Oczaków

Oczaków

Очаків

Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	mikołajowski
Populacja (2018) • liczba ludności	14 151[1]
Nr kierunkowy	+380-5154
Kod pocztowy	57500
Położenie na mapie obwodu mikołajowskiego Oczaków
Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Oczaków
46°37′N 31°33′E/46,616667 31,550000
Strona internetowa
Portal Ukraina

Oczaków (ukr. Очаків, tur. Özі) – miasto w obwodzie mikołajowskim Ukrainy, siedziba rejonu oczakowskiego. Ludność 16 900 (2001).

Położony na półwyspie w estuarium Dniepru. Dawniej stolica jednego z sandżaków Imperium Osmańskiego.

W mieście rozwinął się przemysł spożywczy oraz odzieżowy^[2].

Historia

Miasto powstało w miejscu Olbii, starożytnej greckiej kolonii Miletu założonej w VI w. p.n.e.

Wiek XV

W XV wieku należał do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Silnie ufortyfikowany przez Polaków w okresie rządów króla Jana Olbrachta, strzegł dostępu do Limanu Dniepru. Zdobyty w 1492 r. za panowania Mengli I Gireja przez Chanat Krymski i nazwany Kara Kermen lub Dżan Kerman. W 1493 zniszczył ją starosta czerkaski Bohdan Hliński i w tym samym roku wojewoda kijowski Jerzy Pac. Zbudowany tu wtedy zamek był otoczony dwoma rzędami murów na planie czworokąta i posiadał 15 baszt. U jego podnóża znajdowało się podzamcze, które było celem częstych ataków.

W lipcu 1497 r. oddziały polskie dowodzone przez Konstantego Iwanowicza Ostrogskiego rozbiły tu wojska Mehmeda I Gireja, a jego wzięły do niewoli.

Wiek XVI

W 1523 r. został spalony przez kozackie oddziały koszowego Eustachego Daszkiewicza^[3].

Od 1526 roku (lub od 1538 r.^[4]) we władaniu Imperium Osmańskiego pod nazwą Aczi Kale (Özü Kalesi, czyli „Dnieprowa Twierdza”). Według Kroniki Marcina Bielskiego w listopadzie 1528 roku starosta chmielnicki Przecław Lanckoroński i starosta czerkaski Eustachy Daszkiewicz, ze starostami winnickim i bracławskim trzy razy pobili pod Oczakowem Tatarów. W 1529 podczas wyprawy na Oczaków, do niewoli tureckiej dostał się rotmistrz Jerzy Jazłowiecki, późniejszy hetman wielki koronny [1]. W związku z próbami odzyskania tych terenów przez Rzeczpospolitą, Oczaków był często miejscem w pobliże którego zapędzała się polska jazda. Przykładowo w 1536 roku podczas pościgu za watahami niszczącymi okolice Bracławia do brzegów morskich dotarł starosta barski Bernard Pretwicz. W 1538 roku zaatakowany przez rycerstwo dowodzone przez Sieniawskiego. Kolejny polski najazd miał miejsce w 1541 roku. W 1542 roku starosta Pretwicz zniszczył okolice Oczakowa podczas pościgu za Tatarami, którzy złupili tereny Owrucza i Chmielnika.

Oczaków na mapie Sigismunda von Herbersteina z 1549 r.

Plan tureckiej twierdzy Oczaków obleganej w 1788 roku przez Rosjan

Oczaków i okolice na mapie z 1787 roku

Królowie Polski rościli sobie do tych terenów prawa, czego przykładem jest instrukcja z 1540 roku dla dzierżawcy winnickiego Kmitycza w sprawie rozmów z posłem tureckim gdzie napisano:

Hetman Jan Amor Tarnowski w porozumieniu z Ferdynandem Habsburgiem próbował sztucznie doprowadzić do wojny z Turcją, w związku z czym 13 października 1545 roku zorganizował napad na Oczaków starosty włodzimierskiego Fedora Sanguszkę, który wraz ze swoimi ludźmi złupił zamek i miasto i uprowadził kilkudziesięciu Tatarów. Jednak królowa Bona doprowadziła do załagodzenia konfliktu, ponieważ było to sprzeczne z aktualną pokojową polityką Rzeczypospolitej^[5].

