Oficerowie kontraktowi II RP

Oficer kontraktowy II RP – oficer nie posiadający obywatelstwa polskiego, odbywający służbę w Wojsku Polskim na podstawie indywidualnego kontraktu.

Pierwszymi oficerami kontraktowymi w Wojsku Polskim byli oficerowie francuscy, skierowani w 1919 do armii polskiej w charakterze instruktorów i doradców. Ich służbę sankcjonował rozkaz Ministerstwa Spraw Wojskowych z 31 grudnia 1919 o zasadach służby wojskowej w armii II RP[1]. Kolejnym aktem prawnym była ustawa O podstawowych prawach i obowiązkach korpusu oficerskiego z 23 marca 1922 r.[2] Uzależniała ona zawarcie kontraktu od zgody Prezydenta RP (art. 3)[3]. Ponadto stawiała warunek, że nie należy przyjmować do armii polskiej obywateli tych krajów, które zajmują wrogie stanowisko wobec państwowości polskiej.

Kolejnymi oficerami byli gruzińscy oficerowie kontraktowi, przyjęci w 1921. Początkowo sądzono, że pobyt Gruzinów w Wojsku Polskim będzie krótki, jednak szybki upadek powstania gruzińskiego w sierpniu 1924, i następujące po nim represje spowodowały konieczność pozostania oficerów w Polsce. W związku z tym około roku 1925 opracowano jednolite kryteria przyjmowania oficerów kontraktowych z krajów prometejskich. Z racji na stanowisko Narodowej Demokracji, sprawującej w latach 1923-1926 władzę w ramach koalicyjnych rządów centroprawicowych, lub rządów parlamentarnych popieranych przez centroprawicę, zdecydowano się nie przyjmować oficerów ukraińskich, białoruskich (oskarżanych o antypolonizm) oraz ormiańskich (oskarżanych o rusofilstwo), pomimo że Ustawa o powszechnym obowiązku służby wojskowej z 23 lutego 1924 r.[4] dopuszczała możliwość służby bezpaństwowców z paszportami nansenowskimi.

W 1924 sprecyzowano zasady przyjmowania żołnierzy kontraktowych. Podstawą był wniosek o przyjęcie do służby liniowej, wniesiony do Oddziału V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, a pozytywnie zaopiniowany wcześniej przez władze emigracyjne danego kraju. Dodatkowo w przypadku podchorążych wymagano ukończenia polskiej szkoły oficerskiej. Oprócz tego wymagano zgody służb specjalnych i odpowiedniego departamentu Ministerstwa Spraw Wojskowych, zezwolenia Prezydenta RP i ustalenia warunków kontraktu.

Warunki kontraktu określono w okólniku Ministerstwa Spraw Wojskowych z 4 listopada 1924. Umowa cywilnoprawna precyzowała następujące warunki:

  • stopień wojskowy (każda zmiana stopnia wymagała nowego kontraktu)
  • okres obowiązywania kontraktu (od 3 do 24 miesięcy)
  • rodzaj i wysokość uposażenia
  • rodzaj świadczeń medycznych
  • czas trwania urlopów
  • przejazdy środkami komunikacji
  • termin wypowiedzenia kontraktu (od 1 do 3 miesięcy, w przypadku braku wymówienia automatyczne przedłużenie kontraktu o 3 do 6 miesięcy)
  • prawo do emerytury (początkowo kontraktowi nie posiadali tego prawa, od 1925 wprowadzono jednak emerytury na podstawie wysługi lat)

Po roku 1926 dodano warunek automatycznego zerwania kontraktu w przypadku rezygnacji z paszportu nansenowskiego lub nabycia polskiego obywatelstwa. W tym przypadku oficer uzyskiwał jednak prawo do ubiegania się o nadanie statusu żołnierza zawodowego lub o przeniesienie do rezerwy na zasadach ogólnych.

