Obwód Brzeżany Armii Krajowej

Obwód Brzeżany Armii Krajowej
	Historia
Państwo	Polskie Państwo Podziemne
Sformowanie	1941
Rozformowanie	1944
	Dowódcy
Pierwszy	por. Bolesław Tomaszewski "Bat"
Ostatni	ppor. Jan Cisek "Mak"
	Organizacja
Dyslokacja	Powiat brzeżański
Rodzaj wojsk	Partyzantka
Podległość	Inspektorat Brzeżany Armii Krajowej

Obwód Brzeżany ZWZ - AK – terenowa struktura Inspektoratu Brzeżany Armii Krajowej^[1]. Kryptonimy: "Wenda", "Dąbrowski", "Chodkiewicz", ,,44", "Kobuz", wewnętrzny: "Albatros"

Organizacja i obsada etatowa obwodu

Dowództwo

Dowódcy obwodu:

por. sł. st. piech. Bolesław Tomaszewski "Bat"^[a] – kwiecień 1942 do czerwca 1942^[b]

por. rez. art. Marian Jaremowicz "Lis" – do maja 1943

sierż. sł. st. piech. Jan Cisek "Mak"^[c]

zastępca komendanta obwodu – ppor. Zygfryd Szynalski "Tryk"^[d]
oficer wywiadu – ppor. Antoni Fanderowski "Van",
oficer kontrwywiadu – kpt. Antoni Szemelowski
kierownik kancelarii – Helena Tomaszewska "Giermek"^[e]
lekarz obwodu – dr Tadeusz Danek
WSK – Halina Siwkowska "Ina"
dowódca drużyny łączności – Danuta Siwkowska

Dyspozycyjne oddziały bojowe

1 kompania (krypt. "Staw") w Brzeżanach: por. rez. Stanisław Domaradzki, od sierpnia 1942 st.sierż. Franciszek Świdrak
2 kompania (krypt."Góry") w Hucisku: ppor.sł.st. Władysław Motylewicz "Topola"
3 kompania (krypt."Pole") w Kozowej: sierż. Konstanty Duda, w 1943 sierż. pchor. Marian Pawlikowski
4 kompania (krypt."Rola") w Taurowie: sierż. N.N. "Ryś"

Ponadto cztery samodzielne plutony – w Buszczu, Narajowie, Baranówce i Litiatynie^[f].

Działania UPA w obwodzie

Od września 1943 UPA zaczęła organizować zamachy na Polaków, a potem napady na wsie polskie. 8 września na drodze Litiatyn – Kotów zamordowany został proboszcz tamtejszej parafii ks. Władysław Biliński^[3]. 30 listopada i 29 grudnia dwukrotnie mordowano Polaków w Szumianach. W końcu roku porwano z Mieczyszczowa trzech Polaków, a w styczniu 1944 zamordowano dalszych trzech w tej miejscowości. 22 stycznia dokonano napadu na Buszcze, zamordowano ponad dwadzieścia osób, w tym lekarza Jana Załuczkowskiego. W kolejnych dniach liczna napadów i zamordowanych rosła. W Zapuście Lwowskim zginęły 4 osoby, w Wolicy koło Buszcza spalono prawie wszystkie gospodarstwa. Zginęło 30 osób^[3]. 28 marca spalono prawie całą Szklaną Hutę. Zginęło 20 osób. W Podwysokiem Ukrainiec Andrzej Hryców zamordował swoją synową Polkę i jej 5-letnią córeczkę za to, że chodziły do polskiego kościoła. W nocy z 3 na 4 kwietnia UPA-owcy nie zauważeni weszli do Kuropatnik. Posiadając wykazy Polaków zastrzelili w domach 21 (22?) mężczyzn^[3].

