Oddział Lotny Wojsk Polskich

Członkowie Centralnego Oddziału Lotnego. Od lewej: Tadeusz Szturm de Sztrem Mały, Tadeusz Herfurt Jan, Józef Kobiałko Walek, Kazimierz Bagiński Florek, Marian Zyndram-Kościałkowski Orwicz
Jan Bielawski "Mikita", pierwszy dowódca Oddziału Lotnego Wojsk Polskich

Oddział Lotny Wojsk Polskich – oddział detaszowany (wydzielony) I Brygady Legionów, a następnie oddziały dywersyjne Polskiej Organizacji Wojskowej działające od 1914 do 1915 na terenie byłego Królestwa Polskiego, oraz od 1918 pod okupacją niemiecką i austriacką. Tworzone były na bazie doświadczeń oraz byłych członków Organizacji Bojowej PPS.

Geneza

Rozpoczęcie akcji bojowej na tyłach wojsk rosyjskich należało do jednego z priorytetów akcji wojskowej Józefa Piłsudskiego[1]. Według raportu z 1917 tak przedstawiono idee działań dywersyjnych:

Chodziło mianowicie o jak najwybitniejsze stwierdzenie, że Legiony i ich bojowa działalność nie są to zjawiska zaborowi rosyjskiemu narzucone z zewnątrz, zza kordonu, że idea wojny polskiej z Rosją ma swych żołnierzy wszędzie i przy pierwszej sposobności realnej gotowa jest wyjść na jaw jako szeroki zbrojny ruch[2]

Zaraz po wybuchu wojny, pod koniec sierpnia 1914, niewielka grupa studentów z Petersburga powiązanych z PPS, PPS-Opozycja i Związkiem Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej przybyła do Warszawy. Byli to Tadeusz Hołówko "Otfinowski", Stanisław Jarecki "Jarosław" i Tadeusz Szturm de Sztrem "Mały". Dołączył do nich student Politechniki Lwowskiej Kazimierz Bagiński "Florek", a wkrótce siostra Tadeusza Szturm de Sztrema Zofia, Natalia Lipszycówna (narzeczona a następnie żona Zygmunta Zaremby), Helena Chełmicka oraz Zofia Warszawska (córka Adolfa Warszawskiego)[3]. Członkowie tej grupy nawiązali kontakty ze Związkiem Strzeleckim i Polskimi Drużynami Strzeleckimi. Tak ukształtowała się tzw. grupa petersbursko-lwowska.

22 października 1914 do Warszawy dotarł Tadeusz Żuliński mianowany przez Piłsudskiego komendantem organizacji wojskowej na terenie rosyjskim (przyszłej POW)[4]. Pod koniec października 1914, do grupy dołączyli wysłani na tyły wroga dwaj byli działacze Organizacji Bojowej PPS – członkowie wywiadowczego oddziału I Brygady "Oddziału Beków" Jan Bielawski "Mikita", oraz Józef Kobiałko "Walek". Mieli za zadanie organizować oddziały dywersyjne na zapleczu wojsk rosyjskich. Tadeusz Szturm de Sztrem organizował laboratorium, gdzie produkowano bomby i granaty.

Pierwszą akcję zorganizował Tadeusz Szturm de Sztrem z Janem Bielawskim. W dniu 23 listopada 1914 wysadzili tor kolejowy tory na Woli, pomiędzy Dworcem Gdańskim a Dworcem Wiedeńskim, co spowodowało wykolejenie pociągu wojskowego i zatarasowanie torów na całą dobę[5]. Druga akcja z udziałem Józefa Kobiałko i Stanisława Jareckiego odbyła się na linii kolejowej w okolicy Otwocka. Niestety ładunek nie wybuchł. Trzecia akcja, z udziałem Kazimierza Bagińskiego i Tadeusza Herfurta "Armak", wysadziła tor pod Grodziskiem. Tor został zerwany, a jeden patrolujący żołnierz został ranny[5].

Następnie 29 listopada Bielawski i Kobiałko próbowali wysadzić pomnik wzniesiony na rozkaz cara ku czci polskich generałów, którzy nie przyłączyli się do powstania i zginęli z rąk powstańców na Placu Zielonym w Warszawie. Wybuch jednak tylko nieznacznie uszkodził pomnik[5].

Oddział Lotny Wojsk Polskich

30 listopada 1914 formalnie powołano wydzielony oddział dywersyjny pod nazwą "Oddział Lotny Wojsk Polskich" podporządkowany bezpośrednio dowódcy POW Tadeuszowi Żulińskiemu. Dowódcą Oddziału został: Jan Bielawski "Mikita", zaś jego zastępcą Józef Kobiałko "Walek". Pierwszymi członkami oddziału byli: Józef Korczak "Piotr" (od grudnia 1914), Kazimierz Bagiński "Florek", Stanisław Jarecki "Jarosław", Tadeusz Szturm de Sztrem "Mały", – wszyscy członkowie PPS. Na początku stycznia 1915 przyjęty został Marian Kościałkowski "Orwid", i Emil Brzozowski "Emil", zaś na wiosnę Edward Rybicki "Okrzeja". Oddział przeprowadził wówczas akcje:

