Oculudentavis

Oculudentavis – rodzaj gada^[1] żyjącego ok. 99 milionów lat temu^[2] w środkowej kredzie^[3]. Opisany w 2020 r.^[2] na podstawie odkrytego w 2016 r.^[4] przez Khaunga Ra^[3] fragmentu szkieletu^[5] (czaszki)^[4] zatopionej w bursztynie i odnalezionej w północnej Mjanmie. Jedyny znany gatunek rodzaju nazwano Oculudentavis khaungraae^[2].

Na podstawie badań okazu autorzy uznali go za najbliżej spokrewniony z upierzonymi dinozaurami Archaeopteryx i Jeholornis^[5] i za najmniejszy znany rodzaj dinozaura ery mezozoicznej, porównywalny wielkością z koliberkiem hawańskim, który jest najmniejszym znanym gatunkiem współczesnego ptaka^[2]. Przy masie Oculudentavis szacowanej na 2 g był także sześciokrotnie mniejszy od innych znanych kopalnych ptaków i wielokrotnie lżejszy od znanych innych dinozaurów^[6]. Zaproponowana klasyfikacja rodzaju do teropodów wzbudziła kontrowersje – zdaniem części specjalistów wskazane byłoby zakwalifikowanie do grupy gadów nieobejmującej dinozaurów, np. drepanozaurów lub lepidozaurów^[1], gdyż posiada on wiele cech nietypowych dla ptaków, a nawet szerzej – dla dinozaurów^[7]. Oczy u Oculudentavis są podobne do oczu współczesnych jaszczurek^[5], posiadając w pierścieniu twardówkowym jaszczurzego kształtu kości^[3].

Odnaleziona czaszka ma 15 mm, co pozwoliło oszacować długość ciała na ok. 63 mm^[8]. W wyniku analizy proporcji budowy czaszki wykazano podobieństwo jej budowy do współczesnych kolibrów^[4], jednak kości czaszki Oculudentavis prezentują unikalny schemat łączenia^[9]. Zdaniem opisujących ten rodzaj, okaz reprezentuje ptasią budowę, z delikatnym, wysmukłym dziobem o schowanych nozdrzach, powiększonych oczodołach i sklepionej czaszce. Długość czaszki z wyłączeniem dziobu wynosi w zbadanym okazie 7,1 mm przy 8,8 mm średnio u koliberka miodowego^[2]. Na podstawie stopnia zrośnięcia kości czaszki potwierdzono również, że znaleziony okaz był osobnikiem dorosłym lub bliskim dorosłości^[4].

Oculudentavis miał prawdopodobnie pierzaste skrzydła^[8], jednak z powodu braku materiału kopalnego innego niż głowa nie ustalono, czy potrafił latać^[5]. Żywił się owadami^[5], prowadząc dzienny tryb życia^[10]. Świadczą o tym stożkowato ułożone kości w pierścieniu twardówkowym wokół twardówki skutkujące małą źrenicą, sugerującą przystosowane do życia w dobrym oświetleniu^[2] i ostre zęby w żuchwie oraz szczęce^[5], ciągnące się aż do wysokości oka. Ponieważ Oculudentavis ma więcej zębów niż inne wczesne ptaki z tego okresu, a także opierając się na badaniach pozostałości języka, autorzy pracy uznali go za drapieżnika polującego na bezkręgowce^[6].

Odkrycie tego rodzaju wskazało na istnienie w dawnych ekosystemach zminiaturyzowanych gatunków kręgowców, które są możliwe do badania tylko w przypadku konserwacji w bursztynie^[2]; zwróciło także uwagę na niszę ekologiczną, o której istnieniu wcześniej nie wiedziano^[4]. Odkrycie wsparło także hipotezę, że pokłady bursztynu, z których znalezisko pochodzi, zostały uformowane na wyspie, ponieważ występowanie zminiaturyzowanych gatunków jest często charakterystyczne dla wysp^[2].

Przypisy