Uwagi

↑ Bolesław Tomaszewski (1909-1985), ppłk dypl., ps. „Bat”, „Bolesław”, „Ostroga”. Były oficer 51 pułku piechoty. Ciężko ranny w kampanii wrześniowej. Pierwszy komendant Obwodu AK Brzeżany. Od 1 grudnia 1942 oficer operacyjny w dowództwie Okręgu AK w Tarnopolu, później szef Wydziału III Komendy Okręgu Tarnopol, szef Oddziału III i jednocześnie Oddziału Obszaru AK 3 Lwów. Po wojnie zastępca oddziałów „Warta”; prezes Okręgu WiN na Dolnym Śląsku^[2].
↑ przeniesiony na stanowisko szefa Wydziału III sztabu Komendy Okręgu Tarnopol
↑ Sierż. Cisek do 1939 - instruktor PW i Związku Strzeleckiego w Brzeżanach; organizator Obrony Narodowej. We wrześniu 1939 brał udział w obronie Lwowa jako szef 2 kompanii ckm batalionu marszowego 26 pp. Po powrocie do Brzeżan działał w ZWZ. Od lipca 1944 podporucznik czasu wojny.
↑ Zygfryd Szynalski. ur. 1915; por. sł.st. ps. „Tryk”. W 1941 zaprzysiężony w ZWZ. Od marca 1943 zastępca komendanta Obwodu Armii Krajowej Brzeżany. Komendant „Kedywu” inspektoratu AK Brzeżany. Od 18 do 31 VII dowódca kompanii partyzanckiej. Po rozwiązaniu Armii Krajowej pozostał w WiN. W Polsce Ludowej skazany na 7 lat więzienia^[2].
↑ Kancelaria mieściła się na plebanii u ks. Łańcuckiego.
↑ Często występuje mylnie jako Liliatyn → Zob. : Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich. T. 4. Kędzierzyn-Koźle 2012, s. 38 (przyp.)

Przypisy

↑ Wnuk 2007 ↓, s. 58.
↑ ^a ^b Zachuta 1992 ↓, s. 42.
↑ ^a ^b ^c Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. s. 209-210.

Bibliografia

Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. Kraków: Platan, 1996. ISBN 83-85222-85-5.
Rafał Wnuk: Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956 = The atlas of the independence underground in Poland 1944-1956. Warszawa: Lublin: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2007. ISBN 978-83-60464-45-8.
Leszek Zachuta: 51 Pułk Piechoty Strzelców Kresowych im. Giuseppe Garibaldiego. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. ISBN 83-85621-10-5.

[3] Bolesław Tomaszewski (1909-1985), ppłk dypl., ps. „Bat”, „Bolesław”, „Ostroga”. Były oficer 51 pułku piechoty. Ciężko ranny w kampanii wrześniowej. Pierwszy komendant Obwodu AK Brzeżany. Od 1 grudnia 1942 oficer operacyjny w dowództwie Okręgu AK w Tarnopolu, później szef Wydziału III Komendy Okręgu Tarnopol, szef Oddziału III i jednocześnie Oddziału Obszaru AK 3 Lwów. Po wojnie zastępca oddziałów „Warta”; prezes Okręgu WiN na Dolnym Śląsku^[2].

[4] rzeniesiony na stanowisko szefa Wydziału III sztabu Komendy Okręgu Tarnopol

[5] Sierż. Cisek do 1939 - instruktor PW i Związku Strzeleckiego w Brzeżanach; organizator Obrony Narodowej. We wrześniu 1939 brał udział w obronie Lwowa jako szef 2 kompanii ckm batalionu marszowego 26 pp. Po powrocie do Brzeżan działał w ZWZ. Od lipca 1944 podporucznik czasu wojny.

[6] Zygfryd Szynalski. ur. 1915; por. sł.st. ps. „Tryk”. W 1941 zaprzysiężony w ZWZ. Od marca 1943 zastępca komendanta Obwodu Armii Krajowej Brzeżany. Komendant „Kedywu” inspektoratu AK Brzeżany. Od 18 do 31 VII dowódca kompanii partyzanckiej. Po rozwiązaniu Armii Krajowej pozostał w WiN. W Polsce Ludowej skazany na 7 lat więzienia^[2].

[7] Kancelaria mieściła się na plebanii u ks. Łańcuckiego.

[8] Często występuje mylnie jako Liliatyn → Zob. : Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich. T. 4. Kędzierzyn-Koźle 2012, s. 38 (przyp.)

[CITEREFWnuk200758-1] Wnuk 2007 ↓, s. 58.

[CITEREFZachuta199242-2] Zachuta 1992 ↓, s. 42.

[weg209-9] Jerzy Węgierski: Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol. s. 209-210.

[:b-10] strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939

[:a-11] ursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie

[1]

[a]

[b]

[c]

[d]

[e]

[f]

[3]

[2]

[A]

[B]

Inspektoraty	Tarnopol Złoczów Brzeżany Czortków
Obwody	Brzeżany Borszczów Czortków Kopyczyńce Podhajce Złoczów
Oddziały	12 DP 51 pp 52 pp
Dowódcy	„Oliwa” „Twardy”
Inne	Akcja „Burza” w Okręgu Tarnopol Armii Krajowej