  • 8 grudnia 1914, skonfiskowano na poczcie i urzędzie gminy w Bełżycach ponad 2500 rubli oraz zniszczono listy poborowych; W trakcie akcji lekko rany wskutek wybuchu został Bielawski.
  • Z 13 na 14 grudnia 1914, Kazimierz Bagiński zniszczył tor kolejowy pod Łukowem, zaś Józef Kobiałko, Józef Korczak wysadzili tor kolejowy w okolicy Świdnika. Wysadzenie toru, spowodowało wykolejenie pociągu intendentury i zniszczeniu dwadzieścia wagonów[5].
  • 28 grudnia 1914, Oddział w całym składzie wysadził most kolejowy na Rządzy pomiędzy Wołominem, a Tłuszczem. W trakcie akcji doszło do starcia z ochroną wojskową[5].

Centralny Oddział Lotny i oddziały okręgowe

W lutym 1915 nastąpiła reorganizacja Oddziału. Odszedł dotychczasowy dowódca Jan Bielawski. Nowym dowódcą został Józef Kobiałko "Walek". Powołano "Oddziały Lotne Okręgowe" w: Lublinie, Siedlcach, Radomiu i Warszawie. Członkowie dotychczasowego Oddziału Lotnego tworzyli "Centralny Oddział Lotny"[6]. Komendantami oddziałów zostali: w okręgu lubelskim – Tadeusz Herfurt "Armak", w siedleckim – Józef Korczak "Piotr", w radomskim – Stanisław Jarecki "Jarosław", w warszawskim – Marian Zyndram-Kościałkowski "Orwid".

Regulamin Wewnętrzny Oddziałów Lotnych z 1915 stwierdzał m.in. że:

Oddziały Lotne prowadzą obecnie walkę z Rosją, która ma na razie charakter podjazdowy: psucie komunikacji, napady na urzędy pocztowe, gminne, powiatowe, na tabory, policję. (...) Oddział Lotny będzie walczył zawsze na tyłach armii nieprzyjacielskiej aż do wypędzenia wroga z granic Polski. (...) Broń posiadana przez członków Oddziałów Lotnych może być użyta tylko do samoobrony lub walki z wrogiem. Członkom Oddziałów Lotnych nie wolno oddać się w ręce wroga z bronią[7].

Centralny Oddział Lotny przeprowadził jeszcze kilka akcji:

  • 19 lutego 1915 oddział w całym składzie oraz dodatkowo z udziałem Franciszka Sitarza dokonał konfiskaty pieniędzy na poczcie w Łęcznej. W trakcie wysadzania kasy kontuzjowany został Korczak. Skonfiskowano 1763 ruble i bezpiecznie wycofano do Lublina.
  • 27 marca 1915 patrole oddziału pod łącznym dowództwem Mariana Kościałkowskiego "Orwid", dokonały równocześnie przerwania kilku torów kolejowych do Dęblina, Białegostoku i Siedlec, odcinając Warszawę od wschodu na kilkanaście godzin[5].
  • 8 maja 1915 oddział pod dowództwem Józefa Korczaka wysadził most na rzece Rudka pod Białą Siedlecką. W trakcie odwrocie stoczono walkę z obławą, raniąc dwóch strażników[5].
  • W czerwcu 1915 Tadeusz Szturm de Sztrem wraz z Antonim Krahelskim brał udział w przygotowaniach do ekspropriacji kasy sztabu 2 Armii Rosyjskiej w Garwolinie w dniu 10 czerwca. Jednak po aresztowaniu Krahelskiego, w nocy z 8 na 9 czerwca 1915 akcja została odwołana.

W okręgach lubelskim i siedleckim oddziały lotne weszły w skład POW, zaś dowódcy oddziałów kierowali jednocześnie okręgami POW. Oddział warszawski zajmował się przygotowaniami do działań powstańczych, jednak z uwagi na szybkie wycofanie się Rosjan z miasta działania zostały zawieszone.

Na czele okręgowego Oddział lotnego w lubelskim okręgu POW stanął Tadeusz Herfurt, który po aresztowaniu komendanta okręgu Andrzeja Turczyńskiego-Brennera "Mieczysław II", przejął również dowodzenie okręgiem. W skład okręgowego Oddziału Lotnego weszli: Franciszek Sitarz "Franek", Wacław Fabierkiewicz "Szymon", Kosior "Rysiek", Tadeusz Węgliński, Franciszek Studziński "Bohdan", Jan Paszko. Przy oddziale lubelskim postali z oddziału centralnego: Józef Kobiałko, Kazimierz Bagiński, Emil Brzozowski i przez pewien czas Tadeusz Szturm de Sztrem wraz z laboratorium materiałów wybuchowych[5].

Działacze niepodległościowi
Stoją od lewej: Stanisława Mydlarzówna, NN, Helena Mijakowska, NN

Oprócz okręgowego Oddziału Lotnego zostały na Lubelszczyźnie utworzone zostały jeszcze w grudniu 1914 przez Kazimierza Bagińskiego "Florek" Oddziały Lotne w: Krasieninie, Siennicy, oraz lokalne grupy osób wspierające oddziały Ostrowie Krupskim (Jan Korkosz, Paweł Korkosz, Walenty Patyra, Falenta)[8], Łopienniku Lackim (Stanisława Mydlarzówna, Jan Sadlak), Tarnogórze.

