Ogród Saski w Warszawie

Ogród Saski w Warszawie
	nr rej. 512/1 z 1 lipca 1965
	; Ogród Saski, główna aleja z fontanną
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Dzielnica	Śródmieście
Powierzchnia	15,5 ha
Data założenia	1724–1748
Projektant	Matthäus Daniel Pöppelmann; Zacharias Longuelune; Carl Friedrich Pöppelmann; Johann Christoph von Naumann; James Savage
	Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Ogród Saski w Warszawie
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Ogród Saski w Warszawie
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Ogród Saski w Warszawie
	52°14′25″N 21°00′30″E/52,240278 21,008333
	Strona internetowa

Ogród Saski

Staw i Wodozbiór w Ogrodzie Saskim, ok. 1900

Staw i Wodozbiór współcześnie

Żelazna Brama

Teatr Letni

Oranżeria

Instytut Wód Mineralnych

Kamień upamiętniający dwóchsetlecie udostępnienia Ogrodu Saskiego do użytku publicznego

Fontanna

Pomnik Marii Konopnickiej

Płyta upamiętniająca Polaków, którzy zginęli w czasie II wojny światowej

Grób Nieznanego Żołnierza

Zegar słoneczny

Alegoria Medycyny

Alegoria Astronomii

Artur Grottger, W Saskim Ogrodzie, 1863

Ogród Saski – park miejski w śródmieściu Warszawy, położony między placem marsz. Józefa Piłsudskiego, placem Żelaznej Bramy, ul. Marszałkowską i ul. Królewską, na Osi Saskiej.

Pierwotnie geometryczny ogród francuski założony w latach 1724–1748 dla króla Augusta II Mocnego według projektu Matthäusa Daniela Pöppelmanna i Zachariasa Longuelune’a przy współpracy (od 1733) Carla Friedricha Pöppelmanna i Johanna Christopha von Naumanna jako ogród pałacu Saskiego. Został zdewastowany w czasie insurekcji kościuszkowskiej (1794), przekomponowany na krajobrazowy ogród angielski w latach 1816–1827 według projektu Jamesa Savage’a. Częściowo zniszczony w czasie powstania warszawskiego, został odtworzony po wojnie.

Jest pierwszym publicznym parkiem miejskim w Warszawie^[1] i w Polsce^[2].

Historia

Ogród Saski został założony na przełomie XVII i XVIII wieku przez króla Augusta II Mocnego, na tzw. Osi Saskiej, jako ogród przypałacowy przy pałacu Saskim w stylu francuskim.

27 maja 1727 został udostępniony przez króla mieszkańcom Warszawy. Był to pierwszy park publiczny w mieście^[1]. Dla użytku dworu królewskiego pozostawiono tylko dwa niewielkie ogródki w części przylegającej do pałacu Saskiego^[2].

Ogród szybko zyskał dużą popularność stając się ulubionym miejscem wypoczynku i rozrywki mieszkańców miasta^[3]. Mógł korzystać z niego każdy, kto był porządnie ubrany^[3].

W 1748 August III Sas wzniósł tam Opernhaus (operalnię), pierwszy na terenie Polski zbudowany specjalnie w tym celu wolno stojący budynek teatralny^[4]. W ogrodzie od XVIII wieku odbywały się występy orkiestry janczarskiej istniejącej na dworze króla Augusta II, która dawała tzw. Koncerty Promenadowe^[5].

W 1847 u wylotu ulicy Królewskiej wybudowano Instytut Wód Mineralnych. Pijalnia wód utrwaliła rolę Ogrodu Saskiego jako salonu Warszawy^[6].

16 czerwca 1855 uruchomiono pierwszy warszawski wodociąg miejski, prowadzący wodę z Wisły przez stację pomp przy ul. Karowej, zbudowany według projektu Henryka Marconiego. Wzniesiony w Ogrodzie Saskim wodozbiór, o kształcie wzorowanym na rzymskiej świątyni Westy w Tivoli pod Rzymem, pełnił funkcję wieży ciśnień. Wodę ze zbiornika rozprowadzano do 16 zdrojów oraz 4 fontann w różnych częściach miasta, z najbardziej efektowną w samym Ogrodzie Saskim, zachowaną do dziś^[7].

