Odrodzenie harcerstwa

Ten artykuł od 2008-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Historia harcerstwa w latach 1945-1949

(c) Augiasz z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 2.5

Znaczek harcerski tzw. Czuwajka - odznaka członkowska Organizacji Harcerskiej Związku Młodzieży Polskiej, a następnie Organizacji Harcerskiej Polski Ludowej

Kalendarium:

• od lipca 1944 - masowe i spontaniczne odradzanie się oraz powstawanie nowych drużyn harcerskich.
• 30 grudnia 1944 - Zarządzenie kierowników Resortów Administracji Publicznej i Oświaty: „Zepchnięte w podziemie przez okupanta Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności, Związek Harcerstwa Polskiego, powołuje się z powrotem do życia jawnego”. Powołanie Tymczasowej Naczelnej Rady Harcerskiej (TNRH), w skład której weszli instruktorzy harcerscy oraz działacze ZWM, OM TUR i ZMW "Wici".
• początek 1945 - Nowe prawo i przyrzeczenie oraz Deklaracja Ideowa.
• rok 1945 - ZHP odradza się w tradycyjnym kształcie organizacyjnym (podział na Organizację Harcerek i Organizację Harcerzy). Początek Centralnych Akcji Szkoleniowych (CAS) mających wykształcić nowych instruktorów – jednym z największych problemów harcerstwa były wówczas niedostatki kadry, ZHP liczył ponad 200 tys. członków, ale na jednego instruktora przypadało 450 harcerzy.
• luty 1946 - Aleksander Kamiński zostaje drugim wiceprzewodniczącym ZHP.
• rok 1946 - Walka polityczna o wpływy w harcerstwie, tocząca się na forum władz Związku i Komisji Porozumiewawczej Organizacji Młodzieżowych, nie budzi zainteresowania na niższych szczeblach organizacyjnych, gdzie codzienna praca wychowawcza jest prowadzona według tradycyjnych form i metod. Służba harcerska jest nastawiona na udział w odbudowie kraju i zagospodarowaniu Ziem Odzyskanych. Harcerstwo stara się zachować neutralność polityczną. ZHP liczy 238 tys. członków.
• listopad 1946 - Pelagia Lewińska, pracownica wydziału propagandy KC PPR, zostaje Sekretarzem Generalnym ZHP, mając umożliwić opanowanie ZHP przez umocnioną po wyborach PPR.
• rok 1947 - Obóz rządzący próbuje (bez jednorodnej koncepcji) zdominować ZHP, które liczy 270 tys. członków. Zmiany przeprowadzone w statucie ZHP są niezgodne z zasadami światowego skautingu (WOSM i WAGGGS), ich efektem jest usunięcie związku z obu światowych organizacji skautowych.
• marzec 1947 - Aleksander Kamiński odchodzi z Naczelnictwa ZHP na skutek ataku ministra oświaty Stanisława Skrzeszewskiego na jego osobę oraz na harcerstwo, zawierającego bezpodstawne i krzywdzące zarzuty.
• 7 czerwca 1947 - TNRH uchwala nowy tekst prawa i przyrzeczenia dla uspokojenia nastrojów po odwołaniu Zjazdu Walnego.
• 14 czerwca 1947 - Podczas poświęconego sprawom harcerstwa posiedzenia partyjnej Komisji do Spraw Młodzieżowych przyjęto, że „ofensywa na harcerstwo powinna nastąpić ze wszystkich kierunków: Wojsko, Partia, Administracja szkolna, ZWM”.
• jesień 1947 - Grupa pepeerowska w naczelnych władzach harcerskich inicjuje prace nad przebudową programową i ideologiczną ZHP.
• 12 grudnia 1947 - Zostaje powołana Komisja Programowa obu Głównych Kwater w celu skoordynowania prac harcerzy i harcerek. Na jej czele staje Naczelniczka Harcerek Wiktoria Dewitzowa. Podstawowym założeniem projektu przebudowy programowej było „powiązanie harcerstwa z realnym życiem” poprzez włączenie go w realizację zadań ogólnospołecznych. Zerwano z uznawaną za wsteczną pedagogiką personalistyczną na rzecz pedagogiki społecznej: „punktem wyjścia działania wychowawczego nie jest osobowość dziecka, a realne potrzeby społeczne”.
• 27-29 lutego 1948 - Harcerska Służba Polsce (HSP) – nowy program pracy harcerstwa proklamowany oficjalnie na konferencji instruktorskiej (był to centralny plan udziału Związku w odbudowie kraju, zmierzający do zasadniczego zwrotu w ZHP, polegającego na odejściu od dotychczasowego skautowego modelu pracy).
• lato 1948 - Akcja letnia przebiega pod znakiem HSP, czyli realizacji czterech kierunków-zadań: „Las i rola”, „Odbudowa”, „Kultura i Oświata”, „Dziecko i Zdrowie”. Podczas CAS kadra instruktorska zostaje zapoznana z podstawami marksizmu. ZHP liczy 290 tys. członków.
• 22 lipca 1948 - Utworzenie jednej (wzorowanej na radzieckim Komsomole) organizacji młodzieżowej – Związku Młodzieży Polskiej, w skład którego weszły ZWM, OM TUR, ZWM „Wici” oraz ZMD, oraz ściśle powiązanego z ZMP Związku Akademickiej Młodzieży Polskiej. ZHP, traktowany jako organizacja młodszej młodzieży, nie podlegał zjednoczeniu.
• 1 października 1948 - Uchwała Głównych Kwater Harcerek i Harcerzy oraz dotychczasowego naczelnictwa o przekształceniu się w jeden kierowniczy organ Związku pod nazwą Naczelnictwa. Połączenie w ZHP pionu męskiego i żeńskiego.
• koniec 1948 - Projekt Lewińskiej reorganizacji ZHP uzyskuje akceptację najwyższych władz partyjnych. Charakter nowego harcerstwa określała rezolucja Biura Organizacyjnego KC PZPR: „ZHP jest bazą dla dzieci pracującą na bazie szkoły ogólnokształcącej stopnia podstawowego (7-15 lat). Jest organizacją szeroką, powszechną, dobrowolną. Jest jedyną organizacją dziecięcą. Strukturalnie organizacja najniższych ogniw opiera się na szkole podstawowej, na wyższych szczeblach na podziale administracyjnym państwa. Harcerstwo ideologicznie i organizacyjnie związane jest z ZMP”. Po tej uchwale odchodzi kolejna grupa instruktorów z ZHP.
• 20 grudnia 1948 - Podjęta przez zebranych na konferencji komendantów i komendantki chorągwi uchwała oceniała, że „wychowanie skautowe, którego częścią było harcerstwo, zrodziło się w ustroju kapitalistycznym i jako typowy jego wytwór wiązało młodzież z grupami przeciwstawiającymi się postępowi społecznemu w Polsce, wzmacniając elementy nacjonalistyczne i reakcyjne. W związku z tym zebrani postanawiali: My instruktorzy, wychowawcy najmłodszego pokolenia budującego socjalistyczną Polskę, zrywamy ze wszystkimi pozostałościami wychowania skautowego i harcerskiego, które są odbiciem ustroju kapitalistycznego, i chcemy naszą robotę harcerską oprzeć na zasadach wychowania socjalistycznego”.
• 28 stycznia 1949 - Referat Pelagii Lewińskiej „Problemy przebudowy harcerstwa” opublikowany później jako „Walka o nowe harcerstwo”, według uczestników konferencji RTPD był „rewelacyjny zarówno dla pedagogów znających harcerstwo, jak i nie obznajomionych z nim. Druzgocząca krytyka ideologii i metod harcerskich obnażyła ich korzenie klasowe i stała się walną rozprawą z imperialistyczno-nacjonalistycznym systemem wychowawczym”.

