Oknówka zwyczajna

Oknówka zwyczajna
Delichon urbicum[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

jaskółkowate

Podrodzina

jaskółki

Rodzaj

Delichon

Gatunek

oknówka zwyczajna

Synonimy
  • Hirundo urbica Linnaeus, 1758[2]
  • Delichon urbica (Linnaeus, 1758)
Podgatunki
  • D. u. urbicum (Linnaeus, 1758)
  • D. u. meridionale (Hartert, 1910)
  • D. u. lagopodum (Pallas, 1811)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania
Zasięg występowania wraz z oknówką syberyjską

     letnie lęgowiska

     zimowiska

Delichon urbicum

Oknówka zwyczajna, oknówka[4], jaskółka oknówka (Delichon urbicum) – niewielki gatunek ptaka wędrownego z rodziny jaskółkowatych (Hirundinidae). Zamieszkuje niemal całą Eurazję oraz część północnej Afryki. Zimuje w Afryce Subsaharyjskiej i w tropikalnej części Azji. Żywi się owadami, które złapie w locie. Migruje na obszary, gdzie insekty latające występują obficie. Głowę i wyższe partie ciała ma czarne z niebieskim połyskiem, biały kuper i dolne partie ciała. Występuje zarówno na otwartych terenach, jak i w pobliżu siedzib ludzkich. Jest podobny pod względem morfologicznym do dwóch innych gatunków jaskółek z rodzaju Delichon, które występują we wschodniej i południowej Azji. Powszechnie akceptowane są, przez większość badaczy, trzy podgatunki[2][5][6].

Zarówno naukowa jak potoczna nazwa gatunku wiążą się z wykorzystywaniem przez ptaka budynków do celów lęgowych. Buduje gniazdo na zewnętrznych ścianach – zarówno murowanych, jak i drewnianych, blisko poddasza, gzymsów lub framug okiennych lub w podobnych miejscach. Nadaje swojej siedzibie kształt półkolistej, zamkniętej czarki, którą lepi z błota. Gniazduje zwykle w koloniach, dlatego odchody tych zwierząt mogą znacznie zanieczyszczać budynki należące do ludzi[7].

Oknówka pijąca w czasie lotu nad basenem

Na oknówkę poluje m.in. kobuz (Falco subbuteo) i tak jak inne ptaki jest atakowana przez pasożyty wewnętrzne i zewnętrzne, takie jak pchły i roztocza, jednak jej zasięg występowania jest szeroki, a liczebność populacji wysoka, co sprawia, że nie jest zagrożona w skali światowej. Występowanie wśród ludzi spowodowało, że ptak był przedmiotem wielu odniesień kulturowych i literackich[7][8][9][10].

Systematyka

Oknówka została po raz pierwszy opisana przez Linneusza w Systema Naturae, w roku 1758, jako Hirundo urbica[11], jednak to Thomas Horsfield i Frederic Moore umieścili ją w obecnym rodzaju Delichon w 1854[1]. Słowo Delichon to anagram terminu χελιδών (chelīdōn), pochodzącego z greki klasycznej i znaczącego: „jaskółka”[12], a nazwa gatunkowa urbicum (urbica do 2004 z powodu nieporozumienia związanego z gramatyką łacińską) oznacza po łacinie: „z miasta”[13].

Wszystkie trzy gatunki z rodzaju Delichon wyglądają podobnie. Mają ubarwione na czarno z niebieskim połyskiem górne części ciała, z którymi kontrastuje biały kuper oraz białawe dolne partie. W przeszłości czasami uważano oknówkę zwyczajną za ten sam gatunek, co oknówka wschodnia (D. dasypus), która gniazduje w górach centralnej i wschodniej Azji, a zimuje w Azji Południowo-Wschodniej. Oknówka zwyczajna jest podobna też do oknówki nepalskiej (D. nipalense), zasiedlającej góry południowej Azji. Pomimo że wszystkie trzy jaskółki są do siebie podobne pod względem wyglądu, to tylko D. urbicum ma zupełnie białe kuper i dolne partie ciała[7].

Zwykle wyróżnia się trzy podgatunki oknówki: zachodni, nominatywny – D. u. urbicum, południowy – D. u. meridionale, opisany przez Ernsta Harterta w 1910, oraz wschodni – D. u. lagopodum (oknówka syberyjska[4]), który opisał niemiecki zoolog Peter Simon Pallas w 1811[5][2][4].

Podgatunek lagopodum coraz częściej bywa uznawany za odrębny gatunek (takie ujęcie systematyczne stosuje np. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody – IUCN[14] oraz autorzy Kompletnej listy ptaków świata[4]). Zostały opisane także inne rzekome podgatunki, jednak stwierdzone różnice pomiędzy nimi a podgatunkiem nominatywnym są klinalne[7].

Występowanie

Oknówka występuje w zależności od podgatunku[2][5]:

  • D. u . urbicum gniazduje na terenach od umiarkowanej, wschodniej Eurazji po centralną Mongolię i rzekę Jenisej w zachodniej Syberii. Na zimę migruje szerokim frontem głównie do subsaharyjskiej Afryki.
  • D. u. meridionale gniazduje w północnej Afryce (Maroko, Tunezja i północna Algieria), południowej Europie i dalej na wschód po zachodnio-środkową Azję (po Tienszan i Kaszmir). Zimuje w Afryce i południowo-zachodniej Azji.
  • D. u. lagopodum odbywa lęgi na wschód od Jeniseju po obszar koło rzeki Kołyma i na południu po północną Mongolię i północne Chiny. Zimuje w południowych Chinach i Azji Południowo-Wschodniej[7].

Preferowanym siedliskiem oknówki jest otwarty teren z niską roślinnością, taki jak pastwiska, łąki i pola uprawne, najlepiej w pobliżu wody. Chociaż gatunek występuje również w górach do wysokości co najmniej 2200 m[15]. Znacznie częściej występuje w miastach w porównaniu do jaskółki dymówki, gnieździ się nawet w centrach miast, jeśli powietrze jest wystarczająco czyste[15]. Bardziej prawdopodobne niż w przypadku innych jaskółek eurazjatyckich jest spotkanie jej w pobliżu drzew, ponieważ zapewniają pożywienie złożone z owadów, a także miejsca do gniazdowania. Gatunek ten zwykle nie korzysta z gniazd w trzcinie preferowanych przez migrujące jaskółki dymówki[16][17]. Wykorzystuje podobne otwarte siedliska na zimowiskach, ale oknówka jest mniej widoczna niż zimujące dymówki, ponieważ zwykle lata wyżej i prowadzi bardziej wędrowny tryb życia. W tropikalnych częściach zimowisk, np. w Afryce Wschodniej i Tajlandii, wydaje się, że występuje głównie na wyższych obszarach[7][18][19].

Oknówka jest ptakiem migrującym, który przemieszcza się szerokim frontem (tzn. europejskie ptaki nie wykonują krótkich przepraw morskich odbywanych przez duże szybujące ptaki, ale przekraczają Morze Śródziemne i Saharę)[20]. Podczas migracji żywią się owadami w powietrzu i zwykle podróżują za dnia[7]. Migracja niesie ze sobą zagrożenia; w 1974 kilkaset tysięcy ptaków tego gatunku znaleziono martwych lub umierających w szwajcarskich Alpach i okolicach, zaskoczonych przez obfite opady śniegu i niskie temperatury. Przeżycie dorosłych osobników podczas jesiennej migracji zależy głównie od temperatury, a opady są kolejnym ważnym czynnikiem, ale dla młodych osobników niskie temperatury w sezonie lęgowym są bardziej krytyczne[21]. Oczekuje się, że ponieważ według przewidywań ekstremalne warunki pogodowe będą występować częściej wraz ze zmianami klimatu, przyszłe wskaźniki przeżycia będą bardziej zależały od niekorzystnych warunków pogodowych niż obecnie[21].

Oknówka zwyczajna powraca na tereny lęgowe kilka dni po pierwszych dymówkach; tak jak ten gatunek, zwłaszcza gdy pogoda jest zła, rzadko trafia prosto na miejsca lęgowe, ale poluje na pożywienie nad dużymi zbiornikami słodkiej wody[22]. Istnieją zapisy o tym, że migrujące oknówki zostają, by rozmnażać się w Namibii i Południowej Afryce zamiast wracać na północ[23]. Jak można się spodziewać, w przypadku ptaków migrujących na duże odległości, pojawia się sporadycznie na wschodzie po Alaskę i na zachód po Nową Fundlandię, Bermudy i Azory[7][24].

