Odrzykoń

Artykuł

49°44′33″N 21°47′11″E

- błąd

39 m

WD

49°45'N, 21°45'E

- błąd

2331 m

Odległość

2899 m

Odrzykoń
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

krośnieński

Gmina

Wojaszówka

Liczba ludności (2020)

3174[1]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-406[2]

Tablice rejestracyjne

RKR

SIMC

0362080[3]

Położenie na mapie gminy Wojaszówka
Mapa konturowa gminy Wojaszówka, blisko prawej krawiędzi na dole znajduje się punkt z opisem „Odrzykoń”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Odrzykoń”
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego
Mapa konturowa powiatu krośnieńskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Odrzykoń”
Ziemia49°44′33″N 21°47′11″E/49,742500 21,786389

Odrzykońwieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Wojaszówka[4][3].

Do 1939 istniała gmina Odrzykoń. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Części wsi

Informacje ogólne

Położenie geograficzne

Odrzykoń leży nad Wisłokiem, koło Krosna, na granicy Pogórza Dynowskiego oraz Dołów Jasielsko-Sanockich w odległości ok. 6 km na północny zachód od Krosna.

Dostępność komunikacyjna

Południowa granica administracyjna wsi dochodzi do drogi wojewódzkiej nr 988 prowadzącej z Krosna-Turaszówki do Rzeszowa przez Frysztak, Strzyżów, Babicę, osią komunikacyjną wsi jest droga powiatowa prowadząca ze Spornego do Frysztaka, natomiast przez wschodnią część wsi przebiega droga powiatowa łącząca Krosno z Czarnorzekami.

Historia

Zamek Kamieniec w Odrzykoniu
Kościół pw. św. Katarzyny w Odrzykoniu

Wykopaliska poświadczają, że w Odrzykoniu i w okolicach przed 966 istniało tu grodzisko, w czasach kultury łużyckiej. Gród, a jeszcze później zamek drewniany, zniszczony przez Tatarów w 1241 i 1259.

Gród zapisany w 1348 jako; Kamieniec, w 1402; Ehremberg alias Orzykoń. 1446 i w 1589; Odrzykoń.

Osada słowiańska Kamieniec istniała, gdy wznoszono tu zamek Kamieniec za czasów króla Kazimierza Wielkiego w 1348. Należała ona do Moskarzewskich i Kamienieckich, Bonerów, czyli do właścicieli zamku kamienieckiego. Wieś lokowano pod nazwą Erenberg w dolinie Wisłoka. W 1475 Odrzykoń był atakowany w wyprawie odwetowej przez wojska króla Macieja Korwina. W 1497 Piotr Herburt (1485–1532) dziadek poety Mikołaja Reja zaciągnął pożyczkę na odnowę zamku sądeckiego i dał w zastaw, jako zabezpieczenie długu, wieś Odrzykoń. W 1528 z zastawionych wsi do Jana Kmienieckiego wróciły Odrzykoń, Jasienica Rosielna i Odrzechowa. W zamku kamienieckim w Odrzykoniu 12 marca 1528 hetman polny koronny Marcin Kamieniecki podejmował wygnanego z Węgier króla Jana Zápolya po zatargach w wojnie domowej ze stronnikami Habsburgów na Węgrzech. Wysyłał z Zamku Kamieniec listy zapraszające polskich magnatów na sejmik do Tarnowa, na którym liczył otrzymać poparcie w walce o tron i uzyskał głosy ich samych oraz Sulejmana I. Seweryn Boner kalwinista, gościł tu Fausta Socyna – twórcę socynianizmu i doktryny religijnej Braci Polskich[5][6][7].

7 grudnia 1655 nieopodal Odrzykonia wojska Gabriela Wojniłłowicza uczestniczyły w zwycięskiej bitwie pod Krosnem przeciw Szwedom. 16 marca 1657 wojska Jerzego Rakoczego, wspierającego Szwedów, spaliły i zniszczyły osadę i zamek w Odrzykoniu. W 1702 kolejny najazd Szwedów doprowadził do ruiny zamek odrzykoński. W następnych latach stacjonujące wojska rosyjskie zniszczyły zamek całkowicie. Tu też w latach 17681772 bronili się Konfederaci barscy pod dowództwem Jakuba Bronickiego, zapewne wspomagani przez miejscową ludność.

Wystawiono tu wśród ruin zamku w 1894 pomnik Tadeusza Kościuszki, wykonany przez Andrzeja Lenika w setną rocznicę insurekcji. W 1915 stoczono tu bój o Odrzykoń i zamek Kamieniec. Zamek aktualnie poddany renowacji. Były tu też groby żołnierzy, którzy zginęli w czasie I wojny światowej. Groby przeniesiono na pobliski cmentarz.

II wojna światowa

W czasie II wojny światowej działała założona w grudniu 1939 przez Stanisława Ferusia Zawieruchę, Orlika, Q-1 placówka w Odrzykoniu TOW, potem ZWZ i AK, OP-15 Oleander Ola. Po nim dowódcami byli Franciszek Bożek Czołgowiec B i ppor. Józef Urbanek Cedr,W-1', który początkowo pełnił funkcję dowódcy XIX Plutonu w Odrzykoniu. Na początku 1944 powstały tu trzy plutony składające się z 190, a w kwietniu z 206 żołnierzy AK.

Zorganizowano m.in.:

Jednak 1 sierpnia 1944 na linii rzeki Wisłok stanął front, odcinając Odrzykoń od innych oddziałów AK. Tereny te pod koniec wojny opanowały w większych siłach oddziały niemieckie, które z wzgórz ostrzeliwały wkraczające wojska radzieckie. Po wkroczeniu NKWD z Placówki Oleander zostali aresztowani i wywiezieni do łagrów Stanisław Kwaśniewski Wilczek, Franciszek Bożek Czołgowiec B, Bronisław Cebula Lew. Aresztowano też w październiku 1944 r.nauczyciela, ostatniego komendanta Placówki Józefa Urbanka Cedra i więziono go na Zamku w Rzeszowie, w Kolbuszowej (gdzie widziano ostatni raz przez wywiezionego do łagrów Adama Wiewórskiego Emirskiego. Brat Cedra Władysław Urbanek (ur. w 1919), dalszy konspirator został zastrzelony przez krośnieńskiego funkcjonariusza UB w Odrzykoniu 18 sierpnia 1946. W miejscu tego zabójstwa obelisk wybudowany w 1996.

Czasy współczesne

W roku 1974 zawaliła się baszta, prawdopodobnie miał na to wpływ wstrząs tektoniczny w azjatyckiej części ZSRR[8].
W roku 1995 zostało utworzona Muzeum Zamkowe w Zamku Kamieniec.

Badania archeologiczne

Na terenie wsi archeolodzy odkopali zabytki z okresu neolitu. Podania z okresu romantyzmu wskazują, że w tym miejscu jeszcze w czasach pogańskich (przed 966) istniało słowiańskie grodzisko z drewna otoczone wałem obronnym, wzmocnionym palisadą. Inne podanie głosi, że w miejscu późniejszego zamku wznosiła się tu pogańska świątynia, spalona podczas tatarskiego najazdu.

Odrzykoń na litografii wg rysunku Napoleona Ordy (1880)

Interesujące miejsca

Ścieżka przyrodnicza łącząca Odrzykoń z rezerwatem Prządki. Na jej trasie:

  • Grota „Smocza Jama”,
  • zbiorowe mogiły mieszkańców, zmarłych na cholerę w XIX w.,
  • ślady grodziska Wiślan z IX w.
  • cmentarzysko kurhanowe (IX/X w.).

Ścieżka przyrodnicza "Przy zamku Kamieniec" o długości 1,5 km. Na jej trasie:

  • Wychodnie piaskowca ciężkowicko - istebniańskiego
  • Cmentarz choleryczny z XIX w.
  • Punkt widokowy
  • Muzeum Wsi w Odrzykoniu

Osoby związane z Odrzykoniem

Przypisy

  1. Raport o stanie gminy za rok 2020. Stan ludności 31.12.2020 str.8 [dostęp 2022-01-09]
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 843 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. a b c GUS. Rejestr TERYT
  4. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. Wojciech Breowicz, Jasło 1928 Zamek Odrzykoński
  6. Głojsce-warto zobaczyć
  7. Stowarzyczenie Piotrowskich ze Strachociny - Biuletyn 02/2009
  8. Historia Zamku Kamieniec

Bibliografia

  • Zdzisław Gil, Z dziejów odrzykońskiego zamku Kamieniec, Krosno 2007,
  • Józef Jucha, Odrzykoń - wieś: Studium historyczne; 650 lat Odrzykonia 1348-1998, red. Stanisław F. Jucha [i in.].Stowarzyszenie Odrzykoniaków - Odrzykoń 2000,
  • Odrzykoń: Ziemia i ludzie (wybrane zagadnienia)-Stowarzyszenie Odrzykoniaków, Odrzykoń 2003.(Zeszyty Odrzykońskie, z. 10)

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Odrzykon niedaleko rzeki Wisiolki (Galicja) 1880 (75033700) (cropped).jpg
Tytuł: Odrzykoń niedaleko rzeki Wisiołki (Galicja)
Adres wydawniczy: [1880]
Gatunek: litografia barwna
Forma i typ: grafiki i rysunki
Opis fizyczny: 1 grafika : litografia dwubarwna ; 19,8x29 cm
Współtwórcy: Orda, Napoleon (1807-1883) Autor wzoru
Litografia publikowana w "Albumie widoków..." Napoleona Ordy.
Zamekodrzykon.jpg
Castle Kamieniec in Odrzykoń situated nearby Krosno City
Zamekodrzykon2.jpg
Autorem zdjęcia jest Przemysław Niepokój-Hepnar - WWW.HEPNAR.PL
Odrzykoń, 007.jpg
Autor: Honza Groh (Jagro), Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół, Odrzykoń, Województwo podkarpackie
POL gmina Wojaszówka COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Uwaga rysunek ma inne proporcje jak wzór na stronie gminy [1]!

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [2]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [3]