Obwód nowogrodzki

Obwód nowogrodzki

Новгородская область

obwód
Herb Flaga
Państwo	Rosja
Siedziba	Nowogród Wielki
Kod ISO 3166-2	RU-NGR
Gubernator	Andriej Nikitin
Powierzchnia	54 501 km²
Populacja (2021) • liczba ludności	593 232[1]
• gęstość	10,88 os./km²
Położenie na mapie Rosji
Portal Rosja

krajobraz regionu – rzeka Łować

Jezioro Popowskie

statek na jeziorze Wałdajskim

rzeka Wołchow; w tle zabudowania Nowogrodu

jezioro Ilmen – główny zbiornik wodny regionu

(c) I, Malene, CC BY 2.5

lis – jeden z typowych gatunków lokalnej fauny

Obwód nowogrodzki (ros. Новгородская область, Nowgorodskaja obłast’ ) – jednostka administracyjna Federacji Rosyjskiej.

Geografia

Położenie

Obwód położony jest na północnym zachodzie europejskiej części Rosji, na obszarze Niziny Wschodnioeuropejskiej.

Region graniczy z następującymi obwodami: leningradzkim (na północy i północnym zachodzie), wołogodzkim (na wschodzie), twerskim (na południu i południowym wschodzie) i pskowskim (na południowym zachodzie).

Przynależność administracyjna

Pod względem administracyjnym obwód nowogrodzki wchodzi w skład utworzonego w 2000 Północno-Zachodniego Okręgu Federalnego.

Strefa czasowa

Obwód należy do moskiewskiej strefy czasowej (MSK): do 25 października 2014 UTC+04:00 przez cały rok, od 26 października 2014 UTC+03:00 przez cały rok. Jeszcze wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+03:00, a czas letni – UTC+04:00.

Powierzchnia

Obwód nowogrodzki zajmuje teren ok. 54 tys. km². Większość powierzchni regionu stanowi płaska, miejscami zabagniona równina, której znaczna część wchodzi w skład Niziny Nadilmeńskiej. Na południowym wschodzie obwodu znajdują się morenowo-pagórkowate obszary wyżyny Wałdaj, której najwyższy punkt na terenie obwodu wznosi się na wysokość 299 m. n.p.m. Na północnym wschodzie znajduje się drugi w obwodzie obszar wyżynny – Grzęda Tichwińska.

Hydrologia

Przez teren obwodu płyną liczne większe i mniejsze cieki wodne. Głównymi rzekami regionu są: Wołchow, Msta, Łować, Szełoń, Polist.

Znajdują się tutaj także liczne jeziora, spośród których największym jest Ilmen. Jego powierzchnia waha się (w zależności od stanu wód) od niespełna 700 do ponad 2 tys. km², co stanowi od ok. 1,5 do 4% powierzchni całego obwodu nowogrodzkiego. Innymi jeziorami regionu są m.in.: Wałdajskie, Wielie i Seliger.

Duże ilości wody znajdują się w licznych w obwodzie bagnach.

Klimat

Obwód nowogrodzki leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego, pośredniego między przejściowym a kontynentalnym. Charakteryzuje się on dość długim i ciepłym latem (ze średnią temperaturą powietrza w lipcu oscylującą ok. +17 °C – +18 °C oraz dość chłodną zimą z temperaturami ok. -8 °C – -9 °C w styczniu (nieco chłodniej, o około stopień jest na północnym wschodzie regionu).

W regionie występuje dość wysoki poziom opadów. Mają on głównie postać deszczu i występują zwłaszcza w ciepłej połowie roku, a największe ich nasilenie ma miejsce w sierpniu. Zima jest dość sucha.

Szata roślinna i gleby

Pod względem dominującej formacji roślinnej, region nowogrodzki leży na obszarze, gdzie kończy się strefa lasów mieszanych i zaczyna strefa południowej tajgi. Najczęściej spotykanym gatunkiem drzewa jest świerk. Występują tutaj też brzozy, osiki, jodły, sosny, olchy i itd. Na obszarach bagiennych występuje typowa dla tego rodzaju terenu roślinność.

W obwodzie dominują gleby bielicowe; na północnym zachodzie duże obszary pokrywają gleby bagienne.

Świat zwierzęcy

W obwodzie żyją zwierzęta będące przedstawicielami zarówno fauny typowej dla lasów mieszanych, jak i dla strefy tajgi. Występują tutaj – ze ssaków m.in.: łoś, niedźwiedź brunatny, zając bielak, rosomak, kuna leśna, borsuk, wilk szary, dzik, lis, ryś, liczne gatunki gryzoni itd. Z ptaków spotkać można: np. kuropatwy, cietrzewie, jarząbki, kukułki, drozdy, dzięcioły, sikory, wrony, gile oraz liczne ptaki wodne – głównie różne gęsi i kaczki.