W Polsce występuje jako liczny ptak lęgowy, lokalnie nawet bardzo liczny[25]. Spotyka się ją w wysokich górach, w polskich warunkach do 1200 m n.p.m. Licznie występuje w całym kraju w trakcie migracji. Przeloty od kwietnia i maja, a odloty od końca sierpnia do połowy października. Ostatnie jaskółki są widywane jeszcze w listopadzie. Nie są spotykane podczas zimy. W przeciwieństwie do innych jaskółek w Europie Środkowej, populacje oknówek są na stałym poziomie liczebności – na wsiach wprawdzie ich liczność maleje, ale w miastach tych jaskółek znacznie przybywa. Na niektórych terenach ich sytuację poprawia budowa sztucznych gniazd.

Charakterystyka

Jaskółka oknówka w locie

Cechy gatunku

Brak dymorfizmu płciowego – obie płci tego samego rozmiaru. Ogon znacznie mniej wcięty niż u dymówki. Upierzenie – wierzch ciała czarny z metalicznym połyskiem, spód, brzuch i kuper biały (nad ogonem znajduje się duża prostokątna biała plama), szare podgardle. Ma czarny dziób i ciemnobrązowe oczy. Młode pozbawione są połysku – bardziej matowe od góry, a od spodu białawe z brązowym odcieniem. Wielkością dorównuje prawie wróblowi, a wyraźniej mniejsza jest od jerzyka.

Choć mylona czasem z dymówką różni się od niej na pierwszy rzut oka. Oknówka w przeciwieństwie do dymówki ma nogi pokryte białymi piórami aż do pazurków. Poza tym jest nieco mniejsza, bardziej krępa, ma czarny wierzch ciała z niebieskim połyskiem, a spód czysto biały. W locie różnicę widać po płytszym wcięciu ogona i białym kuprze. Nieco inaczej wygląda gniazdo jaskółki oknówki i czasem odmienna jest jego lokalizacja.

Zachowanie

Oknówka, podobnie jak inne jaskółki, świetnie, zwinnie lata i w powietrzu spędza każdego dnia wiele godzin. Wznosi się wyżej niż dymówki, rzadziej szybuje, a częściej trzepoce skrzydłami i w powietrzu przelatuje od nich szybciej. Rzadziej natomiast leci tuż nad ziemią. Na ziemię zlatuje tylko po to, by zebrać materiał budulcowy (błoto) na gniazdo. Chodzi po niej niezgrabnymi krokami. Nocuje w gromadach w koronach drzew i krzewach. Migruje również zwykle grupowo.
Nie boi się człowieka (w bezpośredniej jego obecności zakłada gniazda), choć pozostaje wobec niego ostrożna.

Wymiary średnie

Dorosła jaskółka z zachodniego podgatunku nominatywnego mierzy 13 cm. Rozpiętość skrzydeł od 26 do 29 cm, masa jej ciała to średnio 18,3 g[7].

Głos

Jej śpiew słychać głównie na dachach i gdy leci w powietrzu. Jej cichy świergot jest mniej melodyjny niż u dymówki. Głos wabiący brzmi jak „czrr czrr sier sier”, a w locie „crip”. Zawołanie alarmowe to przenikliwe „tsir”.

Biotop

Gatunek uległ silnej synantropizacji. Pojawia się na najbardziej zurbanizowanych terenach – zamieszkuje osiedla ludzkie (głównie miasta), śródmieścia, w tym miejskie blokowiska (dymówka tak zaludnione obszary pomija). Preferuje okolice zbiorników wodnych. Większa część populacji zasiedla budowle oddalone od terenów bardzo zaludnionych. Widuje się ją też w górach. Na obszarach rolniczych zagęszczenie znacznie może się wahać – wynosi od kilku do kilkunastu par lęgowych przypadających na 1 km2. W miastach te wartości są zupełnie inne – w niektórych na badanych powierzchniach naliczono nawet ponad 500 par lęgowych. Latem nad większymi zbiornikami widuje się koncentracje oknówek liczące setki osobników, a nawet tysiące. W pobliżu lęgowisk wymagają obecności szlamistych kałuż (mogą też być sztuczne), skąd biorą materiał do budowy gniazd[26].