Komenda Główna	Biuro Finansów i Kontroli Biuro Informacji i Propagandy Biuro Inspekcji Kedyw Oddział I Oddział II Oddział III Oddział IV Oddział V Wojskowa Służba Kobiet Szefostwo Biur Wojskowych Szefostwo Komunikacji Wojskowych
Obszary	Białostocki Lwowski Warszawski Zachodni Południowy
Okręgi	Białystok Kraków Lublin Lwów Łódź Nowogródek Polesie Pomorze Poznań Radom-Kielce Stanisławów Śląsk Tarnopol Warszawa Wilno Wołyń
Korpusy	Kielecki Warszawski
Dywizje piechoty	2 DP 3 DP 5 DP 6 DP 7 DP 8 DP 9 DP 10 DP 11 DP 12 DP 21 DP 22 DP 24 DP 25 DP 26 DP 27 DP 28 DP 29 DP 30 DP 106 DP
Brygady	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 23 24 36 Gozdawa Kielecka KBKZ Zagłębiowska
Pułki piechoty	1 pspodh. 2 pp Leg. 3 pp Leg. 4 pp Leg. 5 pspodh. 6 psp 7 pp Leg. 8 pp Leg. 9 pp Leg. 10 pp 12 pp 13 pp 15 pp 15 pp 16 pp 17 pp 18 pp 19 pp 21 pp 22 pp 23 pp 24 pp 26 pp 27 pp 28 pp 30 pp 31 pp 32 pp 33 pp 34 pp 35 pp 36 pp 38 pp 39 pp 40 pp 41 pp 42 pp 43 pp 45 pp 48 pp 49 pp 50 pp 51 pp 52 pp 53 pp 72 pp 74 pp 77 pp 78 pp 82 pp 84 pp 112 pp 116 pp 120 pp
Pułki kawalerii	1 pszw 7 puł 8 pal 8 puł 8 psk 10 pal 10 kpa 14 puł 19 puł 21 puł 23 puł 27 puł
Akcje i operacje	Akcja Antyk Akcja „Burza” Akcja Getto Akcja Góral Akcja w Lidzie Akcja N Akcja Nieszpory Akcja Pensjonat Akcja w Pińsku Akcja pod Arsenałem Akcja Taśma Akcja w Celestynowie Akcja Wilanów Akcja Wieniec Akcja Wiśnicz Operacja Hermann Operacja Memel Operacja Ostra Brama Powstanie iwienieckie Powstanie warszawskie Powstanie zamojskie Rozbicie więzienia w Kielcach
Dywersja i sabotaż	Akcja Bielany Akcja Bollwerk Akcja na tartak w Piaskach Królewskich Akcja Nieszpory Akcja Nowy Rok Akcja Wieniec Mały sabotaż Wysadzenie pociągu w Choszczówce (1943) Wysadzenie pociągu w Piasecznie (1943) Zatopienie statku Tannenberg Zamach bombowy na dworcu kolejowym Friedrichstraße w Berlinie Zamach bombowy na kolej S-Bahn w Berlinie
Zamachy	Akcja Braun Akcja Bürkl Akcja „C” Akcja Durrfeld Akcja Europejska Akcja Główki Akcja Komitet Ukraiński Akcja Koppe Akcja Kośba Akcja Kretschmann Akcja Krüger Akcja „Kutschera” Akcja Leitgeber Akcja Milke Akcja Panienka Akcja Rodewald Akcja Stamm Akcja Topiel Akcja Za Kotarą Likwidacja Heinricha Krafta Likwidacja Hugo Dietza Likwidacja Nadwywiadu Rządu Londyńskiego Zamach na Hansa Franka Zamach na Kurta Hoffmanna Zamach na Maksa Petersa
Bitwy i potyczki	Bitwa o Skalbmierz Bitwa o Surkonty Bitwa w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej (Bitwa na Porytowym Wzgórzu) Bitwa pod Jaksicami (1944) Bitwa pod Kałużówką Bitwa pod Lasowcami Bitwa pod Murowaną Oszmianką Bitwa pod Skorzowem Bitwa pod Wojdą Bój pod Pęcicami Potyczka pod Skroniowem Starcie pod Sucharami Starcie w Kamieniu Stołpeckim Wypad na Marianów Walki o Kowel i Włodzimierz Wołyński (1944) Wypad na Truskaw
Wywiad	Most I Most II Most III Operacja Synteza
Organizacje	AKO Cichociemni Polskie Państwo Podziemne Szare Szeregi ŚZŻ AK Grupy Szturmowe Republika Pińczowska Rzeczpospolita Iwonicka Rzeczpospolita Turgielska
Odznaczenia	Krzyż Armii Krajowej Odznaka „Krzyż Powstania Warszawskiego” Warszawski Krzyż Powstańczy

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne