Obuwik

Obuwik
	; Obuwik pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	obuwikowe
Rodzaj	obuwik
	Nazwa systematyczna
	Cypripedium L.; Sp. Pl. 951. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Cypripedium calceolus K.Linneusz
Synonimy
	Arietinum L.C.Beck; Calceolaria Heist. ex Fabr.; Calceolus Mill.; Ciripedium Zumagl.; Criogenes Salisb.; Criosanthes Raf.; Cypripedilon Rouy; Fissipes Small; Hypodema Rchb.; Sacodon Raf.; Schizopedium Salisb.;
	Zasięg występowania

Cypripedium acaule

Obuwik (Cypripedium L.) – rodzaj roślin z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Liczy ok. 50 gatunków^[4] roślin o dużych, efektownych kwiatach z warżką przypominającą pantofelek. Występują na półkuli północnej w Ameryce Północnej i Eurazji, największe zróżnicowanie osiągając w południowych Chinach i w południowej części Ameryki Północnej^[5]. W Polsce spotykany jest w naturze tylko jeden gatunek^[6], zarazem będący gatunkiem typowym rodzaju – obuwik pospolity (Cypripedium calceolus)^[7]. W Europie rosną poza tym jeszcze obuwik kropkowany (C. guttatum) i wielkopłatkowy (C. macranthon)^[8]. Większość obuwików to gatunki leśne, ale są też gatunki siedlisk otwartych, nasłonecznionych, rosnące na łąkach i w tundrze^[5].

Morfologia

Pokrój: Naziemne rośliny zielne o rozgałęzieniach monopodialnych. Co roku z horyzontalnego kłącza wyrasta pęd nadziemny (prosty i mocny lub krótki i delikatny) zamierający po sezonie wegetacyjnym. Pęd nadziemny pokryty jest gęsto drobnymi, białymi włoskami^[9]^[5].
Liście: Siedzące i skrętoległe lub naprzeciwległe (u niektórych gatunków spoza Europy). Bywają dwa, jednak częściej są liczne. Blaszka liściowa może mieć kształt jajowaty lub lancetowaty, rzadko wachlarzowaty^[5]. U nasady jest zbiegająca lub pochwiasta^[10].
Kwiaty: Pojedyncze lub skupione po 2–3 w kwiatostan, jedynie u gatunków z obszarów subtropikalnych kwiaty są liczniejsze (do 12). Kwiaty są zwykle okazałe ze względu na jaskrawe kolory i efektownie rozdętą warżkę. Płatki różnych okółków i w ich obrębie są zróżnicowane. Górny płatek okółka zewnętrznego jest na ogół szeroko- lub jajowatolancetowaty i rozpościera się nad warżką, podczas gdy boczne płatki są zrośnięte i znajdują się za nią. Boczne płatki okółka wewnętrznego są najczęściej wąskolancetowate, skręcone i rozpostarte. Rozdęta warżka ma krawędzie podwinięte do wnętrza i woskowane. U jej nasady znajdują się półprzejrzyste tzw. okienka. Prętosłup jest masywny, ale krótki, zwieńczony jest tarczowatym lub łódkowatym prątniczkiem pochylonym ku wejściu do warżki ponad znamieniem. Płodne są dwa pręciki powstające z okółka wewnętrznego. Znamię osadzone jest na cylindrycznej szyjce^[5].
Owoce: Torebka^[10].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z pięciu rodzajów podrodziny obuwikowych Cypripedioideae stanowiącej grupę siostrzaną dla kladu obejmującego storczykowe (Orchidoideae) i epidendronowe (Epidendroideae) w obrębie storczykowatych (Orchidaceae), będących kladem bazalnym w rzędzie szparagowców Asparagales w obrębie jednoliściennych^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1994–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd storczykowce (Orchidales Raf), podrząd Orchidineae Rchb., rodzina storczykowate (Orchidaceae Juss.), podrodzina Cypripedioideae Kostel., plemię Cypripedieae Lindl., podplemię Cypripediinae (Lindl.) Meisn., rodzaj obuwik (Cypripedium L.)^[11].

