Officina ferraria
 Strona tytułowa dzieła z pierwszego wydania | |
| Autor | |
|---|---|
| Tematyka | |
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania | 1612 |
| Wydawca | Szymon Kempini |
Officina ferraria (pełny tytuł Officina ferraria, abo huta y warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego) – wierszowany barokowy poemat napisany w 1612 roku w języku polskim przez zarządcę kopalń i hut Walentego Roździeńskiego[1] opisujący stan XVII wiecznego górnictwa i hutnictwa na Śląsku, a także obyczaje hutników i górników. Dzieło stanowi pierwszy polski i jeden z pierwszych w Europie podręczników metalurgicznych.
Historia
- Wielkie użytki ziemne miejscy niektóremi
- Z łaski swojej Pan Bóg dał tej to szląskiej ziemi
- Ma rudę taką, z której tak dobrze działają
- Żelaza, że mu równia w Europie nie mają.
Walenty Roździeński (1560-1622) Officina ferraria 1612.[2]
Dzieło powstało podczas pobytu mistrza Walentego na dworze koszęcińskiego szlachcica Andrzeja Kochcickiego, gdzie zajmował się zarządzaniem jego hutami. To pierwszy tego typu utwór w języku polskim, który łączy praktyczne i rzeczowe informacje związane z problematyką XVII-wiecznego przemysłu z zasadami poetyki i wersyfikacji. Autor opisuje w nim historię obróbki żelaza oraz życie i pracę śląskich górników, hutników i kowali, którą znał z własnego doświadczenia. Oprócz opisu realiów pracy ówczesnego robotnika zawarł również szereg wiadomości o jego życiu, zwyczajach i wierzeniach[3]. Dodatkowo, będąc gorliwym ewangelikiem Roździeński wprowadził do swego utworu liczne cytaty i komentarze biblijne, oparte na ewangelickiej postylli górniczej z 1562 roku pt. Sarepta, której autorem był ksiądz Jan Mathesius, przyjaciel Marcina Lutra.
Dzieło Roździeńskiego zostało po jego śmierci całkowicie zapomniane, dopiero w 1929 roku, po ponad 300 latach, ksiądz Leon Formanowicz przypadkowo odnalazł w Gnieźnie jedyny jego zachowany egzemplarz i nagłośnił to odkrycie. Odkrycie to spotkało się z dużym zainteresowaniem literaturoznawców. Zawiera bowiem informacje z wielu dziedzin ówczesnej nauki, uzupełnia współczesną wiedzę o epoce w zakresie socjologii, językoznawstwa, geografii, literaturoznawstwa i innych, a także wskazuje na kulturową jedność XVII-wiecznego Śląska z ziemiami Królestwa Polskiego. Świadczy to również pozytywnie o samym Roździeńskim, który jako prosty zarządca kuźni wykazał się wyjątkową erudycją. W ostatnich latach Oficina ferraria... została wznowiona w druku (w 1976 roku, także w tłumaczeniu na język angielski)[4] i jest sprzedawana jako ciekawostka bibliofilska.
Oryginał w niewyjaśniony sposób dostał się w ręce prywatne w czasie, gdy kardynał Stefan Wyszyński przebywał w więzieniu. W roku 1977 z rąk prywatnych trafił jako dar do Biblioteki Narodowej. Kapituła Prymasowska w Gnieźnie usiłowała odzyskać "klocek", zawierający m.in. to dzieło, a noszący w gnieźnieńskiej bibliotece katedranlej nadal sygnaturę BK Pl 178[5].
Upamiętnienie
- Postać z dzieła Officina ferraria przedstawiająca prawdopodobnie Walentego Roździeńskiego jest symbolem w herbie gminy Koszęcin.
Przypisy
- ↑ Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Tom II N-Ż, PWN, Warszawa 1985, ISBN 83-01-05369-0, str.313.
- ↑ Walenty Rożdzieński, Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana, Kraków 1612
- ↑ Julian Krzyżanowski, Historia literatury polskiej, PIW Warszawa 1953, reprint 1986, ISBN 83-06-01524-X, str.347.
- ↑ Stefan Pluszczewski Officina ferraria, Cambridge, 1976, ISBN 0-262-18079-0
- ↑ Michał Sołomieniuk, „Oryginał został odnaleziony i nie zmienił właściciela”. Losy gnieźnieńskiego starodruku PL 178, zawierającego Officina ferraria, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 118, 2022, s. 439–456, DOI: 10.31743/abmk.12740, ISSN 2545-3491 [dostęp 2022-12-18].
Bibliografia
- Walenty Roździeński, Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana, Kraków 1612, drukarnia S. Kempini, wyd. następne: wyd. R. Pollak, Poznań 1933 (edycja skrócona); wyd. krytyczne R. Pollak, Katowice 1936, Biblioteka Pisarzy Śląskich nr 4; wyd. poprawione i uzupełnione R. Pollak, Katowice 1948; wyd. kryt. synoptyczne w transkrypcji i podobiźnie fototypicznej oprac. R. Pollak, M. Radwan i S. Rospond, Wrocław 1962, Biblioteka Pisarzy Śląskich seria A (Starośląska) nr 1
- Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Tom II N-Ż, PWN, Warszawa 1985, ISBN 83-01-05369-0, str.313.
- Adam Jarosz, Walenty Roździeński. Poeta i hutnik ze Śląska, Kielce: Wydawnictwo Szumacher, 2000, ISBN 83-86168-37-4, OCLC 838702741.
- Stefan Pluszczewski Officina ferraria, Cambridge, 1976, ISBN 0-262-18079-0
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
"Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana", Kraków 1612, S. Kempini
"Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana", Kraków 1612, S. Kempini
"Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana", Kraków 1612, S. Kempini