Zachowanie

Rozmnażanie

Samica powracająca do gniazda pod okapem dachu w hrabstwie Kent w Anglii
Zbieranie błota
Zbieranie błota do budowy gniazda w Danii
Jaja z kolekcji muzealnej

Oknówka pierwotnie gniazdowała na klifach i w jaskiniach, także i dziś można spotkać gniazdujące kolonie na klifie, z gniazdami pod zwisającymi skałami. Obecnie w dużej mierze wykorzystuje ludzkie konstrukcje, takie jak mosty i domy. W przeciwieństwie do dymówki wykorzystuje zewnętrze budynków mieszkalnych, a nie wnętrze stodoły lub stajni. Gniazda buduje się na styku pionowej powierzchni i zwisu, np. na okapie domu, aby można je było wzmocnić poprzez przymocowanie do obu płaszczyzn[7].

Ptaki odbywające lęgi wracają do Europy w okresie od kwietnia do maja, a budowanie gniazd rozpoczyna się od końca marca w Afryce Północnej do połowy czerwca w Laponii. Gniazdo jest schludną, zamkniętą wypukłą czaszą przymocowaną poniżej wystającej półki, z wąskim otworem u góry. Jest budowane przez obie płcie z błota zebranego w dzioby i wyłożone trawami, włosami lub innymi miękkimi materiałami. Błoto, dodawane w kolejnych warstwach, jest zbierane ze stawów, strumieni lub kałuż[7]. Wróble zwyczajne często próbują przejąć gniazdo podczas budowy, oknówki odbudowują je gdzie indziej, jeśli to im się uda. Wejście na górze czaszy jest tak małe, że kiedy gniazdo jest gotowe, wróble nie mogą go przejąć[22].

Zabezpieczenie klientów sklepu

Zaleca się budowę specjalnych skrzynek lęgowych, ułatwiających zasiedlanie nowych miejsc i pozwalających wyprowadzić lęgi z miejsc niepożądanych (np. wejścia na dworzec kolejowy). W takich miejscach można też zamocować osłony dla przechodzących (najlepiej 50 cm pod gniazdem) i aby uchronić budynek od zabrudzenia.

Oknówka wykazuje tendencję do lęgów w koloniach, a gniazda można budować w bliskim kontakcie z innymi osobnikami. Wielkość kolonii mniejsza niż 10 gniazd jest typowa, ale istnieją udokumentowane kolonie z tysiącami gniazd. Zazwyczaj składają cztery lub pięć białych jaj, które mają średnią wielkość 1,9 cm × 1,33 cm i ważą 1,7 g. Samica wysiaduje jaja przez większość czasu inkubacji, która zwykle trwa 14–16 dni. Nowo wyklute pisklęta są gniazdownikami i po kolejnych 22–32 dniach, w zależności od pogody, opuszczają gniazdo. Młode pisklęta przebywają z rodzicami i są karmione przez około tydzień po opuszczeniu gniazda. Czasami ptaki jednoroczne z pierwszego lęgu pomagają w karmieniu drugiego lęgu[7].

Zwykle co roku występują dwa lęgi, gniazdo jest ponownie wykorzystywane dla drugiego lęgu, a następnie naprawiane i ponownie wykorzystywane w kolejnych latach. Sukces wyklucia wynosi 90%, a przetrwanie 60–80%. Trzecie lęgi nie są rzadkie, choć pisklęta z późnego lęgu często pozostawione są na śmierć głodową. Średnia roczna śmiertelność dorosłych osobników gniazdujących w zachodniej Palearktyce wynosi 40–60%, przy czym większość śmierci występuje poza okresem lęgowym[7]. Badanie brytyjskich osobników odbywających lęgi, dało średni wskaźnik przeżycia dorosłego wynoszący nieco poniżej 40%, ale w przedziale od 25% do 70%. Opady deszczu na afrykańskich zimowiskach są głównym czynnikiem decydującym o przetrwaniu dorosłych, chociaż deszczowa pogoda na obszarach lęgowych ma bardzo niewielki wpływ[27]. Chociaż odnotowano osobniki w wieku 10 i 14 lat, większość przeżywa krócej niż pięć lat[7]. Przez tygodnie po opuszczeniu gniazda młode gromadzą się w stale rosnących gromadach, które wraz z upływem sezonu można zobaczyć, zbierające się na drzewach, dachach lub na drutach. Do końca października większość jaskółek opuszcza obszary lęgowe w zachodniej i środkowej Europie, choć widok ptaków w listopadzie i grudniu nie jest rzadki, a dalsza migracja na południe i tak kończy się później[7].

Po połączeniu w pary pozostają razem, aby rozmnażać się do końca życia; jednak kopulacje poza parą są powszechne, co powoduje, że gatunek ten jest genetycznie poligamiczny, mimo że jest monogamiczny społecznie. Przeprowadzone w Szkocji badanie wykazało, że 15% piskląt nie było spokrewnionych z ich domniemanymi ojcami, a 32% lęgów zawierało co najmniej jedną dodatkową parę piskląt. Samce tworzące dodatkowe pary, zwykle z gniazd, w których już złożone zostały jaja, często obserwowano jak wchodziły do innych gniazd. Samiec początkowo stara się, aby samica spędzała niewiele czasu samotnie w gnieździe i towarzyszy jej w lotach, ale ochrona partnera słabnie po rozpoczęciu składania jaj, więc najmłodsze pisklę często ma innego ojca[28].

Oknówkę regularnie obserwuje się, jak hybrydyzuje z dymówką, co jest jednym z najczęstszych międzygatunkowych krzyżówek wśród wróblowych[29]. Częstość występowania takich hybryd doprowadziła do wniosku, że Delichon jest niewystarczająco odseparowany genetycznie od Hirundo, aby być uznawanym za osobny rodzaj[7].

Pożywienie

Oknówka ma podobne zwyczaje do innych owadożernych ptaków, w tym innych jaskółek oraz niespokrewnionych z nimi jerzyków, i łapie owady w locie[7]. Na obszarach gniazdowania, muchy i mszyce stanowią znaczną część diety, w Europie pożywienie oknówki, w większej niż u dymówek części, stanowią mszyce i małe muchy[7]. Podobnie jak w przypadku tego gatunku, błonkoskrzydłe, zwłaszcza latające mrówki, stanowią ważny punkt jadłospisu na obszarach zimowisk[7].

Gatunek ten poluje na średniej wysokości 21 m w sezonie lęgowym, ale niżej w deszczowych warunkach[7]. Tereny łowieckie są zwykle w zasięgu 450 m od gniazda, oknówki preferują otwarte tereny lub wodę, ten ostatni teren szczególnie przy złej pogodzie, ale podążają także za pługiem lub dużymi zwierzętami, aby złapać wypłoszone owady. Na zimowiskach polowania odbywają się na większej wysokości 50 m[7].

Drapieżniki i pasożyty

Pchła pasożytująca na samicy oknówki

Chociaż oknówka jest czasami celem polowań kobuza (Falco subbuteo), jej umiejętności powietrzne pozwalają na uniknięcie większości drapieżników[16].

Pasożyty zewnętrzne to pchły i roztocza, takie jak pchła Ceratophyllus hirundinis[30] i wewnętrzne endopasożyty jak Haemoproteus prognei (ptasia malaria), które są przenoszone przez ssące krew owady, w tym komary[31]. Polskie badanie wykazało, że gniazda zwykle zawierały ponad 29 osobników ektopasożytów, przy czym C. hirundinis i Oeciacus hirundinis były najczęstsze[32].

Status i ochrona

Gniazdo z podłożoną poniżej deską, mającą zapobiegać brudzeniu budynku

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN w 2016 roku oknówka podzielona została na dwa gatunki: Delichon urbicum i Delichon lagopodum; oba zaliczane są do kategorii „najmniejszej troski” (LC – Least Concern), a trend liczebności ich populacji uznawany jest za spadkowy[3][14].

