Obrona gajówki Małachów

Obrona gajówki Małachów Bitwa pod Małachowem
— II wojna światowa —
Czas	23 listopada 1943
Miejsce	Przepaść
Terytorium	Polska pod okupacją III Rzeszy (Generalne Gubernatorstwo)
Wynik	likwidacja sztabu Okręgu GL Radom i oddziału GL "Sokół"
Strony konfliktu
Gwardia Ludowa  III Rzesza
Dowódcy
Jan Nalazek nieznany
Siły
19 osób niemieckie siły policyjne i wojskowe, ok. 2000 ludzi, 6 samochodów pancernych i moździerze[1].
Straty
17 zabitych i 2 rannych wziętych do niewoli 30 zabitych i ok. 70 rannych, jeden zniszczony samochód pancerny[2][3]
Położenie na mapie gminy Ćmielów miejsce bitwy
Położenie na mapie Polski miejsce bitwy
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego miejsce bitwy
Położenie na mapie powiatu ostrowieckiego miejsce bitwy
50°53′13″N 21°32′30″E/50,886944 21,541667

Obrona gajówki Małachów, bitwa pod Małachowem^[4][5] – bitwa stoczona 23 listopada 1943 między Gwardią Ludową PPR a siłami hitlerowskimi.

Przebieg walk

Wraz z objęciem dowództwa na Okręgiem GL Radom przez oficera GL Jana Nalazka ps. "Janek Kolejarz" w czerwcu 1943 wzrosła aktywność miejscowych oddziałów partyzanckich i grup wypadowych w działaniach sabotażowych na kolei a także liczba samych oddziałów. Jednym z nich był sformowany 19 września 1943 w większości ze zbiegłych z niewoli jeńców radzieckich niewielki oddział "Sokół", który do listopada przeprowadził kilka akcji bojowych min. 23 września razem ze złożonym z Polaków oddziałem GL im. Józefa Sowińskiego wykoleił pociąg na trasie Starachowice-Ostrowiec Świętokrzyski a 22 października we wsi Zochcin stoczył bój z Feldgendarmerie, w którym dowódca oddziału lejt. Wasyl Wojczanko ps. "Saszka" osobiście zabił komendanta opatowskiej żandarmerii kpt. Donata^[6].

23 listopada 1943 oddział zwiadowczy hitlerowskiej żandarmerii odkrył urządzoną w gajówce Małachów, w lesie koło Przepaści, kryjówkę partyzancką. Oprócz oddziału "Sokół" stacjonował w niej mający właśnie odprawę sztab Okręgu GL Radom w składzie: ppor. Jan Nalazek ps. "Janek Kolejarz" (komendant okręgu), oficer GL Jan Tuczembski ps. "Dąb" (szef sztabu okręgu) oraz Tadeusz Kozakiewicz ps. "Madryt" i Lucjan Kurpias ps. "Jerzy" (członkowie sztabu). Niemcy zaskoczyli ich o godzinie 8 rano w czasie narady, uzbrojeni w broń maszynową i wykorzystujący murowany budynek gajówki jako punkt oporu odparli kilka kolejnych ataków zadając okupantowi poważne straty. Kilkugodzinna obrona gajówki spowodowała zaalarmowaniem posterunków w Ćmielowie, Ożarowa, Opatowa i Ostrowca Świętokrzyskiego a gdy i te okazały się zbyt słabe ściągnięto oddziały żandarmerii i Wehrmachtu z Kielc i Radomia. Wówczas siły niemieckie wyniosły ok. 2000 dobrze uzbrojonych ludzi, Polacy i Sowieci cały czas liczyły jedynie 19 gwardzistów pozbawionych wsparcia z zewnątrz. Postanowili oni jednak bronić się do ostatniego naboju a skutecznie prowadzony ogień broni maszynowej i pozycja obronna ponownie skompilowały sytuację atakujących^[7].

Sytuacja obrońców znacznie pogorszyła się wraz ze skierowaniem do ataku moździerzy. Po każdym z ostrzałów do ataków posyłano samochody pancerne zgromadzone w liczbie sześciu (w czasie pierwszego natarcia broni pancernej partyzantom udało się zniszczyć jeden z samochodów likwidując także jego załogę). W czasie kolejnych ostrzałów artyleryjskich nastąpiło zawalenie się budynku (pod gruzami znalazło się 13 obrońców) co ostatecznie przekreśliło nadzieję na wydostanie się z gajówki nocą i wyjście z okrążenia. Do piwnicy udało się zbiec sześciu ostatnim obrońcom, w tym ppor. "Jankowi Kolejarzowi". Kontynuowali oni ostrzał aż do zawalenia się stropów budynku co ostatecznie zakończyło dwunastogodzinną obronę gajówki^[8].

W bitwie życie straciło 17 gwardzistów (w tym wszyscy sztabowcy z ppor. "Jankiem Kolejarzem" na czele i czterej mieszkańcy gajówki). Do niewoli dostało się dwóch rannych partyzantów, min. Siergiej Kotow ps. "Olek", który trafił do KL Dachau a następnie do KL Mauthausen. Przeżył wojnę i w 1967 odwiedził miejsce półdniowej walki^[9][2].

Upamiętnienie

W okresie Polski Ludowej w miejscu spalonej gajówki zbudowano pomnik upamiętniający bitwę i poległych, wśród których byli: Jan Nalazek, Jan Tuczembski, Lucjan Kurpias i Tadeusz Kozakiewicz^[10].

Przypisy

Bibliografia

• Stefan Skwarek: Ziemia radomska w walce z okupantem. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1971.
• Ryszard Nazarewicz, Armia Ludowa. Dramaty i dylematy, Warszawa 1998
• Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1988.