Okazjonalizm

Arnold Geulincx, jeden z twórców okazjonalizmu

Nicolas Malebranche, jeden z twórców okazjonalizmu

Według okazjonalizmu człowiek nie widzi tęczy bezpośrednio, ale tylko w Bogu

Okazjonalizm – pogląd filozoficzny sformułowany przez Arnolda Geulincxa i Nicolasa Malebranche'a, starający się przezwyciężyć trudności wynikające z założenia Kartezjusza, że świat duchowy i świat materialny są na tyle od siebie jakościowo różne, że nie mogą na siebie oddziaływać bezpośrednio.

Pogląd ten stworzony został przez Arnolda Geulincxa, a najbardziej znaną jego formę sformułował Nicolas Malebranche^[1]. Okazjonalistami byli również Louis de La Forge i Géraud de Cordemoy^[2]. Okazjonalizm można też uznać za przekształcony kartezjanizm^[2].

Okazjonalizm wiąże się z postawionym przez Kartezjusza problemem wzajemnych relacji ciała i umysłu^[1], a więc związków cielesnego z mentalnym, w tym związków przyczynowo-skutkowych^[3]. Descartes zajął tutaj stanowisko dualistyczne – postulował istnienie dwóch odrębnych substancji: myślącej, tworzącej duszę, i rozciągłej, budującej ciało^[4]. Pogląd taki nazywa się dualizmem substancjalnym^[5]. Rodzi on jednak problemy, których Kartezjuszowi nigdy – również z jego własnej perspektywy – nie udało się rozwiązać^[6]. Obie substancje mają całkiem różne natury, tworzą wręcz odrębne światy. Jednakże w przypadku człowieka muszą się jakoś wiązać, działać na siebie^[4]. W końcu przyczyny cielesne wywołują skutki mentalne. Uszkodzenie organizmu wywołuje ból. Również i odwrotnie – zdarzenia umysłowe zdają się wywoływać skutki w świecie fizycznym. Wola wykonania jakiegoś ruchu, w żadnym wypadku nie fizyczna, powoduje rzeczony ruch, skutek jak najbardziej dotyczący świata materialnego^[7].

Okazjonalizm nie odpowiada na pytanie, w jaki sposób omówione oddziaływanie jest możliwe. Zamiast wyjaśniać mechanizm takiego działania, Geulincx i Malebranche zaprzeczyli jego istnieniu. Otóż w ich opinii dwie substancje o tak różnej naturze nie mogą na siebie oddziaływać. Negacja ta rodzi jednak kolejny problem: w końcu człowiekowi zdaje się obserwować wzajemne interakcje cielesnego z mentalnym. Okazjonalizm twierdzi jednak, że to jedynie złudzenie^[1].

Łączność obu substancji zapewniona jest, zdaniem okazjonalistów, dzięki Bogu, który jest pośrednikiem między nimi^[1]. Malebranche uważa, że dusza nie poznaje świata samodzielnie^[8]. Filozof ten w ogóle odmawia bytom stworzonym działania, uznając, że tylko Bóg działa. Działanie jest dla niego tworzeniem, zaś tylko Bóg stwarza, a cała reszta to substancja stworzona^[1]. Wobec tego postrzeganie polega na przedstawianiu duszy idei przez Stwórcę. Człowiek widzi więc wszystko w Bogu^[9]. Podobnie to nie człowiek dysponujący swoją wolą poruszenia ręką wykonuje ruch kończyną. To Stwórca wykonuje ruch, nawet wtedy, gdy prowadzi to do czynu sprzecznego z wolą Boga^[1]. Nie ma więc żadnych oddziaływań ducha na materię ani odwrotnie. Jednak z okazji przemian substancji cielesnej Bóg wpływa odpowiednio na substancję duchową. Podobnie z okazji zmian substancji mentalnej Bóg dokonuje odpowiednich modyfikacji w materii. Od tej okazji właśnie pogląd ten bierze swą nazwę okazjonalizmu^[1].

Przypisy

Bibliografia

• WillisW. Doney WillisW., Cartesianism, [w:] Donald M.D.M. Borchert (red.), Encyclopedia of Philosophy, t. II, Thomson Gale, 2006, s. 53-60, ISBN 0-02-866072-2 .
• John R. Searle: Umysł. Krótkie Wprowadzenie. Poznań: Rebis, 2010. ISBN 978-83-7301-702-3.
• Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. T. 2: Filozofia Nowożytna do roku 1830. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981. ISBN 83-01-02581-6.

Linki zewnętrzne

• SukjaeS. Lee SukjaeS., Occasionalism, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 20 października 2008, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-02]  (ang.). (Okazjonalizm)
• JasonJ. Jordan JasonJ., Occasionalism, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27]  (ang.).