Zasięg występowania tego ptaka jest bardzo rozległy, szacowany jest na 30,8 mln km2 (populacja zachodnia – podgatunki urbicum i meridionale) i 12,6 mln km2[33] (populacja wschodnia – takson lagopodum), czyli łącznie 43,4 mln km2, jest to jednak tzw. Extent of Occurrence (EOO), a nie rzeczywisty obszar zajmowany przez gatunek[34]. Populację europejską (wraz z całą Turcją) szacuje się na 22,4–47,2 milionów dorosłych osobników[3][34]. Choć istnieją dowody na wahania liczebności pewnych populacji, to tendencje zmiany liczebności gatunku w skali globalnej nie były poddawane szczegółowym badaniom[7][15]. Gatunek nie ma specjalnego statusu w ramach Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES), która reguluje międzynarodowy handel okazami dzikich zwierząt i roślin. Jednak w Europie liczebność populacji wykazuje trend zniżkujący[12], dlatego główne brytyjskie organizacje, zajmujące się ochroną przyrody zaktualizowały poziom ochrony na żółte światło, co oznacza średni stopień ochrony[35][36].

Gatunek bardzo skorzystał na wycinaniu lasów, gdyż spowodowało to wytworzenie otwartych siedlisk, które on preferuje. Skorzystał również na zasiedleniu rozległych terenów przez ludzi, gdyż zyskał mnóstwo odpowiednich i bezpiecznych miejsc na gniazda[7]. Liczebność populacji może ulegać wahaniom jedynie lokalnie[7]. Nowoczesne domy dostarczają więcej miejsc na gniazda, a ustawodawstwo dotyczące czystego powietrza umożliwiło gniazdowanie w centrach miast, takich jak Londyn[7]. Na przykład, na początku XXI w. populacja oknówki w Sheffield, w centralnej część Wielkiej Brytanii, została oszacowana na 12 353 osobniki[37]. I przeciwnie – zła pogoda, zatruwanie środowiska pestycydami stosowanymi w rolnictwie, zbyt mała ilość błota na gniazdo oraz rywalizacja z wróblem zwyczajnym może ich liczebność obniżać[7]. Powszechny spadek liczebności oknówki jest odnotowywany w centralnej i północnej Europie od 1970[38]. Ze względu na chwytanie owadów latających, ptak ten jest zwykle tolerowany przez ludzi, gdy zakłada gniazdo na budynkach, choć odchody gromadzące się poniżej gniazda mogą powodować pewne niedogodności dla ludzi, którzy czasem z tego powodu gniazda niszczą[7].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[39]. Na Czerwonej liście ptaków Polski oknówka została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)[40]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja oknówki na terenie kraju liczyła 417–596 tysięcy par lęgowych, jest więc ona około czterokrotnie rzadsza od dymówki[41].

Znaczenie w kulturze człowieka

Herb Ryszarda II, widocznych jest pięć jaskółek

Gatunek ten nie ma tak częstych odniesień literackich, w porównaniu do jaskółki dymówki, choć niektóre starsze wzmianki mogą odnosić się równie dobrze do oknówki, co dymówki[9]. William Szekspir wyraźnie opisuje oknówkę, gdy Banko wskazuje na gniazda tych ptaków, na zamku Makbeta:

"Gość wiosenny,

Jaskółka, owdzie u blank się gnieżdżąca,
Wskazuje swoim pobytem, że niebo
Tchnie tu przyjaźnie: nie ma gzymsu, łuku,
Zakąta, gdzie by ten ptak nie przyczepił
Dla swoich piskląt wiszącej kołyski.
Zauważyłem, że gdzie te ptaszyny
Najchętniej goszczą, tam powietrze bywa

Najczystsze."[42]

