Ocice (Tarnobrzeg)

Ocice

osiedle Tarnobrzega
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miasto	Tarnobrzeg
W granicach Tarnobrzega	1 października 1976[1]
SIMC	0980211
Zarządzający	Jan Nowak[2]
Wysokość	157 m n.p.m.
Populacja (2006) • liczba ludności	464
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	39-400
Tablice rejestracyjne	RT
Położenie na mapie Tarnobrzega
50°32′41,32″N 21°40′51,61″E/50,544811 21,681003
Portal Polska

Ocice – jedno z administracyjnych osiedli Tarnobrzega. Wieś włączona w granice miasta z gminy Tarnobrzeg 1 października 1976.

Nazwa

W dokumencie z 1277 roku wymienione jako „Ochyci”: „(…) Ochici, quam dedit senior Pacoslaus cum clausura (…)”^[3] a w jego odpisie z pierwszej połowy XV wieku „Oczyce”^[4][5], u Jana Długosza: Oczczicze^[6], Oczycze^[7], Oczicze^[7] i Ochycze^[8]. Według Długosza miejscowość Ojców w pobliżu Krakowa pisze się „Oczecz”. Ocice zatem mogłyby oznaczać Ojczyce (pochodzące od ojców), co według Stadnik wskazywałoby, że osada jest bardzo stara^[9]. Inni uważają z kolei, że „Oczecz” mogło powstać z zamiany przyrostka patronimicznego –ice na właściwy dla grodów i zamków sufiks –iec, a nazwa Ociec brzmiała pierwotnie Ocice^[10]. Prawdopodobnym jest, że jest to nazwa patronimiczna od nazwy osobowej przypuszczalnego założyciela osady o imieniu Otto^[9]. W skorowidzu z 1868 roku wymienione jako „Ocice albo Ojszcze”, przysiółek Machowa^[11].

Położenie

Osiedle leży w województwie podkarpackim, powiecie tarnobrzeskim, gminie Tarnobrzeg, w północnej części Kotliny Sandomierskiej, na północnym krańcu Równiny Tarnobrzeskiej (Rozwadowskiej).

Graniczy z innymi osiedlami Tarnobrzega: od północy z Miechocinem i Mokrzyszowem, od wschodu z Mokrzyszowem; od południa z należącą do gminy Nowa Dęba wsią Chmielów. Historycznie od zachodu wieś Ocice graniczyła z nieistniejącymi już wsiami Machów i Kajmów.

Wysokość nad poziomem morza wynosi 147 metry na wschodnim krańcu, teren wznosi się na zachód osiągając 171 metrów na krańcu zachodnim.

Mapa Ocic i okolicy w skali 1:15000. Obiekty fizjograficzne według Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych.

Opis

Osiedle obejmuje tereny mające charakter wiejski, z dużym udziałem terenów rolniczych i lasów^[12]. Na terenie osiedla występują gleby bielicowe^[13]. Zabudowa jest charakterystyczna dla wsi typu ulicowego. W obrębie wsi wyróżniano dwa przysiółki: Kozielec i Jagodnik.

Przez wschodnią część osiedla przepływają dwie rzeki, Mokrzyszówka i Trześniówka. Na zachodzie graniczy z Zalewem Machowskim. Na terenie osiedla położone są dwa stawy: Donica^[14] i Smarszczek (dopełniacz: Smarszczka)^[15]. Nazwa „Smarszczek” pochodzi co najmniej z XV wieku, Jan Długosz w Liber Beneficiorum wymienia „Zmarsczek koło Ocic”, w którym znajdowały się pola wchodzące w skład dóbr kościelnych Miechocina^[6].

Na obszarze osiedla występują zasoby surowca podstawowego – siarki. Leży ono na terenie dwóch złóż (Machów I i Machów II), eksploatacji których zaniechano^[16]. Występują także surowce pospolite – piaski rzeczne i wydmowe^[17].

Środek osiedla przecina Linia kolejowa nr 25 Łódź Kaliska – Dębica^[18]. Przy południowo – wschodniej granicy miasta, na terenie gminy Nowa Dęba, znajduje się węzeł kolejowy Ocice^[19].