W 1549 roku Bernard Pretwicz wraz z Prońskim i Boguszem Koreckim ponownie zapuścił się w okolice Oczakowa i dotarł aż do Białogrodu. W 1552 roku w odwecie za zniszczenie Bracławia przez chana Dewlet Gireja wojska Pretwicza, Koreckiego, Dymitra Wiśniowieckiego i Mikołaja Sieniawskiego atakowały okolice Oczakowa. W związku z uspokojeniem się stosunków z Turcją, król Zygmunt August przeniósł słynnego już w całej Polsce starostę Pretwicza z Baru na dalszą linię obrony do Trembowli. Kolejne starcia w rejonie Oczakowa miały miejsce latach 1556, 1557 i 1558 roku, gdy atakował ten zamek Dymitr Wiśniowiecki^[6][7]. W dniu 10 maja 1568 roku po kolejnym ataku Tatarów podczas pościgu w rejon Oczakowa dotarło około 1000 polskich jeźdźców wojewody sieradzkiego Olbrachta Łaskiego i starosty trembowelskiego Jakuba Pretwicza (syna Bernarda).

W październiku 1584 roku miasto Oczaków złupili i spalili Kozacy, jednak nie zdołali zdobyć zamku. Spowodowało to odwetowy atak Tatarów na Podole. Korzystając z bezkrólewia po śmierci króla Stefana Batorego i wynikłego stąd rozprzężenia w grudniu 1586 roku ataman Bogdan Mikoszyński wraz ze swoimi ludźmi podpłynął na czajkach i po wziętych ze sobą drabinach zaatakował zamek i wyciął śpiącą turecką załogę^[8].

Wiek XVII

W 1630 r. do Oczakowa przybył wysłany do Turcji przez króla Zygmunta III Wazę polski poseł Aleksander Piaseczyński (starosta ulanowski), którego przyjął gubernator Murtaza (Mortaza) basza^[9]. W wydanej w 1633 roku pracy pt. „Discurs o wojnie tureckiej” Szymon Starowolski proponował obsadzenie Oczakowa, zbudowanie tam polskiej floty i atakowanie Turcji także na morzu^[10]. W 1646 roku pod Oczaków dotarł Aleksander Koniecpolski i Samuel Łaszcz, którzy złupili jego okolice.

Wiek XVIII

Szturm Oczakowa, obraz Januarego Suchodolskiego

W 1737 r. zdobyty przez wojska rosyjskie feldmarszałka Burkharda Christopha Münnicha. Oddany Turcji w 1739 r., a następnie rozbudowany w silną twierdzę pod kierunkiem francuskich inżynierów. W czasie wojny rosyjsko-tureckiej 1787–1792, twierdza oczakowska została zdobyta w grudniu 1788 roku po prawie półrocznym oblężeniu wojsk rosyjskich pod dowództwem Aleksandra Suworowa, Grigorija Potiomkina i dowodzącego flotą Karola von Nassau-Siegen.

Dawny meczet przy twierdzy został po jej opanowaniu przebudowany na prawosławną cerkiew św. Mikołaja (od 1842 r. – sobór)^[11].

Wiek XIX

W czasie wojny krymskiej twierdzę opanował 17 października 1855 desant brytyjsko-francuski.

Wiek XX

Od 1922 r. w granicach ZSRR. W latach 1941–1944 pod zarządem Rumunii jako część Transnistrii.

Od 1991 r. w granicach Ukrainy.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oczaków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 372 .
• Portal poświęcony wykopaliskom w Olbii – historia miasta, archeologia, zdjęcia (ros.)