Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego

Ogród Botaniczny
Uniwersytetu Warszawskiego
Obiekt zabytkowy nr rej. 602 z 1.07.1965
Ilustracja
Budynek Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego
w Ogrodzie Botanicznym w Warszawie
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Dzielnica

Śródmieście

Powierzchnia

ok. 5,16 ha

Data założenia

1811

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ogród BotanicznyUniwersytetu Warszawskiego”
52,217823°N 21,027403°E/52,217823 21,027403
Strona internetowa
Plan Ogrodu
Pomnik upamiętniający założyciela Ogrodu profesora Michała Szuberta
Pomnik profesora Jakuba Ignacego Wagi, autora pierwszej flory polskiej
Miejsce, w którym w 1792 wbudowano kamień węgielny pod budowę Świątyni Najwyższej Opatrzności
Dział systematyki roślin
Pomnik przyrody – Metasekwoja chińska
Fontanna
Fragment kolekcji dalii
Różanka
© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0
Alpinarium
Szklarnie
Kamień pamiątkowy – „Pamięci odnowicieli ogrodu botanicznego po zniszczeniach I i II wojny światowej profesorów Zygmunta Wóycickiego, Bolesława Hryniewieckiego, Romana Kobendzy”

Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiegoogród botaniczny znajdujący się w Alejach Ujazdowskich 4 w Warszawie, będący od 1818 roku pod pieczą Warszawskiej Szkoły Lekarskiej, następnie Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, a od 1916 Uniwersytetu Warszawskiego i przemianowany na Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego.

Jest trzecim najstarszym, po Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego i Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Wrocławskiego, ogrodem botanicznym w Polsce[1]. Początkowo zajmował powierzchnię 22,5 ha, jednak po powstaniu listopadowym i zamknięciu Uniwersytetu (1834) powierzchnię Ogrodu zmniejszono o trzy czwarte do ok. 5,16 ha[2].

Na terenie ogrodu znajduje się też Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego wzniesione w latach 1818–1825 w miejscu pawilonu dawnej oranżerii.

Historia

Do 1811

Ogród był pierwotną lokalizacją Świątyni Opatrzności Bożej. Znajduje się tam kamień węgielny wmurowany 3 maja 1792 przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego[3].

1811–1824[4]

Pierwszy Ogród Botaniczny w Warszawie istniał od roku 1811 przy pałacu Kazimierzowskim[5] dla potrzeb Warszawskiej Szkoły Lekarskiej. Pieczę nad ogrodem sprawował prof. Jakub Fryderyk Hoffmann. Zaczęto sprowadzać rośliny z zagranicy. Ogrodnikiem został Karol Lindner.

31 stycznia 1814 roku prof. Hoffmann przedstawił właściwy plan ogrodu i wskazał na konieczność rozmieszczenia roślin według systemu Linneusza (zakładając ogród rośliny sadzono dość przypadkowo, nie zważając na ich potrzeby i klasyfikację). Ponadto wskazywał na rolę edukacyjną ogrodu, jak i konieczność rozmnażania roślin i ich upowszechniania. Podkreślał też, że ogród powinien stać się szkołą ogrodniczą, kształcącą ogrodników, wskazywał też na konieczność zaostrzenia przepisów dla odwiedzających i wprowadzenia określonych dni i godzin zwiedzania. Jego postulaty zostały zatwierdzone 4 lutego 1814 roku. Jednak mimo poczynionych starań, ogród podupadał.

W 1816 roku kierownictwo ogrodu po prof. Hoffmannie objął prof. Michał Szubert. Uważał on, że miejsce w którym powstał ogród nie było odpowiednie do tego celu (mała powierzchnia, kiepski grunt). Podjął więc starania o jego przeniesienie. Proponowane przez niego miejsce – Ogród Horodyjskiego na Nowym Świecie – nie spotkał się jednak z aprobatą. 16 maja 1818 roku komisja przedstawiła plany ogrodu wraz z rysunkiem obserwatorium astronomicznego cesarzowi Aleksandrowi I.

15 grudnia 1818 roku można uznać za datę utworzenia warszawskiego ogrodu botanicznego, bowiem tego dnia Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego uzyskała zgodę na przeniesienie dotychczasowej placówki na teren leżący w tzw. Ogrodzie Królewskim, położony obok Belwederu i obejmujący górną część Łazienek. Miejsce to stało się zaczątkiem istniejącego do dnia dzisiejszego ogrodu botanicznego. Pieczę na nim przejął Królewski Uniwersytet Warszawski, który to powstał z inicjatywy Stanisława Kostki Potockiego i Stanisława Staszica, a za zgodą cesarza Rosji i króla Polski Aleksandra I, przez połączenie Szkoły Prawa i Nauk Administracyjnych (zał. 1808) oraz Warszawskiej Szkoły Lekarskiej zwanej też Akademickim Wydziałem Lekarskim (zał. 1809)[6].