Obuwik kropkowany (C. guttatum)

C. arietinum

C. kentuckiense

Wykaz gatunków^[4]^[12]

Cypripedium acaule Aiton
Cypripedium × alaskanum P.M.Br.
Cypripedium × andrewsii A.M.Fuller
Cypripedium arietinum R.Br.
Cypripedium bardolphianum W.W.Sm. & Farrer
Cypripedium calceolus L. – obuwik pospolity
Cypripedium calcicola Schltr. – obuwik Smitha
Cypripedium californicum A.Gray
Cypripedium candidum Muhl. ex Willd.
Cypripedium × catherinae Aver.
Cypripedium × columbianum Sheviak
Cypripedium conzattianum R.González & Lizb.Hern.
Cypripedium cordigerum D.Don – obuwik sercowaty
Cypripedium debile Rchb.f.
Cypripedium dickinsonianum Hágsater
Cypripedium elegans Rchb.f.
Cypripedium fargesii Franch.
Cypripedium farreri W.W.Sm.
Cypripedium fasciculatum Kellogg
Cypripedium fasciolatum Franch.
Cypripedium flavum P.F.Hunt & Summerh. – obuwik złocisty
Cypripedium formosanum Hayata
Cypripedium forrestii P.J.Cribb
Cypripedium franchetii Rolfe – obuwik Francheta
Cypripedium × fred-mulleri Szlach., Kolan. & Górniak
Cypripedium gomezianum R.González & Lizb.Hern.
Cypripedium guttatum Sw. – obuwik kropkowany
Cypripedium henryi Rolfe – obuwik Henry'ego
Cypripedium × herae Ewacha & Sheviak
Cypripedium himalaicum Rolfe
Cypripedium irapeanum Lex.
Cypripedium japonicum Thunb. – obuwik japoński
Cypripedium kentuckiense C.F.Reed – obuwik kremowy
Cypripedium lentiginosum P.J.Cribb & S.C.Chen
Cypripedium lichiangense S.C.Chen & P.J.Cribb
Cypripedium ludlowii P.J.Cribb
Cypripedium luzmarianum R.González & R.Ramírez
Cypripedium macranthos Sw. – obuwik wielkopłatkowy
Cypripedium margaritaceum Franch.
Cypripedium micranthum Franch.
Cypripedium molle Lindl.
Cypripedium montanum Douglas ex Lindl.
Cypripedium palangshanense Tang & F.T.Wang
Cypripedium parviflorum Salisb.
Cypripedium passerinum Richardson
Cypripedium plectrochilum Franch. – obuwik ostrogowy
Cypripedium reginae Walter – obuwik królewski
Cypripedium segawae Masam.
Cypripedium shanxiense S.C.Chen
Cypripedium sichuanense Perner
Cypripedium subtropicum S.C.Chen & K.Y.Lang
Cypripedium susanae R.González & Lizb.Hern.
Cypripedium taibaiense G.H.Zhu & S.C.Chen
Cypripedium taiwanalpinum Y.I Lee, P.C.Liao & T.P.Lin
Cypripedium tibeticum King ex Rolfe – obuwik tybetański
Cypripedium × ventricosum Sw.
Cypripedium wardii Rolfe
Cypripedium × wenqingiae Perner
Cypripedium wumengense S.C.Chen
Cypripedium yatabeanum Makino
Cypripedium yunnanense Franch.

Zagrożenie i ochrona

Litewski znaczek z obuwikiem

Ze względu na efektowne kwiaty rośliny z tego rodzaju zagrożone są pozyskaniem ze stanowisk naturalnych do uprawy. Dlatego obrót handlowy nimi został ograniczony; wszystkie gatunki wymienione zostały w załączniku II Konwencji CITES. Zaproponowano także, by cztery gatunki występujące w Himalajach: Cypripedium cordigerum, C. elegans, C. himalicum i C. tibeticum umieścić w załączniku I^[13].

Zastosowanie

Ze względu na atrakcyjne kwiaty obuwiki są poszukiwanymi roślinami ozdobnymi. W krajach o klimacie umiarkowanym mogą być uprawiane w doniczkach, w chłodnej szklarni lub nawet w gruncie (w Polsce dwa gatunki – obok obuwika pospolitego, pochodzący z Azji wschodniej Cypripedium macranthum^[14]). W ofercie handlowej spotykane są rzadko, zazwyczaj w postaci kłącza w spoczynku. Prawie wszystkie rośliny do uprawy pozyskiwane są z naturalnych stanowisk. Trwają prace nad rozmnażaniem obuwików z nasion w warunkach laboratoryjnych^[13].

Uprawa

Rośliny tego rodzaju są trudne w uprawie. Wymagają stanowisk wilgotnych i cienistych o określonych właściwościach podłoża (obuwik pospolity wymaga obecności węglanu wapnia, podczas gdy pozostałe gatunki rosną zwykle w podłożu kwaśnym). Rozmnaża się za pomocą kłączy, od których odejmuje się silnie rosnące boczne odgałęzienia i sadzi płytko jesienią. Rośliny wymagają obfitego podlewania z wyjątkiem pory kwitnienia i owocowania. Źle znoszą przesadzanie i rosną powoli^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-01] (ang.).
↑ Cypripedium. Tropicos.org. [dostęp 2015-12-13].
↑ ^a ^b ^c Cypripedium L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-27].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dariusz L. Szlachetko: Storczyki. Warszawa: Multico, 2001, s. 27-28. ISBN 83-7073-339-5.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 67, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
↑ Helmut Baumann, Siegfried Künkele, Richard Lorenz: Storczyki Europy i krajów sąsiednich. Warszawa: Multico, 2010, s. 25. ISBN 978-83-7073-698-9.
↑ ^a ^b Krystyna Oszkinis: Storczyki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2004, s. 236-237. ISBN 83-09-01774-X.
↑ ^a ^b Xinqi Chen & Phillip J. Cribb: Cypripedium (ang.). W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2012-07-19].
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Cypripedium (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-28].
↑ Nazwy polskie według Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych: łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2. (pol.)
↑ ^a ^b Mariola Kukier-Wyrwicka, Hanna Werblan-Jakubiec, Marcin Zych: Rośliny CITES (pol.). Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego. [dostęp 2009-01-28].
↑ Stanisław Wóycicki: Uprawa roślin ozdobnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1965.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-01] (ang.).

[tropicos-3] Cypripedium. Tropicos.org. [dostęp 2015-12-13].

[powo-4] Cypripedium L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-27].

[szlachetko-5] Dariusz L. Szlachetko: Storczyki. Warszawa: Multico, 2001, s. 27-28. ISBN 83-7073-339-5.

[checklist-6] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 67, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[ing-7] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].

[baumann-8] Helmut Baumann, Siegfried Künkele, Richard Lorenz: Storczyki Europy i krajów sąsiednich. Warszawa: Multico, 2010, s. 25. ISBN 978-83-7073-698-9.

[oszkinis-9] Krystyna Oszkinis: Storczyki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2004, s. 236-237. ISBN 83-09-01774-X.

[china-10] Xinqi Chen & Phillip J. Cribb: Cypripedium (ang.). W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2012-07-19].

[11] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Cypripedium (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-28].

[12] Nazwy polskie według Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych: łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008. ISBN 978-83-925110-5-2. (pol.)

[cites-13] Mariola Kukier-Wyrwicka, Hanna Werblan-Jakubiec, Marcin Zych: Rośliny CITES (pol.). Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego. [dostęp 2009-01-28].

[14] Stanisław Wóycicki: Uprawa roślin ozdobnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1965.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne