Obwód ROAK „Mewa”

Obwód ROAK „Mewa” – najsilniejszy ośrodek Ruchu Oporu Armii Krajowej, istniejący na terenie północno-zachodniej części dawnego województwa warszawskiego w latach 1945–1947.

Obszar Warszawski AK, na jego północnych terenach powstały najsilniejsze ośrodki ROAK

Geneza

Samoorganizacja środowisk związanych z Armią Krajową była wymuszona komunistycznym terrorem roku 1945 roku, uniemożliwiającym przetrwanie uczestnikom działań niepodległościowych z czasu okupacji[1]. Na bazie istniejących struktur Obszaru Warszawskiego AK wyłoniły się dwie najsilniejsze jednostki ROAK: Batalion ROAK „Znicz” i Obwód „Mewa”.

Obwód „Mewa” powstał w połowie 1945 roku z inicjatywy byłego dowódcy plutonu specjalnego AK z Obwodu Radzymin AK, st. sierż. Józefa Walentego Marcinkowskiego „Wyboja”[1].

Teren działania i struktura

Obwód „Mewa” funkcjonował na terenie północno-wschodnich powiatów dawnego województwa warszawskiego: sierpeckiego, płońskiego, płockiego i mławskiego oraz powiatów częściowo należących do województwa bydgoskiego: lipnowskiego i rypińskiego.

Poza Marcinkowskim w skład sztabu obwodu wchodzili: Bronisław Urbański „Ślepy” (zastępca komendanta i szef wywiadu), Idzi Chryściak „Wąchała”, Marceli Gajewski „Mściciel” (kwatermistrz), Mieczysław Chojnacki „Młodzik”, Leon Ziółkowski „Lis”.

Według niepełnych danych jednostki bojowe Obwodu „Mewa” liczyły około 150 żołnierzy (wzmocnionych trudną do określenia, dużą liczbą osób wspierających strukturę w rozproszonej siatce terenowej). Strukturę terenową Obwodu „Mewa” tworzyły cztery rejony, do których były przydzielone patrole bojowe:

  • Rejon I obejmował miasto Sierpc. Dowodził nim Mieczysław Chojnacki „Młodzik”. Żołnierze tego rejonu stanowili także osobistą ochronę komendanta Marcinkowskiego
  • Rejon II obejmował powiat sierpecki oraz niektóre gminy powiatów: mławskiego, lipnowskiego i rypińskiego. Dowodził nim Józef Sarnacki „Lis”, a po jego śmierci w sierpniu 1946 roku – por. Franciszek Majewski „Słony” (był jednocześnie dowódcą oddziału leśnego)
  • Rejon III obejmował część gmin powiatów: mławskiego, sierpeckiego, płońskiego i płockiego. Dowodził nim Leon Ziółkowski „Lis”
  • Rejon IV obejmował powiaty: płocki i częściowo płoński. Nie mianowano dowódcy, na jego terenie działania zbrojne wykonywały patrole bojowe, wchodzące w skład rejonów II i III.

Poza patrolami bojowymi operującycymi w rejonach Marcinkowski „Wybój” i Urbański „Ślepy” zorganizowali rozbudowaną sieć wywiadu, w znacznej mierze obsadzoną przez żołnierzy obwodu oddelegowanych do UB i MO. Członkowie tej struktury m.in. sporządzili prawie kompletne spisy funkcjonariuszy UB z Sierpca, Płońska, Raciąża i Żuromina oraz najaktywniejszych działaczy PPR z tego terenu.

Najprawdopodobniej w wyniku podjętych w lipcu 1946 roku uzgodnień między Marcinkowskim a dowódcą Batalionu „Znicz” Pawłem Nowakowskim, batalion ten przekazał do Obwodu „Mewa” część powiatów mławskiego i sierpeckiego, a także patrole bojowe „Znicza”, których żołnierzami byli mieszkańcy owych terenów, które pokrywały się z obszarem działania Obwodu „Mewa”. W skład struktur bojowych obwodu weszły wówczas patrole: ppor. Zygmunta Rychcika „Orła”, Albina Kocięckiego „Groźnego” i Edmunda Fijałkowskiego „Kruka”[1].

Operacje

Działalność informacyjno-propagandowa

Obwód „Mewa” prowadził działalność propagandową, m.in. kolportowano ulotki propagandowe wzywające do głosowania według wskazówek PSL oraz nawołujące do bojkotu wyborów lub głosowania na kandydatów PSL:

Działalność zbrojna w zakresie samoobrony

Akcje ekspropriacyjne

Żołnierze obwodu przeprowadzili kilkanaście akcji ekspropriacyjnych, w tym m.in. na cukrownię w Glinojecku i urzędy gminne w Nowym Mieście Lubawskim, Uniecku, Lubowidzu i Rościszewie[1].