Historia

Zlokalizowane na terenie Ocic siedem stanowisk archeologicznych stanowi najstarszy ślad dokumentujący osadnictwo na tym terenie. Należą tutaj osady kultury łużyckiej: Mokrzyszów 18, Kozielec 1, Kozielec 2, Kozielec 3, Ocice 1; cmentarzysko kultury łużyckiej Kozielec 4 (datowane na epokę brązu/okres halsztacki epoki żelaza) oraz jedno stanowisko wielokulturowe Kozielec 5 (osada: datowana na okres kultury trzcinieckiej, kontynuatorkę kultury mierzanowickiej; cmentarzysko: prawdopodobnie kultura łużycka)^[20]. W okolicy Tarnobrzega występują tylko dwa stanowiska kultury trzcinieckiej, w tym jedno wymienione. Zostało odkryte w trakcie badań powierzchniowych^[21]. Żadne z wymienionych nie jest wpisane do rejestru zabytków^[20].

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z dokumentu Bolesława Wstydliwego, w którym zatwierdza on 21 marca 1277 roku posiadłości klasztoru cystersów z Koprzywnicy^[22]. Czyni to Ocice najwcześniej poświadczoną w dokumentach wsią z okolic Tarnobrzega, był to zapewne jeden z ośrodków, z którego podążało osadnictwo w głąb Puszczy Sandomierskiej^[22]. Wielokrotny wojewoda krakowski i sandomierski za czasów Leszka Białego^[23][24], Pakosław Starszy Lasocicki herbu Habdank, właściciel Miechocina, Machowa i Ocic, jednocześnie praojciec rodu Habdanków Machowskich – dziedziców wymienionych majątków, darował Ocice wraz z jazem na Wiśle klasztorowi Koprzywnickiemu^[25][26]. Wzmianka dokumentalna o jazie (cum clausura) może wskazywać, że Ocice położone były w tamtym czasie nad samą Wisłą^[27]. Według Zygmunta Wdowiszewskiego i podobnie według Władysława Semkowicza, nadanie miało miejsce prawdopodobnie przed 1222 rokiem^[22], a według Mariana Friedberga nastąpiło jeszcze w XII w^[25]. Jan Długosz podaje, że przez lata znajdowała się w posiadaniu klasztoru w Koprzywnicy, następnie znacznie ucierpiała w czasie napadu litewskiego w 1376^[22]. Teren został spustoszony i wyludniony po czym opat Koprzywnicy zamienił go na dwa łany roli w Siedleszczanach^[4][28]. Ziemia w ten sposób wróciła w ręce rodu Habdanków, potomków Pakosława^[22].

W XV wieku miały dwa łany kmiece, dwie karczmy i zagrody. Dochód z dziesięciny wynoszący sześć grzywien pobierał proboszcz w Skotnikach^[4]. Po tym czasie brak wzmianek o Ocicach w źródłach z XVI – XVII wieku, a także szczegółowych mapach z przełomu XVIII/XIX wieku^[29]. Sama nazwa odeszła w zapomnienie, a w jej miejscu pojawiła się nazwa Kobylnik^[22]. Zdołała jednak przetrwać jako określenie terenowe, co pozwoliło na przywrócenie jej jako nazwy miejscowej^[29]. Pojawiła się ponownie w 1629^[30] jako nazwa folwarku dla którego pańszczyznę odrabiała ludność Miechocina dolnego. W wizytacji biskupiej w latach 1761, 1765 i 1799 Ocice wymieniane były jako nowa wieś pod Kozielcem^[22]. Następna wzmianka pochodzi dopiero z czasów porozbiorowych. Odrodzenie osady nastąpiło w XIX wieku^[29]. Założona została przez Tarnowskich z Dzikowa na prawie czynszowym. Według wykazu z roku 1820, w Ocicach było: 10 gospodarzy, z których każdy posiadał po 9 morgów ziemi, 12 po 6 morgów ziemi i jeden posiadający 4 morgi. Razem 23 gospodarzy na 166 morgach ziemi^[22]. Słownik geograficzny królestwa polskiego z 1886 roku podaje, że Ocice, oddzielone od Machowa niewielkim lasem, bywały często uważane za jego przysiółek, mieszkało tam tylko 297 mieszkańców, 287 rzymskich katolików i 11 Żydów^[4]. Według spisu z roku 1890 było 334 mieszkańców^[31]. Skorowidz z 1904 roku podaje liczbę mieszkańców na 404^[32]. Następnie ukazana są na mapie pruskiej 1:300000 z 1910 roku a potem na mapie Wojskowego Instytutu Geograficznego 1:100000^[29].

