Obszar chroniony

Obszar chroniony – wydzielony geograficznie obszar, który objęty jest ochroną lub specjalnym zagospodarowaniem mającym na celu jego ochronę. Tworzony jest na terenie o ciekawym krajobrazie lub o dużych walorach przyrodniczych i podlega ochronie prawnej. W prawie wodnym obszar chroniony, to obszar o specjalnym użytkowaniu, wobec którego obowiązują wzmożone regulacje prawne, np. ujęcie wody pitnej, także obszar chroniony ze względów przyrodniczych.

Obszary chronione to jedna z form ochrony przyrody. Istnieje duża rozmaitość form i zakresu tej ochrony. W ścisłych rezerwatach przyrody wykluczona jest jakakolwiek ingerencja człowieka, a nawet często są one niedostępne dla turystów. W obszarach chronionego krajobrazu ludzie normalnie mieszkają, prowadzą działalność rolniczą i inną, ochrona sprowadza się tylko do wykluczenia niektórych form tej działalności, np. zakładania dużych kopalni odkrywkowych czy wielkich zakładów przemysłu ciężkiego.

Historia i źródła prawa

Regulacje międzynarodowe

Od początków XX wieku zaczęły powstawać pierwsze organizacje i systemy prawne służące ochronie przyrody. Obecnie przeważająca część inicjatyw dotyczących ochrony przyrody pochodzi od Agendy ONZ ds. środowiska, w skrócie jako UNEP (Program Środowiskowy Narodów Zjednoczonych). Jej najważniejszym dziełem jest Konwencja o bioróżnorodności biologicznej, która została utworzona i podpisana w roku 1992 podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój” w Rio de Janeiro. Dokumentu ten zakłada przede wszystkim trwałe i równoważone użytkowanie globalnych zasobów przyrodniczych, co ma nie dopuścić do nieodwracalnego niszczenia gatunków roślin i zwierząt oraz ekosystemów.

Polska

Obowiązek ochrony przyrody w Polsce reguluje ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody ze zmianami[1]. Z kolei uwarunkowania dotyczące ochrony wód, w tym obszarów chronionych, reguluje prawo wodne[2].

W Polsce za jedną z pierwszych form ochrony przyrody uznaje się statut Kazimierza Wielkiego z 1347 r., który zakazywał wyrębu drzew w cudzych lasach. W następnych latach sprawy te były regulowane przez Statut Warcki z roku 1423 oraz inne przepisy. Pod koniec XVI wieku powstało królewskie rozporządzenie nakazujące ochronę ginącego tura, które było pierwszą w pełni świadomą ochroną.

Według ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody formami ochrony przyrody w Polsce są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz ochrona gatunkowa roślin, zwierząt, grzybów.

Pierwszymi podstawami prawnymi, jakie odnoszą się do sieci Natura 2000 są dwa akty prawne UE:

  • Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (tzw. dyrektywa ptasia – Obszary Specjalnej Ochrony);
  • Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. dyrektywa siedliskowa – Specjalne Obszary Ochrony).

Dokumenty te zawierają szczegółowe cele, jednak metody ich osiągania każde państwo opracowuje we własnym zakresie[3].

Rodzaje obszarów chronionych

Ochrona przyrody
Ochrona wód
  • obszary wód przeznaczonych do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia
  • obszary wód przeznaczonych do ochrony gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym
  • obszary wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych
  • obszary wód wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych
  • obszary narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych (OSN)
  • obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowione w ustawie o ochronie przyrody, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie.

Wokół ujęć wody ustanawiane są strefy ochronne ujęć wody. Wokół zbiorników wodnych mogą być zaś ustanawiane obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916)
  2. ↑ Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2015 r. poz. 469)
  3. ↑ (red.) Bogusław Sawicki, Marian Harasimiuk, Rola obszarów chronionych w rozwoju edukacji, turystyki i gospodarki, Wydawnictwo FREL 2014, s. 7-8.

Linki zewnętrzne