Po przewrocie majowym i dojściu do władzy Józefa Piłsudskiego prezydent Ukraińskiej Republiki Ludowej na uchodźstwie Andrij Liwicki i generał armii URL Wołodymyr Salśkyj wystosowali 4 sierpnia 1926 na ręce Piłsudskiego memorandum, w którym proszono o możliwość pełnej aktywizacji ukraińskiego wychodźstwa no polu polityczno-wojskowym[5][6]. Nota spotkała się z przychylnym stosunkiem Piłsudskiego i w konsekwencji na przełomie 1926/27 odbyły się rozmowy polityczne z emigracyjnymi władzami URL. Ze strony polskiej uczestniczyli w nich Juliusz Łukasiewicz, naczelnik Wydziału Wschodniego Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Tadeusz Hołówko. W rezultacie rozmów 28 lutego 1927 utworzono w Polsce tajną komórkę przy sztabie ministra spraw wojskowych (którym był Józef Piłsudski), złożoną z oficerów ukraińskich i działającą jako Sztab Wojskowo-Powstańczy Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej. Sztab działał do 1939 roku, a jego szefem był gen. Wiktor Kuszcz, a następnie gen. Pawło Szandruk[7]. Od roku 1928, w ramach tych działań rozpoczęto przyjmowanie do służby w Wojsku Polskim ukraińskich oficerów kontraktowych.

Przypisy

  1. ↑ W sprawie przyjmowania do W. P. obywateli państw obcych. W celu uniknięcia dyplomatycznych nieporozumień rozkazuję, by przy przyjmowaniu do Wojska Polskiego obywateli państw obcych odnośne władze żądały od nich wykazania z uzyskanego na to zezwolenia swego Rządu (Ministerstwa Wojny). O zezwolenie takie pragnący wstąpić do Wojska Polskiego może prosić także za pośrednictwem Rządu Polskiego (Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie). (Dziennik Rozkazów, 1920, R. 3, nr 1).
  2. ↑ Dz.U. 1922 nr 32 poz. 256
  3. ↑ Obywatele państw innych mogą w wyjątkowych wypadkach pełnić służbę w Wojsku Polskiem kontraktowo za osobnem zezwoleniem Prezydenta Rzeczypospolitej. Ustawa pomijała warunki wydania zezwolenia, poza tym, że na oficerach spoczywa szczególny obowiązek bronienia Ojczyzny i gotowości w każdej chwili oddania życia w Jej obronie (art. 2) a ich patrjotyzm polski nie ulega żadnej wątpliwości (art. 3).
  4. ↑ Dz.U. 1924 nr 61 poz. 609. Art. 64 dozwalał przyjmować cudzoziemców do służby wojskowej jako ochotników za zezwoleniem Prezydenta. Pełnienie służby wojskowej nie nadawało im obywatelstwa polskiego. Zasady te powtórzył art. 4 dekretu z 12 marca 1937 r. o służbie wojskowej oficerów (Dz.U. nr 20 poz. 128).
  5. ↑ Pełny tekst memorandum Liwickiego i Salskiego: Jan Jacek Bruski Między prometeizmem a Realpolitik. II Rzeczpospolita wobec Ukrainy Sowieckiej 1921-1926, Kraków 2010, Wyd. Uniwersytet Jagielloński, ​ISBN 978-83-62261-13-0​ s. 363-365
  6. ↑ Zobacz też Jan Jacek Bruski Między prometeizmem a Realpolitik. II Rzeczpospolita wobec Ukrainy Sowieckiej 1921-1926, Kraków 2010, Wyd. Uniwersytet Jagielloński, ​ISBN 978-83-62261-13-0​ s. 338-341
  7. ↑ Robert Potocki, Idea restytucji Ukraińskiej Republiki Ludowej (1920-1939) Wydawnictwo: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1999; ​ISBN 83-85854-46-0​, s. 231-312. Rozdział "Projekt Ukraina" dot. planów strategicznych tworzenia armii URL w latach trzydziestych.

Literatura