Józef Czachyra z OL w Tarnogórze na zlecenie Emila Brzozowskiego w czerwcu 1915 wysadził kolejkę wąskotorową na polach wsi Orłów, które w późniejszym czasie, na krótko przed wycofaniem się wojsk rosyjskich dokonały kilku zniszczeń na liniach komunikacyjnych, wysadzając mosty i pociągi wciskowe z artylerią i amunicją, na linii Motycz – Kraśnik i Chełm – Zamość

Na czele okręgowego oddziału lotnego radomskiego okręgu POW, w lutym 1915 stanął Stanisław Jarecki "Jarosław". Oddział m.in. zniszczył spisy poborowych w Radomiu, oraz organizował nieudaną akcję wysadzenia okopów rosyjskich w Janowcu[9]

W lipcu 1915 po zajęciu ziem Królestwa przez wojska państw centralnych zawieszono funkcjonowanie oddziałów, zaś żołnierze ujawnili się wstępując do I Brygady Legionów Polskich.

Odbudowa Oddziałów Lotnych w 1918

Od 1917 nastąpiła reorganizacja POW, Komendzie Głównej podlegały pierwotnie trzy a następnie cztery komendy naczelne: (I) Warszawa (dla Królestwa Polskiego okupowanego przez wojska niemieckie), (II) Kraków dla Galicji), (III) Kijów (dla działań w Rosji), (IV) Lublin (dla działań okupacji austriackiej). Komendom naczelnym podlegały okręgu, składające się z obwodów. Odbudowa Oddziałów Lotnych nastąpiła w maju 1918 Komenda Główna POW poleciła trzem Komendom Naczelnym powołanie oddziałów lotnych. W warszawskiej KN funkcjonowały oddziały we wszystkich okręgach oraz funkcjonował Centralny Oddział Lotny[10].

12 października 1918 oddział lotny Okręgu Radomskiego POW zorganizował akcję ekspropriacyjną pod Bąkowcem, gdzie zdobyto 1 mln 800 tys. koron. W akcji wzięli udział m.in. Dobiesław Damięcki "Sułkowski", Konrad Strzelczyk "Szaleniec", "Łukasiński", Jerzy Paszkowski "Kruk"[11].

Przypisy

  1. ↑ Tomasz Nałęcz: Polska Organizacja Wojskowa 1914-1918. Warszawa: 1984, s. 119.
  2. ↑ Tadeusz Wawrzyński (opr.). Raport Polskiej Organizacji Wojskowej z 9 marca 1917 roku. „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej”. 23, 2000. [dostęp 2015-05-13]. 
  3. ↑ Artur Leinwand: Tadeusz Szturm de Sztrem. Warszawa: Państwowye Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 20.
  4. ↑ Adam Koc: Wspomnienia. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, 2005, s. 102.
  5. ↑ a b c d e f g h Władysław Władysław Brzozowski. Oddział Lotny Wojsk Polskich (1914-1915). „Niepodległość”. 3(53) Tom XIX, s. 327, maj-czerwiec 1939. 
  6. ↑ Wacław Lipiński,Walka zbrojna o niepodległość Polski, Warszawa 1935, s. 151
  7. ↑ Władysław Brzozowski. Oddział Lotny Wojsk Polskich (1914-1915). „Niepodległość”. 3(53) Tom XIX, s. 330-331, maj-czerwiec 1939. 
  8. ↑ Franciszek Żurek. Powiat Krasnostawski w walce o wolność. Cz. IV. „Niepodległość”. 1(30) Tom XII, s. 80, maj-czerwiec 1935. 
  9. ↑ Jerzy Bartkowski. Radomski Okręg POW. „Żołnierz Legionów i POW”. 3, s. 63, maj-czerwiec 1938. 
  10. ↑ Tomasz Nałęcz: Polska Organizacja Wojskowa 1914-1918. Warszawa: 1984, s. 181.
  11. ↑ Zyta Zarzycka: Polskie działania specjalne na Górnym Śląsku 1919-1921. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1989, s. 25.

Bibliografia

  • Władysław Brzozowski, Oddział Lotny Wojsk Polskich (1914-1915), "Niepodległość" 3(53), Tom 19 z 1939;
  • Artur Leinwand, Pogotowie Bojowe i Milicja Ludowa w Polsce 1917-1919, Książka i Wiedza, Warszawa 1972;
  • Artur Leinwand, Tadeusz Szturm de Sztrem, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, ISBN 83-01-05900-1, OCLC 835876058.

Zobacz też

Media użyte na tej stronie

Bielawski.jpg
Jan Bielawski (1889-1915), żołnierz POW
Działacze niepodległościowi (22-89).jpg
Stoją od lewej: Stanisława Mydlarzówna, NN, Helena Mijakowska, NN.
CentralnyOddzialLotny.jpg
Członkowie Centralnego Oddziału Lotnego POW w 1915 r.