Obrona gajówki Małachów
| ||||
| ||||
| Czas | 23 listopada 1943 | |||
| Miejsce | Przepaść | |||
| Terytorium | Polska pod okupacją III Rzeszy (Generalne Gubernatorstwo) | |||
| Wynik | likwidacja sztabu Okręgu GL Radom i oddziału GL "Sokół" | |||
| Strony konfliktu | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Dowódcy | ||||
| ||||
| Siły | ||||
| ||||
| Straty | ||||
| ||||
Położenie na mapie gminy Ćmielów _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Ćmielów") | ||||
Położenie na mapie Polski  | ||||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | ||||
Położenie na mapie powiatu ostrowieckiego  | ||||
 50°53′13″N 21°32′30″E/50,886944 21,541667 | ||||
Obrona gajówki Małachów, bitwa pod Małachowem[4][5] – bitwa stoczona 23 listopada 1943 między Gwardią Ludową PPR a siłami hitlerowskimi.
Przebieg walk
Wraz z objęciem dowództwa na Okręgiem GL Radom przez oficera GL Jana Nalazka ps. "Janek Kolejarz" w czerwcu 1943 wzrosła aktywność miejscowych oddziałów partyzanckich i grup wypadowych w działaniach sabotażowych na kolei a także liczba samych oddziałów. Jednym z nich był sformowany 19 września 1943 w większości ze zbiegłych z niewoli jeńców radzieckich niewielki oddział "Sokół", który do listopada przeprowadził kilka akcji bojowych min. 23 września razem ze złożonym z Polaków oddziałem GL im. Józefa Sowińskiego wykoleił pociąg na trasie Starachowice-Ostrowiec Świętokrzyski a 22 października we wsi Zochcin stoczył bój z Feldgendarmerie, w którym dowódca oddziału lejt. Wasyl Wojczanko ps. "Saszka" osobiście zabił komendanta opatowskiej żandarmerii kpt. Donata[6].
23 listopada 1943 oddział zwiadowczy hitlerowskiej żandarmerii odkrył urządzoną w gajówce Małachów, w lesie koło Przepaści, kryjówkę partyzancką. Oprócz oddziału "Sokół" stacjonował w niej mający właśnie odprawę sztab Okręgu GL Radom w składzie: ppor. Jan Nalazek ps. "Janek Kolejarz" (komendant okręgu), oficer GL Jan Tuczembski ps. "Dąb" (szef sztabu okręgu) oraz Tadeusz Kozakiewicz ps. "Madryt" i Lucjan Kurpias ps. "Jerzy" (członkowie sztabu). Niemcy zaskoczyli ich o godzinie 8 rano w czasie narady, uzbrojeni w broń maszynową i wykorzystujący murowany budynek gajówki jako punkt oporu odparli kilka kolejnych ataków zadając okupantowi poważne straty. Kilkugodzinna obrona gajówki spowodowała zaalarmowaniem posterunków w Ćmielowie, Ożarowa, Opatowa i Ostrowca Świętokrzyskiego a gdy i te okazały się zbyt słabe ściągnięto oddziały żandarmerii i Wehrmachtu z Kielc i Radomia. Wówczas siły niemieckie wyniosły ok. 2000 dobrze uzbrojonych ludzi, Polacy i Sowieci cały czas liczyły jedynie 19 gwardzistów pozbawionych wsparcia z zewnątrz. Postanowili oni jednak bronić się do ostatniego naboju a skutecznie prowadzony ogień broni maszynowej i pozycja obronna ponownie skompilowały sytuację atakujących[7].
Sytuacja obrońców znacznie pogorszyła się wraz ze skierowaniem do ataku moździerzy. Po każdym z ostrzałów do ataków posyłano samochody pancerne zgromadzone w liczbie sześciu (w czasie pierwszego natarcia broni pancernej partyzantom udało się zniszczyć jeden z samochodów likwidując także jego załogę). W czasie kolejnych ostrzałów artyleryjskich nastąpiło zawalenie się budynku (pod gruzami znalazło się 13 obrońców) co ostatecznie przekreśliło nadzieję na wydostanie się z gajówki nocą i wyjście z okrążenia. Do piwnicy udało się zbiec sześciu ostatnim obrońcom, w tym ppor. "Jankowi Kolejarzowi". Kontynuowali oni ostrzał aż do zawalenia się stropów budynku co ostatecznie zakończyło dwunastogodzinną obronę gajówki[8].
W bitwie życie straciło 17 gwardzistów (w tym wszyscy sztabowcy z ppor. "Jankiem Kolejarzem" na czele i czterej mieszkańcy gajówki). Do niewoli dostało się dwóch rannych partyzantów, min. Siergiej Kotow ps. "Olek", który trafił do KL Dachau a następnie do KL Mauthausen. Przeżył wojnę i w 1967 odwiedził miejsce półdniowej walki[9][2].
Upamiętnienie
W okresie Polski Ludowej w miejscu spalonej gajówki zbudowano pomnik upamiętniający bitwę i poległych, wśród których byli: Jan Nalazek, Jan Tuczembski, Lucjan Kurpias i Tadeusz Kozakiewicz[10].
Przypisy
- ↑ Skwarek 1971 ↓, s. 80-83.
- ↑ a b Nazarewicz R., Armii Ludowej dylematy i dramaty, Warszawa: Oficyna Drukarska, 1998, s. 80–84
- ↑ Historia - Gmina Ożarów, www.ozarow.pl [dostęp 2019-09-13] (pol.).
- ↑ Wojciech Sulewski, Partyzanci na powstańczych szlakach. Książka i Wiedza, 1962, s.134.
- ↑ Władysław Kowalski, Przez dukty i przesieki. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1968, s.233.
- ↑ Skwarek 1971 ↓, s. 80-81.
- ↑ Skwarek 1971 ↓, s. 81-82.
- ↑ Skwarek 1971 ↓, s. 82-83.
- ↑ Skwarek 1971 ↓, s. 83.
- ↑ Przewodnik 1988 ↓, s. 715.
Bibliografia
- Stefan Skwarek: Ziemia radomska w walce z okupantem. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1971.
- Ryszard Nazarewicz, Armia Ludowa. Dramaty i dylematy, Warszawa 1998
- Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1988.
Media użyte na tej stronie
.svg)
.svg){kind=icon}
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Abstract crossed rifles symbol on sunburst
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Ostrowiec County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
- N: 51.08 N
- S: 50.80 N
- W: 21.10 E
- E: 21.70 E
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Relief location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 51.4 N
- S: 50.1N
- W: 19.6 E
- E: 22 E