Okcydentalizm

Piotr Czaadajew

Nikołaj Stankiewicz

Okcydentalizm (z łac. occidentalis – zachodni) lub zapadniczestwo, zapadnictwo (z ros. zapad – запад – zachód) – ruch społeczno-polityczny w Rosji funkcjonujący w latach 1830–1860, opowiadający się za przeprowadzeniem w Rosji reform upodabniających ustrój i społeczeństwo rosyjskie do cywilizacji zachodnioeuropejskiej^[1]. Od lat 60. XIX w. zwolenników poglądów dotąd definiowanych jako okcydentalistyczne w Rosji określa się jako liberałów^[2].

Charakterystyka

Okcydentaliści nie stworzyli jednolitego systemu filozoficznego, dzielili się wewnętrznie, a ich poglądy ewoluowały w czasie, jednak podstawowym łączącym ich założeniem było przekonanie o konieczności zreformowania Rosji w duchu zachodnioeuropejskim. Krytykowali system autokracji carskiej, domagali się zastąpienia go systemem znanym z Zachodu^[1]. Za początek funkcjonowania tego nurtu uważa się powstanie kółka filozoficznego Nikołaja Stankiewicza^[1]. Do kółka tego należeli Wissarion Bielinski, Wasilij Botkin, Michaił Bakunin i inni^[3]. Zwolennicy okcydentalizmu wywodzili się z różnych warstw społecznych^[2].

Umiarkowane skrzydło zapadników reprezentowało poglądy liberalne, kładąc nacisk na stopniowe wprowadzanie reform i szerzenie w Rosji oświaty^[1]. Z kolei okcydentaliści radykalni, zainspirowani filozofią Hegla, stopniowo zaczęli krytykować całość organizacji społeczeństwa rosyjskiego i przychylnie wypowiadać się o rewolucji, jak również odeszli od wiary^[1]. Wśród czołowych radykalnych zapadników wymienia się krytyka literackiego Wissariona Bielinskiego, publicystę Aleksandra Hercena, okcydentalistą był również czołowy teoretyk anarchizmu Michaił Bakunin^[1].

Rywalizującym z okcydentalizmem nurtem w filozofii rosyjskiej połowy XIX w. było słowianofilstwo^[1], chociaż początkowo różnice między obydwoma kierunkami myśli społecznej nie były duże, a słowianofilski mit rosyjskiej wspólnoty ziemskiej zyskiwał poparcie także wśród niektórych zapadników^[4].

Opowiadali się za stworzeniem w Rosji państwa kapitalistycznego. Głosili hasła rozwoju przemysłu i handlu, budowy sieci kolei. Domagali się uwłaszczenia chłopów. Przeciwnicy krępowania swobód obywatelskich, nadmiernego ingerowania państwa w życie publiczne oraz w życie jednostki. Szczególnie krytykowali rosyjską cenzurę. Opowiadali się za tolerancją religijną. Swoje poglądy przedstawiali na łamach pism Sowriemiennik i Otieczestwiennyje zapiski^[2].

Przedstawiciele

Z koncepcjami okcydentalistycznymi utożsamiali się, w różnych okresach swojego życia (niektórzy radykalnie zmienili poglądy):

• Iwan Turgieniew,
• Michaił Katkow,
• Timofiej Granowski,
• Konstantin Kawielin,
• Michaił Sałtykow-Szczedrin,
• Iwan Gonczarow,
• Pawieł Annienkow^[2].

Przypisy

Bibliografia

• N.V. Riasanovsky, Mark D. Steinberg: Historia Rosji. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009. ISBN 978-83-233-2615-1.
• Iwan Szczipanow: Szlacheccy przedstawiciele myśli Oświecenia. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 320–321. (pol.)