W latach 1850–1876 wszystkie wsie parafii Miechocin zostały objęte siecią szkółek zimowych. Szkoła w Ocicach powstała między rokiem 1860 a 1870^[33]. W 1914 roku nauczycielem w jednoklasowej szkole był Jan Kozdęba^[34].

W czasie I wojny światowej, w połowie maja 1915 roku wycofujące się wojska rosyjskie dotarły w okolice Tarnobrzega i zaczęły organizować obronę. W zimie w okolicy m.in. Ocic powstały w tym celu okopy i schrony. Walki w powiecie trwały do końca czerwca, a ostrzał artyleryjski stał się szczególnie silny od momentu, w którym Austriacy ściągnęli do walki ciężką artylerię. Jej pociski dosięgły okolicznych wiosek powodując liczne pożary. W związku z tymi działaniami wojennymi w Ocicach spłonęło 71 domów^[35].

Michał Marczak w swoim „Dyariuszu dzikowskim” opisuje, że Ocice płonęły 12 maja wieczorem i „szeroką łuną” 18 maja, nocą^[36]. Zapiski z dnia 20 maja mówią, że w ostatnim czasie wielu ukrytych w dołach cywilów zostało zabitych^[37].

Centrala Krajowa dla Gospodarczej Odbudowy Galicji pomogła w odbudowie podtarnobrzeskich osad, w tym Ocic. Protokół z dnia 19 kwietnia 1917 roku wspomina, że gmina Ocice była prawie w całości odbudowana ze zniszczeń wojennych, zostały postawione kryte dachówką drewniane budynki^[38]. Znajdująca się przy skrzyżowaniu obecnej ulicy Ocickiej z Orląt lwowskich kapliczka zawierała tablicę z inskrypcją informującą, że postawiono ją Panu Bogu na chwałę i w podziękowaniu za ocalenie przez gromadę Ocice. Nie zachowała się do czasów dzisiejszych.

Kultura ludowa

Na kulturę ludową Ocic rzucają nieco światła nieliczne źródła z początku XX wieku.

Dieta

Na dietę mieszkańców składały się: w dni postne barszcz z dodatkiem chrzanu^[39], na obiad jedzono głównie kapustę, a także kaszę jaglaną, gryczaną lub jęczmienną. Mięso jadano rzadko, najczęściej pozyskiwano je nabywając w ramach przysługi od sąsiadów, których okoliczności zmusiły do zabicia własnego zwierzęcia^[40]. Jedzono także ziemniaki z barszczem lub polewką^[41]. Solono ciemną solą, słodzono sacharyną^[42].

Demonologia

Wierzono w postać małej, ciężkiej laleczki zwanej gniotem, gnieciuchem lub gniotkiem, który po wyborze ofiary siadał nocą jej na piersiach powodując silny ucisk, bolesne stękanie, przy jednoczesnym paraliżu i odebraniu możliwości mowy, czasem konsekwencją jego działania mogła być nawet śmierć^[43]. Utopieni mężczyźni mieli przemieniać się w topielców, wciągających w głębiny i topiących ludzi by zyskać towarzyszy niedoli. Samobójcy odbywali pokutę w miejscu swojej śmierci, o północy straszyli i gonili przechodniów. Błąkające się po polach nocą światło to dusza pokutującego geometry. Naprawiać miała dokonane za życia fałszywe pomiary pól.

Wierzenia i przesądy

• Kto do roku nie wypełni przedśmiertnych życzeń drugiej osoby, umrze po roku^[43].
• Kto tańczy w Wielki Piątek będzie mieć krzywe nogi.
• Kto wypije wodę święconą będzie doskonale sypiał.
• Pies, który zjadł cokolwiek święconego jest bardzo trudny do zabicia^[44].

W miesięczniku geograficzno-etnograficznym „Wisła” z 1897 roku wspomniano, że mieszkańców wsi okoliczni określali mianem „karasi” (W Ocicach chłopów nazywają u nás karáskamy...)^[45].