• marzec 1949 - Ograniczono wiek młodzieży harcerskiej do 15 lat (a wkrótce do 14 lat). W konsekwencji ulegają rozpadowi liczne drużyny. Zlikwidowano „Na Tropie” - jedyne funkcjonujące jeszcze pismo harcerskie. Harcerski ruch wydawniczy zamarł.
• rok 1949 - Wprowadzono nowe stopnie i sprawności. Za podstawę pracy w roku 1949/1950 przyjęto referat Władysława Kosińskiego „W pracy i walce z klasą robotniczą wychowujemy młodzież harcerską”. Stopniowo eliminowano tradycyjne formy pracy i emblematy organizacyjne. Na miejsce krzyża i lilijki wprowadzono odznakę harcerską – „czuwajkę” wzorowaną na znaczku ZMP. Instruktorów-księży zwalniano z funkcji i zabraniano wszelakich akcentów religijnych. Wprowadzono nowy mundur na wzór pionierski, podobnie jak i nowy salut zastępujący tradycyjny – wojskowy. Pozdrowienie harcerskie przyjęło formę „W nauce, pracy i walce – Czuwaj!”. Komendy chorągwi i hufców przemianowano na komendy wojewódzkie i powiatowe. Zlikwidowano harcerstwo starsze, a młodzież szkół średnich przekazano do ZMP i „Służby Polsce”. Zwolniono większość dawnych instruktorów oraz przyznano stopień harcmistrza wszystkim członkom Zarządu Głównego ZMP.

Bibliografia

• Leksykon harcerstwa. Olgierd Fietkiewicz (red.). Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 163-165. ISBN 83-203-1779-7.