W licznych w regionie zbiornikach wodnych żyje wiele gatunków ryb, spośród których najważniejszymi (pod względem gospodarczym) są: łososie, leszcze, sandacze, okonie, szczupaki, nelmy i in.

Bogactwo zbiorników wodnych oraz liczne bagna sprzyjają rozwojowi owadów, których liczne gatunki w okresie wiosenno-letnim są uciążliwe dla mieszkańców i zwierząt gospodarczych.

Demografia

Obwód zamieszkuje 657,6 tys. osób (2007; dane szacunkowe). Liczba ta systematycznie spada. Jeszcze w 2002 żyło tutaj 694 355 osób (dane spisowe), zaś w 1989 – 753.000. Powodem tego spadku jest migracja do innych regionów kraju, oraz – podobnie jak w całej Rosji – ujemny przyrost naturalny, który w regionie jest bardzo wysoki; w 2006 wyniósł on aż -9,8‰.

Gęstość zaludnienia w obwodzie wynosi obecnie 12,2 os./km² i ciągle spada, wraz z ubytkiem ludności. Poziom urbanizacji sięga 70,2%; blisko połowa tej liczby (czyli ok. 1/3 całej populacji) zamieszkuje w stolicy regionu – Nowogrodzie Wielkim.

Wyznania

Zdecydowana większość ludności obwodu wyznaje prawosławie. Po okresie ateizacji w czasach ZSRR pozostała duża liczba niewierzących. Z mniejszości wyznaniowych żyją tutaj m.in. niewielka społeczność muzułmańska (ok. 0,5% populacji), oraz nieliczni protestanci i katolicy.

Nowogród Wielki – fragment miasta

widok na Nowogród od strony rzeki

Nowogród Wielki – panorama miasta

cerkiew w Nowogrodzie

cerkiew w Nowogrodzie

Narodowości

Na ludność obwodu składają się przedstawiciele ponad 100 narodowości.
Najliczniejsi są:

• Rosjanie 652.152 (93,92%)
• Ukraińcy 10.449 (1,5%)
• osoby o nieustalonej narodowości lub bez poczucia przynależności etnicznej 5.575 (0,8%)
• Białorusini 5.294 (0,76%)
• Cyganie 3.388 (0.49%
• Tatarzy 2.077 (0,30%)
• Ormianie 1.940 (0,289%)
• Azerowie 1.574 (0,23%)
• Czeczeni 1.074 (0,15%)
• Niemcy 1.010 (0,15%)
  (wymieniono tylko grupy liczące powyżej tysiąca przedstawicieli)

Osadnictwo

Na terenie obwodu znajduje się 10 miast i 15 osiedli typu miejskiego.

Miasta i największe osiedla typu miejskiego (stan na 1 stycznia 2006 r.)

1) osiedle typu miejskiego

Podział administracyjny

Obwód nowogrodzki dzieli się na 21 rejonów. Stolica regionu – Nowogród Wielki nie wchodzi w skład żadnego rejonu i stanowi miasto wydzielone.

Rejony municypalne dzielą się na mniejsze jednostki administracyjne – osiedla (ros. поселения) wiejskie i miejskie. Osiedla miejskie obejmują miasto (niekiedy też niewielkie podmiejskie wioski), zaś osiedla wiejskie składają się z jednej lub kilku wsi. W ramach 21 rejonów istnieje w sumie 199 osiedli, w tym 21 osiedli miejskich i 178 wiejskich.

podział administracyjny obwodu nowogrodzkiego

cerkiew w Nowogrodzie

cerkiew w Nowogrodzie

cerkiew w Nowogrodzie

prawosławna katedra pw. św. Zofii

Władza i administracja

Obwód nowogrodzki, podobnie jak inne części Federacji Rosyjskiej posiada szeroki zakres samorządności. Władzę prawodawczą w regionie sprawuje lokalny parlament, a administracją obwodu kieruje gubernator. Akty prawa mogą być stanowione przez te organy tylko w ramach kompetencji im przyznanych i nie mogą stać one w sprzeczności z prawem ogólnorosyjskim

Organem prawodawczym w obwodzie jest Nowogrodzka Duma Obwodowa. Jej obecny skład ustaliły wybory z 8 października 2006. W wyborach obowiązuje 7-procentowy próg wyborczy. W bieżącej kadencji większość składu Dumy stanowią przedstawiciele partii Jedna Rosja.

