Obwód Koło Armii Krajowej

Obwód Koło Armii Krajowej

Historia
Państwo	Polskie Państwo Podziemne
Sformowanie	1940
Rozformowanie	1945
Dowódcy
Pierwszy	Jan Lewandowski
Ostatni	Wojciechowski
Organizacja
Kryptonim	Jawor
Formacja	ZWZ, AK
Rodzaj wojsk	partyzantka
Podległość	Okręg Łódź AK, Inspektorat Koło AK

Obwód Koło Armii Krajowej – jednostka terytorialna Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, działająca na terenie powiatu kolskiego.

Historia

Konspiracja w Kole zawiązała się niedługo po zajęciu miasta przez Niemców, już w listopadzie 1939 roku kolscy konspiratorzy kontaktowali się z podobnymi organizacjami na terenie Kutna, Konina, Włocławka, Łodzi i Warszawy^[1]. W połowie listopada 1939 roku zawiązała się w Kole komórka zbrojnego oporu, utrzymująca kontakt z Tajną Organizacją Wojskową. Wśród jej członków znaleźli się m.in. Ignacy Anasiewicz, Józef Blewoński, Henryk Czekalski, bracia Cyrułowscy i dr. Leonard Zuchowicz^[2]. Organizacja ta objęła swymi ogniwami szereg miejscowości w powiecie kolskim, nawiązała także przez Kutno i Konin kontakt z Warszawą i Łodzią. Łącznikami byli kolejarz Jerzy Brodzisz i geodeta Józef Kałużny^[2]. W marcu 1940 roku na skutek donosu miejscowego restauratora Adolfa Schulza doszło do aresztowań kierownictwa i osób związanych z organizacją^[2].

W 1940 roku na terenie powiatu kolskiego z inicjatywy konspiratorów z Tajnej Organizacji Wojskowej powstała Komenda Obwodu Związku Walki Zbrojnej, która organizowała terenowe placówki na terenie Sompolna, Kościelca, Babiaka i Izbicy Kujawskiej^[2]. W kierownictwie kolskiej Komendy Obwodu ZWZ-AK znaleźli się: Lucjan Burski (kierownik wydziału organizacyjnego), Stanisław Zuchowicz (s. Leonarda, kierownik wydziału wojskowego), Józef Jakubowski (kierownik wydziału wywiadu), Józef Blewoński (kierownik wydziału propagandy) i dr. Leonard Zuchowicz (lekarz Komendy Obwodu)^[2]. Obwód podzielony był na cztery rejony: północny (pod dowództwem Stanisława Zuchowicza), południowy (pod dowództwem Józefa Blewońskiego), wschodni (pod dowództwem Józefa Jakubowskiego) i zachodni (pod dowództwem Lucjana Burskiego)^[3]. Komenda ZWZ-AK na Obwód Koło otrzymała kryptonim „Jawor” i podlegała pod Okręg Łódź Armii Krajowej^[3]. Pierwszym dowódcą został Jan Lewandowski, a jego zastępcą Roman Grabowski. Łączność z dowództwem w Łodzi była utrzymywana przez łącznika Zygmunta Brzezińskiego^[3].

W połowie 1941 roku Gestapo wprowadziło do kolskiej organizacji agentkę – Marię Leśniewską z Konina^[3]. W wyniku prowokacji w kwietniu 1942 roku Niemcy aresztowali większość ścisłego kierownictwa Obwodu Koło AK: Józefa Blewońskiego, Jana Lewandowskiego, Romana Grabowskiego, Mieczysława Oblizajka i Lucjana Burskiego, zbiec udało się jedynie Stanisławowi Zuchowiczowi, który przedostał się do Generalnego Gubernatorstwa^[3][4]. Wszyscy aresztowani zostali przewiezieni do więzienia w Koninie, a następnie do obozu przejściowego w Inowrocławiu. Od listopada 1942 roku przebywali natomiast w Zwickau, gdzie poddano ich intensywnemu śledztwu, następnie kierownictwo Obwodu zostało przetransportowane do Legnicy, gdzie postawiono ich przed Sądem Nadzwyczajnym i 12 marca 1943 roku skazano na karę śmierci. Wyrok wykonano we Wrocławiu, 16 kwietnia 1943 roku^[4]. W Kole obwieszczenia o wykonaniu wyroku naklejać na słupy ogłoszeniowe musiał Feliks Lewandowski – ojciec Jana, jednego ze straconych^[4].

Nieliczna ocalała w powiecie kolskim grupa ZWZ-AK przetrwała do stycznia 1945 roku pod kierownictwem nieznanego bliżej Wojciechowskiego^[5]. Zrzeszeni w organizacji kolejarze działali m.in. rozkręcając szyny kolejowe, a w czasie zbiórek odzieży zimowej w celu wysłania jej żołnierzom walczącym na froncie wschodnim, konspiratorzy zniszczyli magazyny, w których była ona przechowywana^[5].

Przypisy

Bibliografia

• Józef StanisławJ.S. Mujta Józef StanisławJ.S., Monografia powiatu kolskiego: przeszłość i teraźniejszość, Koło: Starostwo Kolskie, 2007 .