W czerwcu 1862 oficer armii rosyjskiej Andrij Potebnia dokonał w Ogrodzie Saskim nieudanego zamachu na namiestnika Królestwa Polskiego Aleksandra Lüdersa^[8].

W XIX wieku zamieniony został w park w stylu angielskim. Do ogrodzonego obiektu nie były wpuszczane osoby niechlujnie ubrane lub nietrzeźwe^[9], Żydzi w tradycyjnych strojach, a także dzieci do lat 14 bez opieki^[10]. Przy każdej bramie ogrodu stał policjant^[10]. W 1870 roku zbudowano tam drewniany budynek Teatru Letniego^[11]. W 1899 Warszawskie Towarzystwo Higieniczne otworzyło w Ogrodzie Saskim jeden z pierwszych w mieście placów zabaw dla dzieci, ufundowany przez Wilhelma Raua^[1]. Pomiędzy 31 marca a 2 kwietnia 1902 roku pierwsza polska wytwórnia filmowa Towarzystwo Udziałowe Pleograf założona przez wynalazcę Kazimierza Prószyńskiego^[12] organizowała w budynku teatru pionierskie pokazy polskich filmów dokumentujących życie codzienne w Warszawie^[12].

W 1935 przez zachodnią część parku przebito do placu Żelaznej Bramy i ul. Żabiej ulicę Marszałkowską^[13]. Projekt przebicia tej ulicy do placu Bankowego dokończyli Niemcy podczas okupacji, wykorzystując zniszczenia w czasie obrony Warszawy w 1939, w tym zwłaszcza zniszczenie i rozbiórkę oficyn pałacu Błękitnego^[13]^[14].

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 spłonął trafiony bombą budynek Teatru Letniego^[15]. W wyniku pożarów ucierpiał także park^[16]. W okresie okupacji niemieckiej Ogrodowi Saskiemu nadano niemiecką nazwę Sächsischengarten^[17]. 4 maja 1942 został on zamknięty dla ludności polskiej^[18].

W kwietniu 1945 oczyszczony z min park przekazano do użytku mieszkańców^[19].

Drzewostan częściowo przetrwał wojnę, jednak wiele cennych starych drzew zostało uszkodzonych^[20]. Największą ich grupę stanowią kasztanowce^[21]. Rosną tam także m.in. topole czarne, wiązy, lipy drobnolistne, glediczje trójcierniowe, miłorzęby japońskie i klony pospolite^[21].

Przed 1950 usunięto otaczające park ogrodzenie^[22]. Został on także powiększony dzięki przyłączeniu do niego ogrodu Zamoyskich (od strony ul. Senatorskiej) oraz ogrodu Ministerstwa Spraw Zagranicznych (od strony ul. Wierzbowej)^[23].

Najważniejsze obiekty

21 barokowych rzeźb muz i cnót (Jan Jerzy Plersch)
Empirowa fontanna autorstwa Henryka Marconiego z 1855
Wodozbiór w kształcie rotundy, wzorowany na świątyni Westy w Tivoli (Henryk Marconi)
Staw w Ogrodzie Saskim
Zegar słoneczny (Jakub Pik, A. Sikorski, 1863)
Grób Nieznanego Żołnierza
Pałac Błękitny
Płyta upamiętniająca powitanie wojsk polskich przez Józefa Piłsudskiego w 1921 (1938, kopia płyty odsłonięta w 1995)^[24]
Pomnik Marii Konopnickiej
Kamień pamiątkowy ustawiony w 1927 w dwusetną rocznicę oddania Ogrodu do użytku publicznego^[25]
Płyta upamiętniająca 6 mln Polaków, w tym 800 tys. mieszkańców Warszawy, poległych w II wojnie światowej (odsłonięta 7 maja 1965)^[26]
Tablica pamiątkowa Tchorka (przy pałacu Błękitnym)