Akcje likwidacyjne

Oddziały obowdu zlikwidowały 29 członków PPR, funkcjonariuszy UB i MO oraz konfidentów UB[1].

Akcje rozbrojeniowe

Podczas blisko dwuletniej działalności patrole partyzanckie Obwodu „Mewa” przeprowadziły 84 akcje bojowe. Rozbroiły 16 posterunków MO i UB, m.in. w Gralewie, Raciążu, Strzegowie, Koziebrodach, Zawidzu, Uniecku, Sławęcinie i Baboszewie (niektóre kilkakrotnie)[1].

Represje

W czerwcu i lipcu 1946 roku UB aresztował kilku członków organizacji, w tym członków sztabu obwodu i najbliższych współpracowników „Wyboja”: Idziego Chryściaka „Wąchalę”, Marcelego Gajewskiego „Mściciela”, Zygmunta Ciarkę „Sowę” i łączniczkę Leokadię Domeradzką „Hankę”. Osadzono ich w areszcie PUBP w Sierpcu, później w więzieniu w Płońsku. Wkrótce potem ukrywający się od momentu aresztowań Józef Marcinkowski zarządził koncentrację wszystkich oddziałów zbrojnych z okolic Płońska. Podjęto decyzję o odbiciu zatrzymanych, a w akcji miały wziąć udział oddziały ROAK z Pomorskiego Batalionu „Znicz” oraz z powiatów: przasnyskiego i pułtuskiego. Planowana akcja nie doszła jednak do skutku z powodu aresztowania w przededniu akcji Bronisława Urbańskiego „Ślepego”. Marcinkowski, obawiając się wówczas, iż poddany przesłuchaniom w katowniach UB Urbański ujawni szczegóły planowanej akcji, zrezygnował z jej przeprowadzenia.

W walkach z grupami operacyjnymi KBW i UB poległo w sumie 9 żołnierzy obwodu, aresztowanych zostało 32, z czego 8 skazano na karę śmierci i zamordowano, 3 zmarło w areszcie, a pozostali otrzymali długoletnie wyroki więzienia[1].

Rozwiązanie

Zimą lat 1946/1947 nastąpiło załamanie działalności bojowej obwodu, który ponosił coraz większe straty, m.in. w Wigilię 1946 roku w walce z grupą operacyjną KBW i UB poległ Albin Kocięcki „Groźny”[2]. Niemal codziennie przeprowadzane obławy w terenie, terror stosowany przez komunistów wobec ludności cywilnej oraz zmęczenie żołnierzy spowodowały, że Józef Marcinkowski skorzystał z ogłoszonej w lutym 1947 roku amnestii. Wydał rozkaz o ujawnieniu się i zaprzestaniu walki. Sam ujawnił się w Warszawie 25 kwietnia 1947 roku. Ujawniło się jednak tylko 37 całkowicie zdekonspirowanych żołnierzy Obwodu „Mewa”[1].

Spora grupa żołnierzy podjęła decyzję o kontynuacji walki zbrojnej o niepodległość w ramach innych struktur. Rozkazu o ujawnieniu nie wykonał żaden z żołnierzy z oddziału partyzanckiego por. Franciszka Majewskiego „Słonego”, który podczas odprawy organizacyjnej stwierdził: komunistom nie wierzę i rozkazu nie wykonam, kto myśli podobnie jak ja niech zostanie, reszta zostawić broń i iść do domu[1]. Franciszek Majewski zginął w walce 26 września 1948 roku[3].

Nie ujawnili się również uczestnicy dowodzonej przez Henryka Gosika „Heńka” sieci wywiadu Obwodu „Mewa”.

Część tych, którzy ujawnili się, została wkrótce przez represje władzy komunistycznej zmuszona do powrotu do oddziałów partyzanckich. W lipcu 1947 roku do oddziału partyzanckiego dołączył z powrotem zagrożony aresztowaniem Józef Marcinkowski „Wybój” i kilku żołnierzy. Wielu innych, pod fałszywymi nazwiskami, uciekło na Ziemie Odzyskane[1].

