Odra Ołbińska

Vinzenz Oder na planie miasta 1241 r.

Odra Ołbińska pełniąca funkcję fos obronnych na planie miasta 1807 r. (Springstern)

Zanikająca Odra Ołbińska na planie miasta 1833 r.

Staw w Parku Stanisława Tołpy.

Staw w Parku Stanisława Tołpy.

Odra Ołbińska (Die Elbinger Oder^[1]) – nieistniejące współcześnie ramię boczne rzeki Odra, przepływające niegdyś przez teren Przedmieścia Piaskowego (Zatumie), a współczesne obejmujący osiedle Ołbin we Wrocławiu^{[1][2][3][4][5]}. Było to jedno z wielu dawnych ramion największej z wrocławskich rzek, istniejących do schyłku średniowiecza. Dokładny bieg jego koryta obecnie trudny jest do ustalenia. Koryto to przebiegało między głównymi ówcześnie ramionami rzeki, tj. pomiędzy Odrą Główną, a korytem północnym, oddzielając się od Starej Odry prawdopodobnie w okolicach dzisiejszego Mostu Szczytnickiego i biegnąc na zachód, w rejonie dzisiejszej ulicy Bolesława Prusa^[a], aż do swego ujścia do Odry Głównej – Odry Północnej^[b] – w rejonie Wyspy Bielarskiej^{[1][6][7][8][9][10][11]}. Reliktem dawnego koryta tego ramienia rzeki jest pozostałość po starorzeczu – staw w Parku Stanisława Tołpy^{[c][1][2][12][13][14][15][16]}.

Nad tym ramieniem rzeki w XII wieku zlokalizowano Opactwo Świętego Wincentego (ołbińskie), które istniało tu do 1529 roku^[1][9][17]. Nurt rzeki wykorzystywany był to do zasilania młyna wodnego^[1][18]. W ograniczonym zakresie wody te wykorzystywano także do żeglugi^{[1][11][13][18]}. Rozdział wód Odry dla poszczególnych ramion był przedmiotem kilku sporów pomiędzy klasztorem a miastem^[1]. W XVIII wieku zachodni odcinek Odry Ołbińskiej wykorzystano przy budowie fortyfikacji miejskich, jako system fos okalających bastiony i umocnienia położone na północ od Ostrowa Tumskiego, stanowiąc w tym czasie północno-wschodnią granicę pruskiej Twierdzy Wrocław^{[1][5][7][11][19][20][21]} (dzieło koronowe zwane Springstern^[21][22]). Ostatecznie ramię to wraz z jego rozlewiskami zostało zlikwidowane w XIX wieku podczas rozbiórki fortyfikacji miejskich przeprowadzonej do lat 60. XIX wieku^{[1][4][7][11][20][23]}. Dało to początek rozbudowie miasta w kierunku północno-wschodnim i powstaniu nowych dzielnic współczesnego Ołbina^[1].

Pozostałość po Odrze Ołbińskiej, stanowi współcześnie niewielki zbiornik wodny, ukształtowany zgodnie z przyjętymi założeniami parkowymi. Zarówno sam staw jak i otaczający go obszar zieleni miejskiej, oceniany jest przez autorów publikacji dotyczących wrocławskiej przyrody, jako obszar o znikomych wartościach przyrodniczych, głównie z powodu bardzo silnej antropopresji wynikającej z gęstej zabudowy śródmiejskiej otaczającej park. Pomimo to bywa jednak równocześnie uznawany jest za ważny element w systemie terenów zielonych miasta biegnących od wrocławskich wysp położonych w Śródmiejskim Węźle Wodnym (tj. wyspy: Piaskowa, Słodowa, Bielarska i Tamka i inne) do Starej Odry. Samo starorzecze do lat sześćdziesiątych XX wieku posiadało pas oczeretu, lecz obecnie ukształtowany staw pozbawiony jest niemal zupełnie roślinności szuwarowej^[14].

Stosowana w publikacjach nazwa własna tego ramienia rzeki Odra Ołbińska, odnosząca się do nazwy osiedla Ołbin, ma swój pierwowzór także we wcześniej stosowanej nazwie niemieckiej Die Elbinger Oder, w której również odniesiono się do niemieckiej nazwy tego osiedla Elbing^[23][24]. W publikacjach można również spotkać stosowaną przez niektórych autorów inną nazwę tego ramienia rzeki – Odra św. Wincentego^[8][10] (Vinzenz Oder) – odnoszącą się do zlokalizowanego nad jego brzegami wyżej wspomnianego Opactwa Świętego Wincentego^[17].

Zobacz też

• Wrocławski Węzeł Wodny
• Wody powierzchniowe we Wrocławiu
• Skwer Skaczącej Gwiazdy

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• praca zbiorowa pod red. Jana Harasimowicza: Encyklopedia Wrocławia. Wyd. III poprawione i uzupełnione. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 978-83-7384-561-9. ISBN 83-7384-561-5. (pol.)
• Niemiecko-polski słownik nazw ulic (pol.). www.wratislavia.net. s. 172. [dostęp 2012-05-23].
• Trasa turystyczna "Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego" (pol.). Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2007. s. 39. [dostęp 2012-05-28].
• Adam Guziak: Biosfera (pol.). W: Środowisko Wrocławia [on-line]. www.eko.org.pl – Zielona Brama, 2002. s. 25. [dostęp 2012-05-28].

Linki zewnętrzne

• Staw parkowy (pol.). W: Park Stanisława Tołpy (Nowowiejski) [on-line]. wroclaw.hydral.com.pl – Wratislaviae Amici. [dostęp 2012-05-28].
• Staw parkowy (pol.). W: Park Stanisława Tołpy (Nowowiejski) [on-line]. fotopolska.eu – Polska na fotografii. [dostęp 2012-05-28].
• Staw (pol.). W: Park Stanisława Tołpy [on-line]. www.wikimapia.org. [dostęp 2012-05-28].