34. ISBN 978-83-240-1057-8.
- ↑ a b Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 107.
- ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 26. ISBN 83-01-04207-9.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 108.
- ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 33. ISBN 978-83-240-1057-8.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 10–11.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 12.
- ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 37. ISBN 978-83-240-10578. OCLC 938718461. (pol.).
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 13.
- ↑ a b Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 149.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 151.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 95. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 15.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 18.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 236.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 270–271.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 271.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 23.
- ↑ Polska.pl, kalendarium - 25 września 1939. [dostęp 2011-06-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-22)].
- ↑ Heroizm oblężonego miasta. Ludność cywilna Warszawy we wrześniu 1939 roku
- ↑ Kronika II wojny światowej. pod redakcją Tomasza Jendryczko i Kazimierza Stembrowicza, Świat Książki, Warszawa 2004, ISBN 83-7311-877-2, s. 17
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 278.
- ↑ Kalendarium kampanii wrześniowej, wrzesień 1939
- ↑ a b Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 35. ISBN 83-01-04207-9.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 21.
- ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 36. ISBN 83-01-04207-9.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 15. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Piotr Majewski: Wojna i kultura. Instytucje kultury polskiej w okupacyjnych realiach Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2005, s. 311. ISBN 83-7436-003-8.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 233. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Dział III konwencji:"O władzy wojennej na terytorium państwa nieprzyjacielskiego". W czasie II wojny światowej tezę o zaprzestaniu istnienia państwa polskiego utrzymywali jedynie sygnatariusze paktu z 28.09.1939: III Rzesza i ZSRR. Analiza prawnomiędzynarodowa i stosunek społeczności międzynarodowej do państwa polskiego i jego statusu po wrześniu 1939 p. Henryk Batowski: Rok 1940 w dyplomacji europejskiej. Poznań 1981, Wydawnictwo Poznańskie, ISBN 83-210-0173-4 , s. 11-26 i passim. Por. też: Henryk Batowski: Polska dyplomacja na obczyźnie 1939–1941. Kraków 1991, Wydawnictwo Literackie, ISBN 83-08-02284-7.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 17. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 38. ISBN 83-01-04207-9.
- ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 44. ISBN 83-01-04207-9.
- ↑ 7 września 1939 r. razem z ppłk dypl. SG Antonim Rogowskim wyjechał do Rawy Ruskiej celem objęcia dowództwa nad Ośrodkiem Zapasowym SG.
- ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 103. ISBN 83-919305-8-0.
Bibliografia
- Ludwik Głowacki, Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, Wydawnictwo MON, wyd. V, Warszawa 1985, ISBN 83-11-07109-8.
- Obrona Warszawy 1939 we wspomnieniach, wybór i oprac. Mieczysław Cieplewicz, Eugeniusz Kozłowski, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1984, wyd. I, ISBN 83-11-07128-4.
- Stanisław Edward Rost. Pierwotny Sztab Obrony Warszawy w 1939 r.. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (126), 1988. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny.
Linki zewnętrzne
- Warszawa we wrześniu 1939 r. – artykuł Marka P. Deszczyńskiego z IH Uniwersytetu Warszawskiego
- Film Juliena Bryana z początku września 1939 roku pokazujący mobilizację i przygotowania do obrony Warszawy (cz. 1)
- Film Juliena Bryana z początku września 1939 roku pokazujący mobilizację i przygotowania do obrony Warszawy (cz. 2)
Media użyte na tej stronie
_location_map.png)
(c) Lukasb1992 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Mapa lokalizacyjna Polski — 1939 (marzec – wrzesień).
.svg)
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
.svg)
.svg){kind=icon}
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Abstract crossed rifles symbol on sunburst
General Tadeusz Kutrzeba , the Deputy CO of the Army 'Warsaw' (Armia 'Warszawa'), coming to negotiate the surrender of Warsaw
Żołnierze polscy z jednostki artylerii przeciwlotniczej w rejonie Dworca Głównego, podczas Obrony Warszawy w pierwszych dniach września 1939.
Poster of public proclamation of Stefan Starzyński as the Civilian Commissar of Warsaw during German-Soviet invasion of Poland 1939
Żołnierze niemieccy w okopach podczas walk o Warszawę.
Pożar zachodniego skrzydła Zamku Królewskiego i Wieży Zygmuntowskiej.
Groby poległych w obronie Warszawy we wrześniu 1939. Plac Trzech Krzyży w Warszawie
Appleal of General Walerian Czuma to the inhabitans of Warsaw of 7 September, 1939
Rozkaz Śmigłęgo-Rydza w postaci odezwy do mieszkańców Warszawy
Ulica Marszałkowska w Warszawie. Manifestacja po wypowiedzeniu wojny III Rzeszy przez Wielką Brytanię i Francję
Obronna Warszawy w 1939. Pałac Staszica, w głębi pałac Zamoyskich
Niemieckie czołgi i strzelcy zmotoryzowani na ul. Grójeckiej między ul. Siewierską a ul. Przemyską. Widoczny czołg Pz Kpfw I Ausf A i armata Le IG 18 kal. 75 mm.
Film dokumentalny Oblężenie nakręcony przez Julien Bryan podczas niemieckiej inwazji i oblężenia Warszawy. W 2006 r. "Oblężenie" zostało wybrane do National Film Registry w USA jako "wyjątkowy, przerażający zapis strasznej brutalności wojny"[1]. Bryanowi udało się przemycić jego filmy z Polski przez Niemcy do Stanów Zjednoczonych, ukrywając je w pojemnikach mask gazowych kupionych jako pamiątki. Sześć tygodni później w lutym 1940 roku, w Nowym Jorku Bryan wydał zebrany materiał w formie dziesięcio-minutowej kroniki "Oblężenie". Film stał się dla wielu widzów pierwszym spojrzeniem na niemiecką inwazję na Polskę i pierwszym wizualnym dowodem horrorów współczesnych wojen.
Płonące Krakowskie Przedmieście - fotografia lotnicza.
Polskie dziecko w ruinach Warszawy we wrześniu 1939 roku. Julien Bryan opisał zdjecie z 1958 roku:
- Troska Chłopca: Ryszard Pajewski był obrazem troski, kiedy widziałem go siedzącego na kupie gruzu. Miał tylko dziewięć lat a nagle został żywicielem rodziny - i nie było chleba do znalezienia. Teraz kierowca ciężarówki, wspomina, że gdy zobaczył mnie ostatnio, niosiłem dwa "pudła" - moje kamery [2].
Ofiary nalotu na ulicy Ostroroga w Warszawie we wrześniu 1939
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-013-0064-35 / Kliem / CC-BY-SA 3.0
Żołnierze niemieccy podczas walk o Warszawę - fotografia sytuacyjna. Widoczny żołnierz z lornetką Dienstglas 6x30 na szyi.
Obwieszczenie o wykonaniu wyroków śmierci na dezerterach i dywersantach w Warszawie, wrzesień 1939
Polish soldiers march out of the Warsaw garrison after it is taken by Germans on 28 September 1939.
German troops entering Warsaw after surrender of city
(c) Bundesarchiv, Bild 183-S56770 / CC-BY-SA 3.0
Polenfeldzug 1939: Eines der grossen Gaswerke in der Festung Warschau geht im Feuer der deutschen Sturzkampfflieger in die Luft. Es sind 4 im Rechteck angeordnete brennende Gasbehälter zu erkennen.
13316-39Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bitwa warszawska (1939) - Odparcie natarcia niemieckiej 4 Dywizji Pancernej - 09-10.09.1939