Powierzchnia ogrodu została podzielona na trzy części: naukową – poświęconą systematyce roślin, pomologiczną – z kolekcją drzew owocowych (przeznaczoną dla edukacji przyszłych ogrodników) oraz spacerową – dla tzw. szerokiej publiczności. Zaczęto sprowadzać rośliny zarówno z kraju, jak i z zagranicy.

W wydanym w 1824 spisie roślin znalazło się ponad 10 tysięcy gatunków[7].

1834–1901

Dalszy rozwój ogrodu uniemożliwiły walki powstania listopadowego, w wyniku których w 1834 zamknięto Uniwersytet, a z rozporządzenia namiestnika Iwana Paskiewicza niemal dwie trzecie powierzchni ogrodu wraz z pomarańczarnią i innymi szklarniami przyłączono do Parku Łazienkowskiego. Kierownicze funkcje w Ogrodzie pełnili już tylko carscy urzędnicy. Wielokrotnie ponawiane prośby do ówczesnego namiestnika o przywrócenie Ogrodowi dawnej powierzchni okazały się nieskuteczne.

W 1862 otwarto Szkołę Główną Warszawską, której siedziba mieściła się w budynkach skasowanego w 1831 przez władze rosyjskie Uniwersytetu Warszawskiego. W 1864 rada nadzorcza Szkoły Głównej Warszawskiej złożona z profesorów tejże uczelni mianowała dyrektorem Ogrodu Botanicznego profesora Jerzego Aleksandrowicza. Nawiązano kontakty z ogrodami botanicznymi krajowymi, jak zagranicznymi, zaczęto regularnie wydawać katalog nasion, co pozwoliło na powiększenie kolekcji roślinnej. Równolegle rozwijały się również szklarnie. W 1869 władze rosyjskie zamknęły Szkołę Główną Warszawską i powołały w jej miejsce uniwersytet rosyjski, który przejął opiekę nad ogrodem. Prof. Jerzy Aleksandrowicz na stanowisku dyrektora pozostał aż do 1878, kiedy to został zmuszony względami finansowymi do porzucenia zajmowanego stanowiska. W latach 1897–1901 funkcję dyrektora pełnił prof. A. Bielajew.

1915–1919

W 1915, po opuszczeniu Warszawy przez Rosjan kuratelę nad Ogrodem Botanicznym powierzono Walerianowi Kronenbergowi, zaś pieczę naukową Józefowi Trzebińskiemu. W 1916 Ogród Botaniczny przeszedł znów pod pieczę odrodzonego Uniwersytetu Warszawskiego, a jego dyrektorem został prof. Zygmunt Wóycicki. Rozpoczęto odbudowę Ogrodu, wyremontowano szklarnie, założono szereg nowych działów i wzbogacono kolekcje roślinne nowymi gatunkami. W tym okresie wzniesiono też pomniki upamiętniające założyciela Ogrodu profesora Michała Szuberta (1917) oraz profesora Jakuba Ignacego Wagi (1918).

W końcu roku 1919 dyrektorem Ogrodu Botanicznego oraz równocześnie Kierownikiem Katedry Systematyki i Geografii Roślin został profesor Bolesław Hryniewiecki, zaś inspektorami kolejno Władysław Kociejowski i prof. Roman Kobendza (1926–1950).

II wojna światowa

W sierpniu 1942 roku okupanci hitlerowscy usunęli cały personel naukowy, a Ogród Botaniczny w całości przyłączono do Parku Łazienkowskiego. Jednak dzieła ostatecznego zniszczenia dokonano w roku 1944 podczas powstania warszawskiego, kiedy to legły w gruzach wszystkie budynki ogrodowe oraz szklarnie, a teren stał się wielkim pogorzeliskiem.

Od 1945 prof. B. Hryniewiecki wraz z profesorem R. Kobendzą i jego żoną Jadwigą Kobendzą oraz innymi współpracownikami podjęli mozolną pracę nad odbudową zniszczonego Ogrodu oraz czynili starania o jego powiększenie. W kolejnych latach 1948–1950 oddawano do użytku nowe pawilony, wzniesiono 5 nowych szklarni i przerobiono lub założono nowe działy. Odbudowano też zniszczone podczas działań wojennych pomniki profesorów: Michała Szuberta (1962) oraz Jakuba Wagi (1964).

W roku 1946 po prawie 7-letniej przerwie wydano pierwszy po wojnie katalog nasion Index Seminum, obejmujący zaledwie 447 gatunków roślin. Kolejny wydany w roku 1967 obejmował już 1887 gatunków.

