Odyseusz

Ten artykuł należy dopracować: Ten artykuł zawiera informacje jedynie o Odyseuszu według Homera(informacje z dzieł jego naśladowców nie są uwzględnione). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Odyseusz

Powrót Odyseusza na Itakę
mityczny król Itaki
Dane biograficzne
Ojciec	Laertes
Matka	Antyklea
Żona	Penelopa
Dzieci	Telemach

Odyseusz (Odys, Ulisses, gr. Ὀδυσσεύς, Odysseús, łac. Ulixes) – w mitologii greckiej król Itaki; bohater Odysei Homera.

(c) Napoleon Vier, CC-BY-SA-3.0

Odyseusz oślepiający Polifema, protoatycka amfora czarnofigurowa, VII w. p.n.e.

Uchodził za syna herosa Laertesa i jego małżonki Antyklei. Według mitu był najprzebieglejszym z królów biorących udział w wojnie trojańskiej, autorem podstępu, dzięki któremu Grecy wygrali wojnę – konia trojańskiego. W podróży powrotnej do Itaki przeżył wiele przygód. Powszechnie uważa się, że do końca pozostał wierny swej żonie Penelopie, co nie jest prawdą, gdyż zgodnie z treścią Odysei^[1] oraz mitologią grecko-rzymską^[2] miał potomstwo z czarodziejką Kirke oraz sypiał z zakochaną w nim nimfą Kalipso (córka Atlasa), która oferowała mu nieśmiertelność. Obok Heraklesa i Tezeusza jest najbardziej znanym bohaterem greckich mitów i legend. Synem Odyseusza był Telemach.

Pochodzenie

Podobnie jak w przypadku większości greckich królów, ród Odyseusza także wywodził się od bogów. Jego ojciec Laertes był synem Arkejsjosa (Arkizjosa), potomka (a według mniej popularnych wersji mitu nawet syna) Zeusa. Natomiast matka Odyseusza, Antyklea, była córką znanego oszusta Autolykosa, syna Hermesa.

Wojna trojańska

Gdy Helena Trojańska została porwana i królowie greccy szykowali się do wspólnej wyprawy na Troję, przyłączył się do nich także Odyseusz. Z żalem opuścił swą żonę i narodzonego właśnie syna Telemacha. W sztukach, bliżej nieznanych, poetów tragicznych miał on nawet udawać obłęd, by nie iść na wojnę.^[3]

Na wojnie spędził 10 lat, by w końcu dzięki podstępowi zapewnić greckim najeźdźcom zwycięstwo. W innej wersji mitu nie wymyślił fortelu sam, a podpowiedziała mu go Atena. Z jego inicjatywy zbudowano wielkiego drewnianego konia, w środku którego ukryli się najmężniejsi wojownicy. Reszta armii, pozorując odwrót, odpłynęła na niewielką odległość od miasta.

Trojanie, znajdując spalony obóz i gigantycznego konia, uznali go za dar dla bogów i pomimo nielicznych protestów wciągnięto do miasta. Tego wieczoru hucznie świętowano. Nocą, gdy większość mieszkańców Ilionu była już nietrzeźwa albo spała, z konia wyszli żołnierze. Otworzyli bramy miasta i wpuścili resztę wojsk, która w tym czasie zdążyła powrócić pod Troję. Rozpoczął się pogrom mieszkańców.

Powrót

Po złupieniu miasta Achajowie mogli wreszcie wrócić do domu. Pod wodzą Odysa wyruszyło 12 statków obładowanych kosztownościami. Król Itaki wzbogacił się jeszcze bardziej, łupiąc Ismar – miasto Kikonów. Nie dane mu jednak było wrócić szczęśliwie do domu i szybko zobaczyć rodzinę.

Klątwa Posejdona

W trakcie podróży flota Odysa zatrzymała się na ziemi cyklopów. Pech Odysa sprawił, że wybrano akurat jaskinię ludożercy Polifema. Potwór zdążył pożreć czterech towarzyszy Odyseusza, nim ten oślepił go w czasie snu. Najpierw poczęstował cyklopa winem, a gdy ten zasnął, przypalił mu oko pochodnią. Następnie, za pomysłem Odysa, ocaleni przywiązali się do brzuchów hodowanych przez cyklopa owiec i w ten sposób wydostali się z jaskini, gdy Polifem wypuszczał swą trzodę na pastwisko. Niestety, gdy byli już wolni, dumny Odyseusz począł przechwalać się swoim zwycięstwem nad olbrzymem i ujawnił swe imię. Wtedy Polifem zaczął błagać swego ojca Posejdona, by władca Itaki nigdy już nie wrócił do domu, a jeśli dane mu będzie jednak zobaczyć rodzinną wyspę, to niech przybędzie sam, bez statku i niech zastanie swe domostwo w kłopotach.