Niektórzy skazani żołnierze Obwodu „Mewa”

Poniższa tabela zawiera dane żołnierzy Obwodu „Mewa”, którzy zostali skazani, również w związku z działaniami w późniejszych organizacjach/oddziałach.

imię i nazwiskopseudonimfunkcja w Obwodzie „Mewa”data aresztowaniawyrokdata i miejsce wykonania wyrokudata zwolnieniaźródło
Józef MarcinkowskiŁysykomendant obwodu7 listopada 1950kara śmierci2 kwietnia 1952[4]
Bronisław UrbańskiŚlepy, Andrzejzastępca komendanta obwodu22 sierpnia 1946kara śmierci19 lutego 1947, Płońsk[5][3]
Marceli GajewskiMściwyczłonek sztabu obwodu20 lipca 1946kara śmierci19 lutego 1947, Płońsk[5]
Apolinary RybickiLeszekzastępca dowódcy oddziału „Lisa”3 stycznia 1947, zbiegł, 30 maja 1947kara śmierci6 sierpnia 1947, Warszawa[6][7]
Mieczysław ChojnackiMłodzikdowódca plutonu specjalnego, w wyłącznej dyspozycji komendanta obwodu17 marca 1950kara śmierci, zamieniona na 15 lat więzienia[5]
Zygmunt CiarkaSoważołnierzkara śmierci19 lutego 1947[3]
Stanisław DerkusStach Śmiałek, Śmiały, Szaszkożołnierz w oddziale Zygmunta Rychcika10 maja 1949kara śmierci20 września 1951, Warszawa[8]
Marceli GajewskiMścicielżołnierzkara śmierci19 lutego 1947[3]
Henryk GosikHeniek, Miłość, Doktorekżołnierz w oddziale Jana Szloma „Żbika”kara śmierci20 września 1951, Warszawa[3]
Henryk Gutowskiżołnierz9 listopada 1950kara śmierci zamieniona na dożywocie[9]
Stanisław KonczyńskiStaryżołnierz, później NZWkara śmierci29 marca 1950[3]
Józef ŁuzińskiGrubyżołnierz w oddziale Franciszka Majewskiego „Słonego”17 lipca 1947kara śmierci23 października 1947, Bydgoszcz[6][3]
Jan Orylżołnierz20 lipca 19473 latazmarł w więzieniu 11 listopada 1949, Rawicz[10]
Stanisław Orylżołnierz oddziału Tadeusza Kosobudzkiego „Czarnego”15 lipca 1947kara śmierci zamieniona na 15 lat więzienia[10][3]
Karol RakoczyBystryżołnierz, później w 11 GO NSZ11 lutego 1949kara śmierci29 marca 1950, Warszawa[11]
Antoni Stróżkowskiżołnierz8 lat[3]
Wiktor StryjewskiCacko, Wyrwicz, Zbyszkożołnierz, później w 11 GO NSZ9 lutego 1949kara śmierci18 stycznia 1951[12]
Ignacy Zalewskiżołnierz2 lata[3]
Mirosław Zbyszyńskiżołnierz10 lat[3]
Janusz Dzierżanowskiłącznik7 lat[3]
Władysław Adamskisiatka terenowa wspierająca obwód26 grudnia 194610 lat, zmniejszone do 5 lat na mocy amnestii[2]

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski, Jacek Pawłowicz: Ruch Oporu Armii Krajowej na Północnym Mazowszu 1945–1954. s. 18–27. [dostęp 2014-07-17].
  2. ↑ a b Dariusz Kotkiewicz: Akcja Urzędu Bezpieczeństwa w Gutkowie 26 grudnia 1946 roku. 2011-07-07. [dostęp 2014-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-28)].
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l Żołnierze Wyklęci działający na terenie powiatu płockiego. [dostęp 2014-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-19)].
  4. ↑ Golik i in. 2013 ↓, s. 656.
  5. ↑ a b c Golik i in. 2013 ↓, s. 657.
  6. ↑ a b Golik i in. 2013 ↓, s. 658.
  7. ↑ Waldemar Brenda: Apolinary Rybicki. 2009-05-08. [dostęp 2014-07-18].
  8. ↑ Sylwetka Stanisława Derkusa. [dostęp 2014-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-29)].
  9. ↑ Golik i in. 2013 ↓, s. 662.
  10. ↑ a b Golik i in. 2013 ↓, s. 660.
  11. ↑ IPN ogłosił kolejne nazwiska ekshumowanych na "Łączce". [dostęp 2014-07-18].
  12. ↑ 1 marca – Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. [dostęp 2014-07-18].

Bibliografia

  • Dawid Golik i in.: Żołnierze wyklęci – Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Wolumen”, 2013, s. 656–662. ISBN 978-83-7233-077-2.

Zobacz też

Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa
Komenda Główna
Obszary
Okręgi
Korpusy
Dywizje piechoty
Brygady
Pułki piechoty
Pułki kawalerii
Akcje i operacje
Dywersja i sabotaż
Zamachy
Bitwy i potyczki
Wywiad
Organizacje
Odznaczenia
Kotwica symbol.svg

Media użyte na tej stronie

Kotwica symbol.svg
Autor: Liftarn, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kotwica symbol
Obszar warszawa ak.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Obszar Warszawa AK i Okręg Warszawa - Miasto AK (lipiec 1944 - wrzesień 1945)