Obiekty

Na terenie osiedla znajdują się cztery kapliczki i jeden krzyż przydrożny. Jedna z nich, Kapliczka św. Teresy od Dzieciątka Jezus, datowana na 1926 rok, została wpisana do gminnej ewidencji zabytków^[46]. Znajduje się tutaj cmentarz z I wojny światowej. Osiedle posiada stadion o pojemności 800 miejsc, w tym 300 siedzących^[47].

Ochotnicza straż pożarna

Ochotniczą straż pożarną założono w 1933 roku, w odpowiedzi na liczne w tamtym okresie podpalenia inspirowane przez właścicieli składów budowlanych. Liczyła dwunastu członków, wyposażona była trzylitrową, drewnianą sikawkę strażacką i wiadra. Do zadań początkowo należała także pomoc w pracach polowych w biedniejszych gospodarstwach. Działalność straży została zawieszona przez okupanta, a wznowiono ją w 1948 roku. W latach pięćdziesiątych straż wyposażono w ręczną pompę dwutłokową, sześć sztuk węży i prądownicę. W latach 1948–1970 członkowie OSP byli zwolnieni z udziału w szarwarkach, wart nocnych i funduszu gromadzkiego. Po 1968 zaczęto gromadzić materiały budowlane na budowę strażnicy. W roku 1970 KiZPS Machów przekazał motopompę P03R z osprzętem. Budowa remizy zakończyła się w 1987 roku^[48].

Fauna i flora

Na terenie osiedla występują rośliny objęte ochroną: czosnek kątowaty i przedstawiciele rodziny Orchidaceae. Ze zwierząt obserwowano następujące gatunki: bocian biały, dzierzba gąsiorek, wróbel zwyczajny, mazurek, szpak zwyczajny, dzięcioł zielony, uszatka zwyczajna, ropucha zielona i ropucha paskówka.

Sport

Na terenie Ocic działa osiedlowy klub sportowy Koniczynka Ocice. Został założony w 1994 roku. Aktualnie (sezon 2020/2021) jest w klasie A^[47].

Przypisy

Bibliografia

• JanJ. Długosz JanJ., Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis, AleksanderA. Przeździecki, KarolK. Mecherzyński (red.), t. 2, Kraków: Ex typographia Kirchmajeriana, 1864a .
• JanJ. Długosz JanJ., Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis, AleksanderA. Przeździecki, KarolK. Mecherzyński (red.), t. 3, Kraków: Ex typographia Kirchmajeriana, 1864b .
• PawełP. Niemiec PawełP. i inni, Studium uwarunkowań kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Tarnobrzega (projekt), Tarnobrzeg: Urząd Miasta Tarnobrzeg, 2017 [zarchiwizowane z adresu 2019-07-06] .
• DBPU, Studium uwarunkowań kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Tarnobrzega – prognoza oddziaływania na środowisko, Tarnobrzeg: Urząd Miasta Tarnobrzeg, 2017 [zarchiwizowane z adresu 2019-05-24] .
• JózefJ. Rawski JózefJ., Puszcza Sandomierska, „Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne”, 8, Tarnobrzeg: Tarnobrzeskie Towarzystwo Historyczne, listopad 1994 .
• JaninaJ. Stadnik JaninaJ., O nazwach miejscowych w widłach Wisły i Sanu, „Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne”, 8, Tarnobrzeg: Tarnobrzeskie Towarzystwo Historyczne, listopad 1994 .
• WładysławW. Semkowicz WładysławW., Ród Awdańców w wiekach średnich (ciąg dalszy), Poznań: Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie, 1919 .
• SławomirS. Stępak SławomirS., „Dyariusz dzikowski” i jego autor, „Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne”, 24, Tarnobrzeg: Tarnobrzeskie Towarzystwo Historyczne, czerwiec 2004 .
• MichałM. Marczak MichałM., Pozostałości dawnej kultury ludowej na tle dzisiejszej w powiecie tarnobrzeskim i w okolicy Koprzywnicy, Tarnobrzeg: Z drukarni Franciszka Cwynara, 1929 .
• WładysławW. Pałucki WładysławW., Atlas historyczny Polski. Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, t. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993 .