Gospodarka

Obwód nowogrodzki jest regionem przemysłowo – rolniczym. Z uwagi na dość dużą lesistość istotną gałęzią gospodarki jest także leśnictwo, zaś obfitość wód sprawia, iż większe niż w innych regionach znaczenie ma także rybołówstwo (śródlądowe).

Przemysł

Kompleks produkcyjno – przemysłowy reprezentowany jest w regionie przez 1519 zarejestrowanych przedsiębiorstw, spośród których aktywnych jest 1333, z czego 187 zalicza się do grupy dużych i średnich^[2].

Głównymi centrum przemysłowym obwodu jest Nowogród Wielki, gdzie działa ok. 30% wszystkich zakładów dostarczających ponad połowę całej wartości produkcji przemysłowej regionu. Mniejszymi centrami są także Borowicze, Stara Russa i Czudowo.

Z racji niewielkiego zaludnienia udział regionu w produkcji przemysłowej kraju wynosi poniżej 1%. W regionie rozwinięte są następujące branże: przemysł chemiczny, metalurgiczny, drzewny oraz celulozowo-papierniczy, spożywczy, produkcja maszyn i sprzętu elektronicznego i optycznego.

Rolnictwo

Istotną gałęzią lokalnej gospodarki jest rolnictwo. Uprawia się tutaj m.in. ziemniaki, zboża, len, warzywa (także w uprawie szklarniowej) oraz rośliny pastewne.

Chów i hodowla obejmuje bydło domowe i trzodę chlewną, a także drób.

Płody rolne regionu (zwłaszcza mięso, mleko i jaja) wędrują na rynki w innych częściach kraju, zwłaszcza pobliskim Sankt Petersburgu.

Transport

Położenie regionu sprawia, iż obwód nowogrodzki jest istotnym punktem na mapie rosyjskiego transportu wewnętrznego. Przez region biegną tory 11 linii kolejowych, w tym jedna z ważniejszych w Rosji, łącząca dwa największe miasta kraju: Moskwę i Sankt Petersburg. Znajdują się tutaj liczne drogi, m.in. jedna z głównych rosyjskich tras – droga M-10, także prowadząca z Moskwy do Sankt Petersburga, a dalej do Skandynawii. Wynikająca z takiego położenia obwodu dobrze rozbudowana sieć dróg i kolei sprawia, iż w rejonie w lokalnym przewozie towarów i osób także dominuje transport samochodowy i kolejowy. Poza magistralą Moskwa – Sankt Petersburg znajduje się tutaj 10 innych linii kolejowych o znaczeniu lokalnym.

Rozwinięta sieć rzek i jezior umożliwia wykorzystywanie ich jako szlaków transportowych. Głównymi drogami spławnymi są rzeki Wołchow i Msta oraz jezioro Ilmen. Ten rodzaj transportu stosowany jest niemal wyłącznie do przewozów towarowych.

Bogactwa naturalne

Na terenie obwodu znajdują się m.in. złoża torfu, węgla brunatnego, ognioodpornych i budowlanych glin, boksytów. Istnieją tutaj także źródła mineralne, m.in. radonowe, a także lecznicze błota. Z badań geologicznych wynika, iż w regionie znajdują się złoża ropy naftowej, diamentów i manganu, w związku z czym prowadzone są prace poszukiwacze.

Prawosławna katedra (sobór) św. Zofii w Nowogrodzie (ros. Софийский собор)

nowogrodzki kreml

tzw. Biała Baszta

jedna z baszt nowogrodzkiego kremla

fragment murów nowogrodzkiego kremla

miniatura XVI-wieczna ukazująca wywiezienie wielkiego dzwonu z Nowogrodu do Moskwy, po zdobyciu miasta w 1478 r.

Nowogród w XIX w.

Nowogród na przełomie XIX i XX w.

Stara Russa w 1916 r.

Historia ziemi nowogrodzkiej

Do IX wieku

Rdzennymi mieszkańcami obszaru obwodu nowogrodzkiego były plemiona ugrofińskie, po których pozostały jedynie liczne hydronimy. W VI wieku tereny te zajęły plemiona słowiańskich Krywiczów, zaś w VII w. osiadł tutaj inny słowiański lud – Słowienie. To oni, według najstarszej ruskiej kroniki (latopisu) Powieści lat minionych Nestora, byli założycielami Nowogrodu. Najstarsza wzmianka o tym mieście pochodzi z 859. Miasto powstało na skrzyżowaniu dróg wodnych (rzeka Wołchow i oddalone o ok. 7 km jezioro Ilmen) i lądowych jako punkt handlowy. Korzystne położenie umożliwiło szybki rozwój miasta,