Po 1945

W 1960 roku kierownictwo Ogrodu objęła doc. Ludmiła Karpowiczowa, która powiększała kolekcje i popularyzowała wiedzę botaniczną. Dzięki jej staraniom 1 lipca 1965 roku Ogród Botaniczny wraz z tzw. ruinami Świątyni Opatrzności został wpisany do rejestru Zabytków Kultury i Nauki miasta stołecznego Warszawy.

Od roku 1966 Ogród stał się członkiem Międzynarodowego Towarzystwa Ogrodów Botanicznych.

18 maja 1968 roku odbyły się uroczystości związane z obchodami 150-lecia Ogród botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Z tej okazji Prezydium Stołecznej Rady Narodowej nadało Ogrodowi Botanicznemu UW medal „VII Wieków Warszawy”, który odebrała z rąk Władysława Spychalskiego ówczesna dyrektor doc. Ludmiła Karpowiczowa. Podczas uroczystości odsłonięto też pomnik – głaz narzutowy (przy wejściu do Ogrodu wielkiego) z napisem „Pamięci Odnowicieli Ogrodu Botanicznego po zniszczeniach I i II wojny światowej profesorów Zygmunta Wóycickiego, Bolesława Hryniewieckiego, Romana Kobendzy[8].

Po śmierci Ludmiły Karpowiczowej w 1973 roku, dyrektorem Ogrodu Botanicznego UW została botaniczka doc. dr hab. Alina Doroszewska. Dzięki jej staraniom Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego stał się członkiem organizacji ogrodów botanicznych pod nazwą Botanic Gardens Conservation Coordinating Body z siedzibą w Kew („Body”) jako jedyny w kraju[9].

Właściwie stan sprzed wojny powrócił do ogrodu w 1987, kiedy to kierownikiem Ogrodu została dr Hanna Werblan-Jakubiec. Wówczas przywrócono historyczny kształt działowi biologii roślin, przebudowano i wzbogacono kolekcje róż, pnączy, roślin leczniczych oraz użytkowych.

Działy i kolekcje roślinne

Kolekcja ogrodu liczy około 5 tys. gatunków i odmian drzew, krzewów oraz roślin zielnych.

Działalność badawcza, dydaktyczna i społeczna

Nauka

Jednym z priorytetów ogrodu jest zachowanie różnorodności biologicznej, zarówno roślin dziko rosnących, jak i odmian uprawnych. Od kilku lat powstaje pierwsza w Polsce kolekcja zagrożonych rodzimych odmian ozdobnych drzew i krzewów. Ogród prowadzi też nowoczesne badania taksonomiczne, wykorzystujące metody biologii molekularnej, a także inne badania takie jak etnobotaniczne czy florystyczne.

Edukacja[13]

Ważnym elementem aktywności Ogrodu jest działalność popularyzatorska i edukacyjna. Pracownicy wygłaszają szereg wykładów, na terenie Ogrodu organizowane są wystawy, warsztaty i konkursy edukacyjne, podczas których zwiedzający mogą poznać różnorodność roślin w Polsce i na świecie oraz problemy związane z koniecznością ich ochrony. Ponadto opracowano tablice informacyjne i ścieżki edukacyjne, a wydawane ulotki, foldery i przewodniki poszerzają wiedzę o roślinach rosnących w Ogrodzie. Każdego roku na terenie ogrodu odbywają się spotkania pod wspólnym tytułem „Spotkania z Przyrodą w Ogrodzie Botanicznym UW”, i tak w maju – Wystawa Roślin Mięsożernych, w czerwcu – Wystawa Kaktusów, w lipcu – Festiwal Róż, a we wrześniu Rośliny, Owady i Miód, Dni Storczyków oraz Festiwal Nauki.

Ponadto Ogród prowadzi we współpracy ze Społecznym Instytutem Ekologicznym program edukacyjny, którego celem jest zwrócenie uwagi na problem ginących wiejskich ogrodów przydomowych. Ogród Botaniczny UW zrealizował też program edukacyjny popularyzujący wiedzę o Konwencji Waszyngtońskiej CITES.

Na terenie Ogrodu prowadzone są też zajęcia dla studentów z przedmiotów takich jak botanika, dendrologia i zbliżone. Studenci różnych uczelni mają prawo odbycia praktyk (ogrodnicze, edukacyjne i badawcze), jak również mogą wykonywać prace licencjackie (literaturowe i eksperymentalne) i magisterskie w Ogrodzie Botanicznym UW.

