Ochotnicza straż pożarna w Polsce

Remiza OSP w Ostrołęce
Przykładowe wyposażenie jednostki OSP w Polsce. Samochody OSP w Miłomłynie
Wiatrakowiec ZEN 1 z OSP w Baranowie

Ochotnicza straż pożarna (OSP) – umundurowana, wyposażona w specjalistyczny sprzęt jednostka ratownicza, przeznaczona w szczególności do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami[1].

Historia

Wzmianki o ratownictwie ogniowym pojawiają się w Polsce już w średniowieczu.

Pierwsze zorganizowane jednostki pożarnicze, będące prekursorami obecnej OSP, powstały w drugiej połowie XIX w. równolegle we wszystkich trzech zaborach. W Królestwie Polskim pierwsza ochotnicza Straż Ogniowa została założona w 1864 w Kaliszu[2]. W Galicji pierwsza Ochotnicza Straż Ogniowa została założona w 1865 w Krakowie[3] z inicjatywy Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie[4]. Działalność poszczególnych straży ogniowych w Królestwie Polskim nie była skoordynowana ze sobą, większość straży działała na podstawie obowiązujących tylko ją przepisów zatwierdzanych specjalnie dla nich przez władze państwowe. Zbiór takich przepisów dotyczących tylko straży łukowskiej przedstawił w artykule Rafał Dmowski[5].

Jednym z frontów działania ochotniczych straży pożarnych było budzenie postaw narodowych. Jej uczestnicy wzięli udział m.in. w manifestacjach w październiku i grudniu 1905 r. wymierzonych przeciwko rosyjskiemu zaborcy, które odbywały się na placu przed strażacką remizą po patriotycznych nabożeństwach w kościele w Turku. W listopadzie 1906 r. na wiadomość, iż rosyjskie wojsko ma zamiar aresztować miejscowego księdza Grabowskiego, strażacy zgromadzili się w mundurach przed plebanią. Wojsko rosyjskie zaczęło strzelać do zgromadzonych, w wyniku czego zginęło dwóch mieszkańców Turku, w tym jeden strażak, a 15 osób zostało rannych. Kilku mieszkańców zostało aresztowanych i osadzonych na kilka miesięcy w kaliskim więzieniu[6].

Po odzyskaniu niepodległości, we wrześniu 1921 związki strażackie połączyły się w Główny Związek Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej. Na koniec 1923 w skład Związku Głównego wchodziły następujące związki wojewódzkie lub związki o charakterze ponadwojewódzkim: Floriański (koordynował straże z terenu trzech województw – warszawskiego, wołyńskiego i poleskiego), Małopolski, Wielkopolski, Pomorski, Cieszyński, Krakowski, Wileński, Lubelski, Nowogródzki, Łódzki, Białostocki i Kielecki[7]. W 1949 związek ten został przez ówczesne władze rozwiązany, po czym reaktywowany w 1956. W 1992 zmienił nazwę na Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej[8].

Problemem w odtwarzaniu dziejów poszczególnych OSP w kraju jest w wielu przypadkach brak źródeł archiwalnych potwierdzających istnienie danej straży[9].

Okres transformacji ustrojowej ujawnił wiele negatywnych zjawisk w OSP, takich jak zależności klientelistyczne czy zjawisko „nostalgicznej wegetacji”, które już z samej nazwy wskazuje na swego rodzaju zabetonowanie struktury tej formacji. Niemniej OSP wciąż jest najliczniej reprezentowaną organizacją pozarządową w Polsce i w najbliższym czasie zapewne się to nie zmieni. Jednakże wiele zmian, w tym dążenie do profesjonalizacji strażaka ochotnika, może powodować zniechęcenie służbą ochotniczą i zjawisko luki pokoleniowej, którą trudno będzie zastąpić. Proces odejścia od wartości nieodpłatnej pracy na rzecz lokalnych wspólnot może się okazać procesem nieodwracalnym[10].

Z danych rejestrowych z początku 2018 r. wynika, że w gminach wiejskich i wiejsko-miejskich funkcjonuje 16 390 jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych, w tym 4341 włączonych do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (KSRG)[11]. Spośród niemal 700 000 osób działających przy OSP aż 228 394 strażaków może brać bezpośrednio udział w akcjach ratowniczo-gaśniczych, a także: ratownictwa technicznego, powodziowego, chemicznego i ekologicznego, medycznego, wysokościowego, wodnego oraz w akcjach poszukiwawczo-ratowniczych. W ramach OSP funkcjonują także liczne Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze (MDP), które w naturalny sposób są ośrodkami szkolenia i rekrutacji przyszłych strażaków. Aktywność OSP nie ogranicza się tylko do działań skierowanych na bezpośrednią pomoc lokalnym społecznościom, lecz także do popularyzacji wiedzy z zakresu bezpieczeństwa przeciwpożarowego, akcji promujących kulturę, sport, rekreację i ochronę środowiska. W OSP działa blisko 800 orkiestr, w których gra niemal 20 000 muzyków[12] oraz 300 zespołów artystycznych i 600 drużyn sportowych. Pamięć o historii pożarniczej gromadzona jest i udostępniana w ok. 1000 izb tradycji[10][13].