Pierwsze państwo nowogrodzkie

Pod koniec IX w. władca Nowogrodu (prawdopodobnie pochodzenia normańskiego) Ruryk zjednoczył kilka (co najmniej 3) wschodniosłowiańskich państewek plemiennych (ze stolicami w Ładodze (dziś: Starej Ładodze), Nowogrodzie Wielkim i Białojeziersku). Ruryk główną stolicą zjednoczonego kraju uczynił Nowogród. Nowogrodzkie państwo Ruryka uważa się za kolebkę państwowości rosyjskiej. Niektórzy członkowie drużyny Ruryka pod przywództwem Askolda i Dira udali się w dół Dniepru, gdzie zawładnęli państwem plemiennym Polan i ich największym grodem – Kijowem. Następca i krewny Ruryka, Oleg Mądry (ok. 880 – 884) podbił kijowskie państewko, a Askold i Dir najprawdopodobniej zostali zabici. Z powodu położenia geograficznego miasta Oleg postanowił przenieść swoją stolicę z Nowogrodu właśnie do Kijowa. W ten sposób powstało państwo zwane Rusią Kijowską.

Księstwo nowogrodzkie

W wyniku rozbicia dzielnicowego Rusi północna jej część – Księstwo Nowogrodzkie, zwane też (ściślej) Republiką (lub Rzeczpospolitą) Nowogrodzką, w 1136 uzyskało niezależność. Stolicą księstwa był jeden z największych wówczas ruskich grodów – Nowogród Wielki. U szczytu potęgi miasto to liczyło ok. 15 000 mieszkańców, zaś jego ekonomiczno-polityczny wpływ był tak silny, iż w promieniu 200-250 km od stolicy nie rozwinął się żaden inny ośrodek miejski. Ważnymi centrami rzemieślniczo-handlowymi były też oddalone od stolicy: Stara Russa, Torżok, Orieszek, Stara Ładoga i in. W państwie tym szybko rozwinęła się tu specyficzna demokracja feudalna: wiec, tj. zgromadzenie całej wolnej ludności: chłopów, mieszczan, kupców i bojarów wybierało najemnego władcę – księcia; mogło go też usunąć. Zakres władzy takiego księcia był dość wąski, aczkolwiek każdorazowo szczegółowo jej zakres określała umowa zawierana między nim a powołującymi go obywatelami. Zawsze jednak główną rolą władcy było naczelne dowództwo nad wojskiem oraz reprezentowanie kraju w stosunkach zagranicznych. W praktyce większość władzy należało do bojarów, bogatych kupców i wyższego duchowieństwa. Stąd też państwo to jest nazywane potocznie przez Rosjan Republiką Bojarską. Jednym z tak wybranych książąt był Aleksander Newski, który zwyciężając zagrażających krajowi Szwedów i Zakon Kawalerów Mieczowych, walnie przyczynił się do budowania potęgi państwa.

Władcy Nowogrodu podbili ogromne obszary północno-zachodniej Europy, a Księstwo Nowogrodzkie u szczytu swej potęgi zajmowało całą północną część dzisiejszej europejskiej Rosji, tj. około miliona km² i rozciągało się od Finlandii po Ural. Na terenach tych prowadzona była intensywna akcja kolonizacyjna która doprowadziła do slawizacji znacznych obszarów północno-wschodniej Europy, zamieszkiwanych dotąd przez plemiona ugrofińskie.

Mimo iż miasto wyszło obronną ręką z najazdu Tatarów, którzy ugrzęźli w otaczających miasto bagnach, Nowogród wiele ucierpiał od książąt innych ruskich państw oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego. Rozpoczął się powolny upadek państwa, które traciło coraz to nowe obszary. W XV wieku zaczęły rosnąć wpływy Rusi Moskiewskiej, której władcy chcieli doprowadzić do ponownego zjednoczenia Rusi i zakończenia jej rozbicia dzielnicowego. Od 1389 Nowogród pozostawał w stosunku lennym do Korony Polskiej, związany osobą brata Jagiełły – Lingwenem. W 1470 kolejnym władcą wybrano Kazimierza Jagiellończyka i na zasadzie unii (podobnej jak Polski z Litwą) Księstwo Nowogrodzkie zostało połączone z Polską i Wielkim Księstwem Litewskim. Krok ten miał zapewnić bezpieczeństwo słabnącego kraju przed rosnącą coraz bardziej w siłę Moskwą. Patriarcha Nowogrodu przyjął na prośbę Kazimierza wiarę katolicką i uznał papieża za zwierzchnika kościelnego do tej pory prawosławnego biskupstwa Nowogrodu. W 1478 Nowogród został zdobyty przez wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III Srogiego i wraz z podległym mu terenem wcielony do Rusi Moskiewskiej. Kolejny władca – car Iwan IV Groźny, wykorzystując niechęć w mieście wobec jego władzy, i podejrzewając elity nowogrodzkie o chęć wyzwolenia się spod zależności od Moskwy i poddania się pod władzę Polski, złamał ostatecznie potęgę polityczną Nowogrodu – wysłał przeciwko grodowi karną ekspedycję, która przy okazji pacyfikowania wrogów cara wymordowała ok. 60 tys. mieszkańców.