Wizyta u Eola i Lajstrygonów

Płynąc w kierunku Itaki, zawitano na dworze Eola, władcy wiatrów. Ten, polubiwszy przybyszy, schował wszystkie niekorzystne mu wiatry do wora, który podarował Odyseuszowi. Na nieszczęście Odysa załoga otworzyła wór, kiedy Itakę było już widać na horyzoncie i statki zostały zwiane z kursu. Dopłynęli w ten sposób do wyspy Lajstrygonów, wielkich ludożerców. Ci poczęli rzucać w statki przybyszy ogromnymi głazami, wskutek czego pozostał Odysowi tylko jeden okręt.

Kirke

Niedługo później zatrzymano się na wyspie Ajai, na której mieszkała czarodziejka Kirke. Towarzysze Odyseusza, którzy wyszli na zwiady, zostali przez nią zamienieni w trzodę chlewną. Dzięki pomocy Hermesa – podarowanej przez niego roślinie, która czyniła niewrażliwym na czary Kirke – zachował swoją postać. Widząc swą bezsilność, władczyni wyspy przywróciła zamienionym w świnie dawną postać i gościła przybyszy przez rok. Następnie dała ich przywódcy kilka dobrych rad odnośnie do dalszej podróży.

Kraina Kimmeryjczyków

Za jej radą Odys udał się do kraju Kimmeryjczyków, do samego wyjścia do świata umarłych, gdzie krwią ofiary znęcił liczne duchy. Oprócz wieszcza Tejrezjasza spotkał też swego druha Elpenora zmarłego u Kirke, swą matkę, towarzyszy z wojny trojańskiej oraz wielu innych herosów i kobiet.

Od Kirke do Kalipso

Odyseusz i syreny, fragment wazy z 480-470 p.n.e.

Następnie powrócił na krótko do Kirke i wyprawił się w dalszą długą podróż. Na jego drodze pojawiły się syreny, zwodzące żeglarzy swym śpiewem. Sprytny Odys kazał więc wszystkim swym ludziom, aby zatkali sobie uszy woskiem, natomiast jego samego przywiązali do masztu. Dzięki temu uniknął rozbicia statku o okoliczne rafy, na które syreny naprowadzały statki.

Kolejną przeszkodą była cieśnina pomiędzy Scyllą i Charybdą. Scylla porwała tutaj i pożarła 6 ludzi Odysa. W końcu jednak dopłynięto na przyjazną wyspę, na której pasły się niezliczone stada bydła. Pomimo zakazu Odyseusza jego załoga zabiła kilka i zjadła, co wywołało gniew Heliosa, właściciela zwierząt. Wskutek tego po odpłynięciu zerwał się sztorm, który przeżył tylko itacki władca.

Dotarł on na wyspę Ogygię, na której mieszkała nimfa Kalipso. Zakochana w Odysie nie pozwoliła mu mówić ani nawet myśleć o powrocie do ojczyzny. Tułacz spędził u niej około 7 lat, aż ku jego szczęściu Hermes obwieścił jej, że musi wypuścić podróżnika i pomóc mu w dotarciu do domu. Zgodziła się niechętnie, ale pozostała wierna i chętnie pomogła mu zbudować tratwę.

Pomoc Feaków

Pomimo wywołanego przez Posejdona sztormu Odyseusz dotarł do wyspy gościnnych Feaków, którzy wyprawili go w podróż do domu, sowicie obdarowali i zostawili śpiącego na Itace. Jedna z wersji mitu mówi, że spotkał ich za to gniew boga mórz, Posejdona, który sprawił, że ich wyspę otoczyły ogromne skały, czyniąc ją niedostępną.

Sytuacja na Itace

Podczas jego nieobecności na wyspie pojawili się zalotnicy ubiegający się o rękę Penelopy, przekonani o jego śmierci. Bez skrupułów wykorzystywali święte prawo gościnności, wyrządzając rozliczne szkody w majątku. Odyseusz, przybywszy za sprawą Ateny pod postacią żebraka, wziął udział w konkursie, w którym nagrodą miała być ręka jego żony (spisek ten był również jego autorstwa). Zadaniem, które musieli wykonać zawodnicy było strzelenie z łuku tak, by strzała przeleciała przez otwory w dwunastu toporach ustawionych w rzędzie. Okazało się jednak, że nikt z pozostałych konkurentów nie ma dość siły, by choćby naciągnąć łuk króla Itaki. Odyseusz jako jedyny strzelił perfekcyjnie, a następnie ujawnił swoją tożsamość i z pomocą syna wymordował wszystkich zalotników.

Zobacz też

• Odyseusz – imię męskie
• (1143) Odyseusz – planetoida
• Odysseus – program Unii Europejskiej
• Odprawa posłów greckich – wraz z Menelaosem (Menelaus) tytułowy bohater dramatu Jana Kochanowskiego
• Argos – wierny pies Odyseusza

Przypisy

Bibliografia

• Marek Tulliusz Cyceron: Pisma filozoficzne. O powinnościach. Jadwiga Cierniak. T. 2. Warszawa: PWN, 1960, s. 371, seria: Biblioteka Klasyków Filozofii.
• "Iliada" i "Odyseja" Homera
• "Mitologia" Jana Parandowskiego
• "Przygody Odyseusza" Jana Parandowskiego