Podstawy prawne działalności

Ochotnicze straże pożarne funkcjonują w oparciu o przepisy ustawy o ochotniczych strażach pożarnych[1], ustawy – Prawo o stowarzyszeniach z późn. zm.[14], ustawy o ochronie przeciwpożarowej z późn. zm.[15], a ich szczegółowe zadania oraz organizację określa własny statut.

Cel i zadania

Remizy ochotniczej straży pożarnej
Remiza w Porębie
Remiza w Skrzynce
Remiza OSP w Długopolu Górnym
Remiza OSP w Nowym Waliszowie
Remiza OSP w Pruchnej
Remiza OSP w Grodziszczu
Remiza OSP w Sokolcu
Remiza OSP w Jastrzębiu
Remiza OSP w Miłkowicach
Remiza OSP w Sieńcu
Remiza OSP w Strużnicy
Strażnica OSP w Krobielewku
Remiza OSP w Przytórze
Remiza OSP w Czaszynie
Pobierowo, remiza OSP

Do głównych celów i zadań OSP należą:

  1. prowadzenie działalności mającej na celu zapobieganie pożarom oraz współdziałanie w tym zakresie z Państwową Strażą Pożarną, organami samorządowymi i innymi podmiotami,
  2. udział w akcjach ratowniczych przeprowadzanych w czasie pożarów, zagrożeń ekologicznych związanych z ochroną środowiska, wypadków oraz innych klęsk i zdarzeń,
  3. informowanie ludności o istniejących zagrożeniach pożarowych i ekologicznych oraz sposobach ochrony przed nimi,
  4. upowszechnianie, w szczególności wśród członków, kultury fizycznej i sportu oraz prowadzenia działalności kulturalnej i oświatowej,
  5. wykonywanie zadań wynikających z przepisów o ochronie przeciwpożarowej,
  6. działania na rzecz ochrony środowiska,
  7. wspomaganie rozwoju społeczności lokalnych na własnym terenie,
  8. wykonywanie innych zadań określonych w statucie OSP,
  9. występy na zawodach sportowo-pożarniczych.

Patron i święto

Patronem ochotniczej straży pożarnej jest św. Florian. Strażacy OSP obchodzą swoje święto 4 maja w dzień uważany za datę śmierci św. Floriana[16] i Międzynarodowy Dzień Strażaka[17].

Święty Florian patron m.in. strażaków. Figurka patrona w miejscowości Przybyszewo
Zabytkowy wóz strażacki przy OSP Samocice

Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy

Zgodnie z ustawą o ochronie przeciwpożarowej, ochotnicze straże pożarne mogą zostać włączone do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, współdziałając w tym zakresie z Państwową Strażą Pożarną i innymi jednostkami.

Działanie

Jednostki OSP zazwyczaj są alarmowane przez Powiatowe/Miejskie Stanowiska Kierowania Państwowej Straży Pożarnej. Po alarmie, ochotnicy udają się do remizy i po zebraniu odpowiedniej liczby strażaków (JOT) wyjeżdżają na miejsce zdarzenia, najczęściej wspomagając strażaków Państwowej Straży Pożarnej, ale również czasami działając tam samodzielnie. Strażacy Ochotniczej Straży Pożarnej używają głównie hełmów koloru białego.

Struktury nadrzędne OSP

W Polsce większość OSP należy do Związku Ochotniczych Straży Pożarnych (ZOSP RP).

Jednostka Operacyjno-Techniczna (JOT)

Przy OSP działają Jednostki Operacyjno-Techniczne będące odpowiednikami jednostek ratowniczo-gaśniczych PSP. Osoby wyznaczone do działania w strukturach takiej jednostki muszą być w wieku 18-65 lat, mieć aktualne badania lekarskie, ukończyć przeszkolenie pożarnicze odpowiednie do zajmowanej funkcji. Skład JOT po zaalarmowaniu i zebraniu się w remizie, zostaje skierowany w miejsce zagrożenia i bierze bezpośredni udział w działaniach ratowniczych.

Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze przy OSP

Przy ochotniczych strażach pożarnych powoływane są również Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze (MDP), które stanowią w pewnym sensie przyszłe kadrowe zaplecze każdej jednostki. Młodzieżowa drużyna pożarnicza jest integralną częścią składową danej jednostki OSP. Osoby działające w takiej drużynie poznają zasady funkcjonowania ochrony przeciwpożarowej w Polsce, zapoznają się ze sprzętem będącym na wyposażeniu danej OSP, uczą się zachowania w sytuacjach niecodziennych, od najmłodszych lat wyrabiają w sobie poczucie odpowiedzialności, uczą się opanowania, dyscypliny, a także podnoszą swoją sprawność fizyczną poprzez udział w zawodach sportowo-pożarniczych.

Inna działalność OSP

Ochotnicze straże pożarne zajmują się również szeroko rozumianą działalnością kulturalną i wychowawczą. W wielu jednostkach powstały sekcje sportowe, zespoły teatralne, działają orkiestry strażackie, zespoły instrumentalno-wokalne, świetlice środowiskowe, izby tradycji, a także z OSP współpracuje wiele lokalnych stowarzyszeń o różnych zainteresowaniach. Niektóre jednostki OSP zajmują się szkoleniami z zakresu pierwszej pomocy, są organami prowadzącymi miejscowe szkoły, przejęte po zlikwidowanych szkołach gminnych[18].

Liczebność

W Polsce jest zarejestrowanych 15785[19] ochotniczych straży pożarnych. W poszczególnych województwach przedstawia się to następująco:

WojewództwoLiczba remiz OSPLudność[20]Liczba remiz na milion mieszkańców
dolnośląskie7382 903 710254
kujawsko-pomorskie8182 083 927393
lubelskie15852 133 340743
lubuskie3491 017 376343
łódzkie13962 485 323562
małopolskie13353 382 260395
mazowieckie18755 365 898349
opolskie543993 036547
podkarpackie12412 127 656583
podlaskie6731 186 625567
pomorskie5372 315 611232
śląskie9774 559 164214
świętokrzyskie8531 252 900681
warmińsko-mazurskie5851 436 367407
wielkopolskie18283 481 625525
zachodniopomorskie4501 708 174263