Ziemia nowogrodzka w składzie Rosji

W latach następnych Nowogród, mimo utraty statusu stolicy księstwa i likwidacji politycznych aspiracji do samodzielności, aż do początku XVIII w. pozostawał trzecim co do wielkości rosyjskim miastem (po Moskwie i Pskowie; Kijów w owym czasie był częścią Polski). Dawne obszary kraju nowogrodzkiego stały się integralną częścią Państwa Moskiewskiego, a potem Rosji. Wybudowanie przez Piotra I nowej stolicy – Sankt Petersburga, położonej w pobliżu Nowogrodu spowodowało stopniową utratę znaczenia miasta jako ośrodka handlowego, co pociągnęło za sobą postępujący upadek Wielkiego Nowogrodu.

W 1708 obszary dzisiejszego obwodu weszły w skład utworzonej wówczas Guberni Ingermanlandzkiej (Ingryjskiej), która w 1710 została przemianowana na Gubernię Sankt-Petersburską. Wkrótce (1727) utworzona została gubernia z centrum w historycznej stolicy tych ziem Nowogrodzie Wielkim – Gubernia Nowogrodzka. Obejmowała ona obszar znacznie większy niż dzisiejszy obwód. Mimo iż granice tej guberni wielokrotnie zmieniano, niekiedy dość znacznie, to przez blisko 200 lat tereny dzisiejszego obwodu wchodziły w jej skład.

Okres ZSRR

Po powstaniu ZSRR i reformach administracyjnych ziemie obwodu weszły w skład utworzonego w 1921 Obwodu Północno-Zachodniego. Już w 1927 obszary dzisiejszego obwodu nowogrodzkiego po raz kolejny zmieniły przynależność administracyjną i stały się częścią obwodu leningradzkiego.

Po rewolucji październikowej miasto i okolica przechodziły koleje losów typowe dla innych regionów Związku Radzieckiego – wojna domowa, nacjonalizacja gospodarki, polityka ateizacyjna, kolektywizacja rolnictwa, stalinowskie itd., a z drugiej strony – uprzemysłowienie i rozwój gospodarczy regionu.

W okresie II wojny światowej region znalazł się pod okupacją niemiecką. Teren ten poniósł duże straty ludnościowe i gospodarcze, zaś jego stolica – Nowogród Wielki został niemal całkowicie zniszczony. Po wojnie miasto zostało odbudowane; zrekonstruowano także jego zabytki.

Utworzenie obwodu

Obwód nowogrodzki jako samodzielną jednostkę podziału administracyjnego utworzono 5 lipca 1944, tj. wkrótce po wyparciu z tych ziem wojsk niemieckich.

Nowogrodzieńszczyzna po rozpadzie ZSRR

Po rozpadzie ZSRR region znalazł się w kryzysie gospodarczym. Bezrobocie w połączeniu z bliskością Sankt Petersburga, gdzie znalezienie pracy było znacznie łatwiejsze spowodowały masowy odpływ ludności, zwłaszcza młodej. W wyniku tego w regionie pozostało dużo ludzi starszych, a mało młodych, co zaowocowało wysokim współczynnikiem zgonów i małym współczynnikiem urodzeń. W połączeniu z ubytkiem wynikłym z wyjazdów w latach 1989–2007 ludność regionu spadła o ponad 13%.

Symbole regionu

Herb obwodu nowogrodzkiego jest praktycznie kopią herbu dawnej guberni nowogrodzkiej, który z kolei został opracowany na podstawie herbu stolicy regionu – Nowogrodu Wielkiego.

Tablice rejestracyjne

Tablice pojazdów zarejestrowanych w obwodzie nowogrodzkim mają oznaczenie 53 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.

Zobacz też

• podział terytorialny Rosji
• Republika Nowogrodu

Przypisy

Linki zewnętrzne

• strona obwodu nowogrodzkiego. niac.natm.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-12-20)]. (ros.)..