Ścieżki edukacyjne

Każda ścieżka edukacyjna prowadzi zwiedzających przez najciekawsze pod względem przyrodniczym zakątki Ogrodu. Na każdej z nich znajduje się od 10 do 15 tzw. przystanków, gdzie na tablicach informacyjnych opisano najciekawsze rośliny z wybranej części Ogrodu. Ścieżki opisane są także w „Przewodniku po Ogrodzie Botanicznym UW”[14]

  1. Pomniki przyrody
  2. Polskie rośliny chronione
  3. Dla kogo kwitną kwiaty?
  4. Podróże roślin
  5. Rośliny różnych środowisk
  6. Pożytki z roślin
  7. Tropikalne rośliny użytkowe

Ogród jest otwarty dla szerokiej publiczności od kwietnia do października. Wstęp jest płatny.

Dyrektorzy Ogrodu Botanicznego w Warszawie

Zobacz też

Przypisy

  1. Margit Kossobudzka. Ma 200 lat a wciąż jest młody. Rozmowa z dr Hanną Werblan-Jakubiec, szefową Ogrodu Botanicznego UW. „Gazeta Wyborcza”, s. 14, 11 września 2018. 
  2. Bogdan Zagajewski, Zenon Sędzikowski: Biblioteka spektralna gatunków zielnych Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa: Teledetekcja Środowiskowa, 2009.
  3. Marek Adam Ostrowski: Świątynia Opatrzności w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego: dokument pamięci i odbudowy. Uniwersytet Warszawski, 1991.
  4. Józef Bieliński: Królewski Uniwersytet Warszawski (1816–1831). T. 1. Warszawa: 1907.
  5. Karol Mórawski, Wiesław Głębocki: Bedeker warszawski: w 400-lecie stołeczności Warszawy. Warszawa: 1996, s. 140–141. ISBN 83-207-1525-3.
  6. Maciej Iłowiecki: Dzieje nauki polskiej. Warszawa: 1981, s. 114. ISBN 83-223-1876-6.
  7. Michał Szubert: Spis roślin Ogrodu Botanicznego Królewskiego-Warszawskiego Uniwersytetu. Warszawa: 1824.
  8. Kronika Warszawy, t. 8., nr 4(32). s. 169–171.
  9. Alina Doroszewska: Współpraca ogrodów botanicznych z komitetem ochrony roślin ginących (TPC IUCN). Biuletyn Ogrodów Botanicznych, Muzeów I Zbiorów, Wiadomości Botaniczne, 1986, s. 59–64.
  10. Opracowanie ekofizjograficzne dla studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Warszawa: 2006.
  11. Nowa palmiarnia w Ogrodzie Botanicznym UW. [dostęp 2005-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-08-28)].
  12. Aleksander Klekocki: Dziwidło olbrzymie pierwszy raz zakwitło w Polsce. Tłumy czekały, by je obejrzeć. [w:] Radio Zet [on-line]. wiadomosci.radiozet.pl, 14 czerwca 2021. [dostęp 2021-07-02].
  13. Hanna Werblan-Jakubiec: Różnorodność biologiczna a programy edukacyjne Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Materiały pokonferencyjne. Warszawa: 2010.
  14. Hanna Werblan-Jakubiec: Przewodnik po Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego. UNIWA, 1991. ISBN 83-00-03431-5.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Green pog.svg
Shiny green button/marker widget.
Aluj39 DSC1151.JPG
Autor: Wistula, Licencja: CC BY 3.0
Warschau
Aluj56 DSC1170.JPG
Autor: Wistula, Licencja: CC BY 3.0
Warschau
Aluj39 DSC1150.JPG
Autor: Wistula, Licencja: CC BY 3.0
Warschau
Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego 2021.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego
Warsaw Uniwersity Botanical Garden plan.jpg
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Plan, Ogród Botaniczny UW w Warszawie
5 Warszawa 101.jpg
© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0
Warszawa (Polska)
Warsaw Uniwersity Botanical Garden jakób waga.jpg
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Jakób Waga, popiersie, Ogród Botaniczny UW w Warszawie
Fontanna w Ogrodzie Botanicznym w Warszawie 2017.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Fontanna w Ogrodzie Botanicznym w Warszawie
Warsaw Uniwersity Botanical Garden michał szubert.jpg
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Michał Szubert, popiersie, Ogród Botaniczny UW w Warszawie
Szklarnia OBUW.jpg
Autor: Panek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szklarnie Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego
Warsaw Uniwersity Botanical Garden dalie.jpg
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Dalie, Ogród Botaniczny UW w Warszawie
Świątynia Opatrzności Bożej Ogród Botaniczny w Warszawie.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Upamiętnienie miejsca, w którym wmurowano kamień węgielny pod budowę Świątynię Opatrzności w Ogrodzie Botanicznym w Warszawie