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Ustawa z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 2490)
  2. Władysław Kościelniak, Krzysztof Walczak: Kronika miasta Kalisza. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2002, s. 136. ISBN 83-85638-43-1.
  3. Józef Ryszard Szaflik: Dzieje Ochotniczych Straży Pożarnych w Polsce. Warszawa: Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa, 2005, s. 67. ISBN 83-88877-20-3.
  4. 50-lecie Krakowskiego „Tow. Wzaj. Ubezpieczeń”. Zarys dziejów Towarzystwa. „Kurier Kolejowy i Asekuracyjny”, s. 5, Nr 11 (568) z 1 czerwca 1911. 
  5. Rafał Dmowski, XIX-wieczne prawodawstwo strażackie na przykładzie Łukowa, [w:] Strażacy Podlasia w walce o niepodległość w 1918 roku 80 lat Ochotniczej Straży Pożarnej w Kotuniu, praca zbiorowa pod redakcją Arkadiusza Kołodziejczyka i Zbigniewa Todorskiego, Siedlce : Instytut Historii Akademii Podlaskiej, 1999, s. 129-158. Wersja cyfrowa: https://repozytorium.uph.edu.pl/handle/11331/268
  6. Grzegorz Mazur, Generał Mieczysław Smorawiński: Syn ziemi turkowskiej i kaliskiej, 2012, s. 67 - 68 [dostęp 2020-10-24].
  7. Józef Ryszard Szaflik: Dzieje Ochotniczych Straży Pożarnych w Polsce. Warszawa: Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa, 2005, s. 200-203. ISBN 83-88877-20-3.
  8. Historia Związku OSP RP. www.zosprp.pl, 2003-03-11. [dostęp 2011-02-23].
  9. Rafał Dmowski: Źródła do dziejów Ochotniczych Straży Pożarnych w Archiwach Państwowych i Kościelnych – zarys problematyki. W: Dla dobra rządu chłopskich dusz. Wiciarz – ludowiec – nauczyciel – uczony. Księga poświęcona pamięci Profesora Józefa Ryszarda Szaflika. Mieczysław Adamczyk, Janusz Gmitruk, Adam Koseski (red. nauk.). Warszawa: Zarząd Główny Ludowego Towarzystwa Naukowo-Kulturalnego, 2010, s. 749-756. ISBN 978-83-62171-72-9.
  10. a b Tomasz Marcysiak, Ochotnicza Straż Pożarna w Polsce – czynniki determinujące wymianę pokoleń, „Wieś i Rolnictwo” (2 (191)), 2021, s. 107–129, DOI10.53098/wir022021/05, ISSN 2657-5213 [dostęp 2022-05-13].
  11. Dane według wpisu do KRS z dnia 30.03.2021.
  12. Ochotnicze Straże Pożarne w liczbach – najnowsze dane, strazacki.pl [dostęp 2022-05-13].
  13. Fedyszak-Radziejowska B. (2018). Społeczności wiejskie: Postawy, wartości i uwarunkowania społeczno-ekonomiczne. W: J. Wilkin, I. Nurzyńska (red.). Polska wieś 2018: Raport o stanie wsi (s. 65–86). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
  14. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. z 2020 r. poz. 2261).
  15. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2020 r. poz. 961)
  16. Dlaczego św. Florian jest patronem strażaków, dziennikparafialny.pl [dostęp 2018-05-29].
  17. Międzynarodowy Dzień Strażaka | EKO Kalendarz, www.ekokalendarz.pl [dostęp 2018-05-29].
  18. Nowy prezes OSP - fakty.wwl - Gazeta Powiatowa, www.fakty-wwl.pl [dostęp 2022-02-10].
  19. Krajowy Rejestr Sądowy – dane na dzień 11.06.2014
  20. Lista województw w Polsce, Polska w liczbach [dostęp 2020-05-20] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Wiatrakowiec XENON 2.jpg
Autor: Stiopa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wiatrakowiec ZEN 1 - XENON 2 w służbie Ochotniczej Straży Pożarnej w Baranowie w powiecie grodziskim
Samocice OSP, Fire truck with hand pump.JPG
Autor: Wuhazet - Henryk Żychowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Samocice, zabytkowy wóz strażacki z ręczna pompą
Sieniec Remiza.jpg
Autor: Stefan.p21, Licencja: CC BY-SA 4.0
Remiza OSP w Sieńcu
Samochody OSP CZASZYN przed remizą 05.jpg
Autor: Czaszyn, Licencja: CC BY-SA 4.0
Samochody OSP CZASZYN przed remizą. Mercedes Atego - 547[R]50 i Land Rover Defender 110 Td5 - 547[R]55
Milkowice osp.jpg
Autor: Montiverdi, Licencja: CC BY 3.0
OSP w Miłkowicach Miłkowice
2020 Remiza OSP w Grodziszczu 2.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Remiza OSP w Grodziszczu
2016 Remiza OSP w Porębie.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Remiza OSP w Porębie
OSP Miłomłyn.jpg
Autor: OSP Miłomłyn, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ochotnicza Straż Pożarna w Miłomłynie
2016 Remiza OSP w Skrzynce 2.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Remiza OSP w Skrzynce
2018 Remiza OSP w Lewinie Kłodzkim.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Remiza OSP w Lewinie Kłodzkim
Krobielewko strażnica str.poż.jpg
Autor: Piotr Matyga, Licencja: CC BY-SA 4.0
Krobielewko-strażnica straży pożarnej
Ostroleka-osp.jpg
Autor: Piotr Brichacek (Briho), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Ostrołęka, budynek Ochotniczej Straży Pożarnej.
POL Pruchna OSP, Gminne Centrum Integracji Wsi, Pomnik I WŚ.JPG
Autor: D T G, Licencja: CC BY 3.0
OSP, Gminne Centrum Integracji Wsi, Pomnik I Wojny Światowej
2017 Remiza OSP w Długopolu Górnym 3.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Remiza OSP w Długopolu Górnym
Star 1142 GBA OSP Kiedrzyn.jpg
Autor: Damian27, Licencja: CC BY-SA 4.0
GBA 2/24 Star 1142/SHL/Bocar. Jednostka wysłana do zabezpieczenia trasy Tour de Pologne 2011 w Częstochowie.
Strużnica.JPG
Autor: Piotr Matyga, Licencja: CC BY-SA 4.0
Środkowa część wsi z budynkiem Ochotniczej Straży Pożarnej
2007-09 Przybyszewo 04.jpg
Autor: Ralf Lotys (Sicherlich), Licencja: CC BY 2.5
Święty Florian na Ochotnicza Straż Pożarna w Przybyszewie.
2018 Remiza OSP w Nowym Waliszowie 2.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Remiza OSP w Nowym Waliszowie
2018 Remiza OSP w Sokolcu.jpg
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Remiza OSP w Sokolcu
OSP Jastrzębie.JPG
osp jastrzębie