Obiekty nieistniejące lub przeniesione w inne miejsce

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Ewa Klekot (red.): Dane warszawskie. Warszawa: Muzeum Warszawy, s. Tab. Pierwsze razy. ISBN 978-83-65777-55-3.
↑ ^a ^b Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 44. ISBN 83-01-00061-9.
↑ ^a ^b Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 52.
↑ Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 38. ISBN 83-01-00061-9.
↑ „Tradycyjne Koncerty Promenadowe w Ogrodzie Saskim” Onet.pl.
↑ Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 295. ISBN 83-213-2958-6.
↑ Pierwszy warszawski wodociąg. E-kartka z Warszawy. [dostęp 2018-06-28].
↑ Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 100. ISBN 83-01-00061-9.
↑ Stefania Podhorska-Okołów: Warszawa mego dzieciństwa. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1955, s. 143.
↑ ^a ^b Józef Galewski, Ludwik B. Grzeniewski: Warszawa zapamiętana. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1961, s. 26.
↑ Barbara Król-Kaczorowska: Teatry Warszawy. Budynki i sale w latach 1748–1975. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 118. ISBN 83-06-01183-X.
↑ ^a ^b Władysław Jewsiewicki: Kazimierz Prószyński. Warszawa: Interpress, 1974, s. 33–38.
↑ ^a ^b Stanisław Łoza: Szkice warszawskie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1958, s. 58.
↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza-Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 171. ISBN 83-88372-28-9.
↑ Barbara Król-Kaczorowska: Teatry Warszawy. Budynki i sale w latach 1748–1975. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 126. ISBN 83-06-01183-X.
↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 214.
↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 49. ISBN 978-83-07-03239-9.
↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 38. ISBN 978-83-07-03239-9.
↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 25, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”.
↑ Czesław Łaszek: Przyroda Warszawy. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 13–14.
↑ ^a ^b Czesław Łaszek: Przyroda Warszawy. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 14.
↑ Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 163. ISBN 83-01-00061-9.
↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 346. ISBN 83-06-00089-7.
↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 211. ISBN 83-912463-4-5.
↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 210. ISBN 83-912463-4-5.
↑ Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 164. ISBN 83-01-06109-X.

Linki zewnętrzne

Ogród Saski na stronach Urzędu m.st. Warszawy
Ogród Saski na portalu sztuka.net
Ogród Saski na portalu polska-org.pl
Archiwalne widoki Ogrodu Saskiego w bibliotece Polona

[Pierwsze-1] Ewa Klekot (red.): Dane warszawskie. Warszawa: Muzeum Warszawy, s. Tab. Pierwsze razy. ISBN 978-83-65777-55-3.

[Charazińska44-2] Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 44. ISBN 83-01-00061-9.

[Berdecka52-3] Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 52.

[4] Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 38. ISBN 83-01-00061-9.

[5] „Tradycyjne Koncerty Promenadowe w Ogrodzie Saskim” Onet.pl.

[6] Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 295. ISBN 83-213-2958-6.

[7] Pierwszy warszawski wodociąg. E-kartka z Warszawy. [dostęp 2018-06-28].

[8] Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 100. ISBN 83-01-00061-9.

[9] Stefania Podhorska-Okołów: Warszawa mego dzieciństwa. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1955, s. 143.

[Galewski26-10] Józef Galewski, Ludwik B. Grzeniewski: Warszawa zapamiętana. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1961, s. 26.

[11] Barbara Król-Kaczorowska: Teatry Warszawy. Budynki i sale w latach 1748–1975. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 118. ISBN 83-06-01183-X.

[Jewsiewicki-12] Władysław Jewsiewicki: Kazimierz Prószyński. Warszawa: Interpress, 1974, s. 33–38.

[Łoza58-13] Stanisław Łoza: Szkice warszawskie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1958, s. 58.

[14] Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza-Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 171. ISBN 83-88372-28-9.

[15] Barbara Król-Kaczorowska: Teatry Warszawy. Budynki i sale w latach 1748–1975. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 126. ISBN 83-06-01183-X.

[16] Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 214.

[17] Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 49. ISBN 978-83-07-03239-9.

[18] Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 38. ISBN 978-83-07-03239-9.

[19] Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 25, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”.

[20] Czesław Łaszek: Przyroda Warszawy. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 13–14.

[Łaszek-21] Czesław Łaszek: Przyroda Warszawy. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 14.

[22] Elżbieta Charazińska: Ogród Saski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 163. ISBN 83-01-00061-9.

[23] Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 346. ISBN 83-06-00089-7.

[24] Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 211. ISBN 83-912463-4-5.

[25] Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 210. ISBN 83-912463-4-5.

[26] Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 164. ISBN 83-01-06109-X.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne