Odnożyca opylona

Odnożyca opylona

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	miseczniaki
Rząd	misecznicowce
Rodzina	odnożycowate
Rodzaj	odnożyca
Gatunek	odnożyca opylona
Nazwa systematyczna
Ramalina pollinaria (Westr.) Ach. Lich. univ.: 608 (1810)

Soralia na brzegach i płaskich powierzchniach odcinków

Odnożyca opylona (Ramalina pollinaria (Westr.) Ach.) – gatunek grzybów należący do rodziny odnożycowatych Ramalinaceae^[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów^[2]. Gatunek szeroko rozpowszechniony na świecie, także w Polsce, choć tu uznawany za zagrożony i poddany ochronie częściowej. Jeden z bardziej zmiennych gatunków porostów.

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Ramalina, Ramalinaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1755 r. J.P. Westring nadając mu nazwę Lichen pollinarius. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1810 r. Erik Acharius, przenosząc go do rodzaju Ramalina^[1].

Synonimy^[3]:

• Lichen pollinarius Westr. 1755
• Lichen squarrosus * humilis (Ach.) Lam. 1813
• Parmelia pollinaria (Westr.) Ach. 1803
• Ramalina humilis (Ach.) Röhl. 1813
• Ramalina pollinaria var. humilis Ach. 1810
• Ramalina squarrosa f. humilis (Ach.) Oxner 1937

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski^[2], jest utrwalona i stosowana też wcześniej^[4].

Charakterystyka

Plecha krzaczkowata, albo listkowato krzaczkowata, sztywna, zwisająca, czasami wznosząca się lub pokładająca. Ma długość zazwyczaj do 8 cm. Przyrasta do podłoża cienką i jasną nasadą. Powierzchnia matowa lub lekko błyszcząca, barwa białozielonawa, szarozielonawa lub słomkowożółta. Rozgałęzia się dość słabo, widełkowato. Jej odcinki mają długość 0,5-5(8) cm, szerokość 0,5-7 mm, są spłaszczone i dość grube, na końcach zazwyczaj poszerzone, tępe, wcinane lub ząbkowane. Powierzchnia na obydwu stronach plechy jednakowa, pofałdowana lub niemal gładka^[5].

Prawie zawsze na plesze występują soralia. Znajdują się na płaskich miejscach odcinków, oraz na ich brzegach i końcach. Początkowo mają postać kropeczek, później coraz większych płatów. Owocniki natomiast pojawiają się bardzo rzadko. Są to apotecja lekanorowe o średnicy 2-6 mm. Wyrastają na brzegach lub końcach odcinków. Ich jaśniejsze od plechy tarczki początkowo są wklęsłe,później nieco wypukłe. Brzeżek jest gładki lub pomarszczony. W każdym worku powstaje po 8 dwukomórkowych askospor. Są bezbarwne, proste lub nieco zagięte, mają kształt elipsoidalny lub wrzecionowaty i rozmiary 10–15 × 4–6 μm^[5]. Pyknidiów nie zaobserwowano^[6].

Reakcje barwne: Kora K-, C-, KC + żółty, P-; rdzeń K-, C-, KC-, P-. Kwasy porostowe: w korze kwas usninowy, w rdzeniu kwas ewerninowy i obtusatowy^[6].

Zmienność

Gatunek należy do najbardziej zmiennych porostów, spośród występujących w Polsce^[7]. W obrębie gatunku wyróżnia się liczne odmiany^[4]:

• var. pollinaria (synonim: var. elatior Ach.) – plecha smukła, o długości 4–8 cm, z odcinkami o szerokości 1–2 mm, na końcach zwężonymi. Soralia wyraźnie odgraniczone i nie zlewające się ze sobą;
• var. humilis Ach. – plecha niewielka, do 2 cm długości, złożona z niewielu odcinków szeroko rozgałęzionych i nieco zniekształconych, o szerokości od 1 do 3 mm;
• var. multipartita Hepp. – plecha o długości 4–7 cm długości, szeroko rozgałęziona i gęsto widełkowato rozgałęziona z odcinkami o szerokości 3–5 mm;
• var. subclacerella Räs. – plecha do 2,5 cm długości, delikatna, z odcinkami do 1 mm szerokości;
• var. scobicina Mot. – plecha od 5 do 7 cm długości, obficie rozgałęziona, stąd o pokroju kulistym. Odcinki szerokie do 7 mm, z łuskowatymi wyrostkami na łatkach;
• var. marginata Mot. – plecha 4–8 cm długości, skąpo rozgałęziona, dość miękka. Odcinki 2–4 mm szerokości, płaskie;
• var. minor Arnold. – plechy poduszeczkowate, o długości do 1 cm i szerokości 1–2 cm, z bardzo gęstymi odcinkami.

Występowanie i siedlisko

Odnożyca opylona jest szeroko rozprzestrzeniona na całej kuli ziemskiej. Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach, a także na wielu wyspach. Granica jej północnego zasięgu geograficznego biegnie przez Alaskę, Półwysep Skandynawski (69 stopień szerokości geograficznej) i Krasnojarsk w Rosji. Najwięcej stanowisk podano w Ameryce Północnej i Europie, w Ameryce Południowej znana jest tylko z jednego stanowiska w Chile^[8]. W Polsce opisano jej występowanie na obszarze całego kraju na licznych stanowiskach^[2], w górach występuje po regiel dolny^[4]. Jednak znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski; ma status VU – gatunek w sytuacji wysokiego ryzyka wymarcia w stanie dzikim^[9]. W Polsce podlega ochronie częściowej^[10].

Rośnie najczęściej na samotnych drzewach lub w parkach, czasami także w świetlistych lasach, głównie na drzewach liściastych, rzadziej iglastych^[5]. Rozwija się na korze, rzadko na martwym drewnie lub na skałach krzemianowych^[4]. Nie jest związana z określonym gatunkiem drzewa, opisano jej występowanie na wielu różnych taksonach^[2]. Często rośnie w towarzystwie odnożycy kępkowej Ramalina fastigiata i jesionowej R. fraxinea^[7].

Gatunki podobne

Bardzo podobna jest odnożyca mączysta (Ramalina farinacea). Odróżnia się m.in. soraliami – mają one regularny okrągławy lub elipsoidalny kształt i wyrastają wyłącznie na brzegach odcinków. Odcinki plechy nie są tak wcinane ani ząbkowane^[5]. Podobna jest również odnożyca tępa (Ramalina obtusata) i odnożyca bałtycka (Ramalina baltica). Obydwa te gatunki mają podobne soralia i także wytwarzają kwas ewerninowy i obtusatowy. O. tępa jednak odróżnia się wydrążonymi odcinkami, a o. bałtycka, korzeniowata i matowa plechą^[6].

Przypisy