(Makbet, Akt I, scena VI)[9].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Delichon urbicum, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ a b c d Northern House Martin (Delichon urbicum). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-22)]. (ang.).
  3. ↑ a b c Delichon urbicum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  4. ↑ a b c d P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Hirundininae Rafinesque, 1815 - jaskółki (Wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-06].
  5. ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Swallows. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-21]. (ang.).
  6. ↑ del Hoyo, J., A. Turner, G. M. Kirwan, and N. Collar: Common House-Martin (Delichon urbicum), version 1.0. [w:] Birds of the World (S. M. Billerman, B. K. Keeney, P. G. Rodewald, and T. S. Schulenberg, Editors) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2021-03-21]. (ang.). Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa Angela K Turner: Swallows & Martins: an identification guide and handbook. Rose, Chris. Boston, Massachusetts, US: Houghton Mifflin, 1989, s. 226–233. ISBN 0-395-51174-7.
  8. ↑ JC Cooper: Symbolic and Mythological Animals. Londyn: Aquarian Press, 1992, s. 158. ISBN 1-85538-118-4.
  9. ↑ a b c Mark Cocker: Birds Britannica. Mabey, Richard. Chatto & Windus, 2005. ISBN 0-7011-6907-9. ss318–319
  10. ↑ Curiosity Corner. Baronage.co.uk. [dostęp 2008-01-27].
  11. ↑ C Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata. Holmiae. (Laurentii Salvii), 1758, s. 192. Cytat: H. rectricibus immaculatis, dorso nîgro-caerulescente. (łac.).
  12. ↑ a b House Martin Delichon urbicum (Linnaeus, 1758). [w:] Bird facts [on-line]. British Trust for Ornithology. [dostęp 2008-01-24].
  13. ↑ Sangster, George; Collinson, J. Martin; Helbig, Andreas J; Knox, Alan G; Parkin, David T.. Taxonomic recommendations for British birds: second report. „Ibis”. 146, s. 153–157, 2004. 
  14. ↑ a b Delichon lagopodum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2021-03-21] (ang.).
  15. ↑ a b c David Snow: The Birds of the Western Palearctic concise edition (2 woluminy). Perrins, Christopher M. Oxford: Oxford University Press, 1998, s. 1066–1069. ISBN 0-19-854099-X.
  16. ↑ a b Killian Mullarney, Lars Svensson, Dan Zetterstrom, Peter Grant: Collins Bird Guide. Collins, 1999, s. 242. ISBN 978-0-00-219728-1. (ang.).
  17. ↑ Andrea Pilastro: The Euring swallow project in Italy. Euring. [zarchiwizowane z tego adresu (29 czerwca 2015)]. (ang.).
  18. ↑ Boonsong Lekagul, Philip Round: A Guide to the Birds of Thailand. Saha Karn Baet, 1991, s. 236. ISBN 978-974-85673-6-5. (ang.).
  19. ↑ Craig Robson: A Field Guide to the Birds of Thailand. New Holland Press, 2004, s. 206. ISBN 978-1-84330-921-5. (ang.).
  20. ↑ Oscar Gordo, Lluís Brotons, Xavier Ferrer, Pere Comas. Do changes in climate patterns in wintering areas affect the timing of the spring arrival of trans-Saharan migrant birds?. „Global Change Biology”. 11 (1), s. 12–21, 2005. DOI: 10.1111/j.1365-2486.2004.00875.x. (ang.). 
  21. ↑ a b Bård G. Stokke, Anders Pape Møller, Bernt-Erik Sæther, Goetz Rheinwald i inni. Weather in the breeding area and during migration affects the demography of a small long-distance passerine migrant. „The Auk”. 122 (2), s. 637–647, 2005. DOI: 10.1093/auk/122.2.637. (ang.). 
  22. ↑ a b Thomas Alfred Coward: The Birds of the British Isles and Their Eggs (two volumes). Wyd. 3. T. 2. Frederick Warne, 1930, s. 252–254. (ang.).
  23. ↑ Ian Sinclair, Phil Hockey, Warwick Tarboton: SASOL Birds of Southern Africa. Struik, 2002, s. 296. ISBN 978-1-86872-721-6. (ang.).
  24. ↑ David Sibley: The North American Bird Guide. Pica Press, 2000, s. 322. ISBN 978-1-873403-98-3. (ang.).
  25. ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 542. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego liczny oznacza zagęszczenie 100–1000 par na 100 km2, a bardzo liczny – 1000–10 000 par na 100 km2.
  26. ↑ Marcin Karetta: Atlas ptaków. Pascal, 2010. ISBN 978-83-7513-655-5.
  27. ↑ Robert A. Robinson, Dawn E. Balmer, John H. Marchant. Survival rates of hirundines in relation to British and African rainfall. „Ringing and Migration”. 24, s. 1–6, 2008. DOI: 10.1080/03078698.2008.9674375. (ang.). 
  28. ↑ Helen T. Riley, David M. Bryant, Royston E. Carter, David T. Parkin. Extra-pair fertilizations and paternity defence in house martins, Delichon urbica. „Animal Behaviour”. 49 (2), s. 495–509, February 1995. DOI: 10.1006/anbe.1995.0065. (ang.). 
  29. ↑ Anders Pape Møller: Sexual Selection and the Barn Swallow. Oxford: Oxford University Press, 1994, s. 245. ISBN 978-0-19-854028-1. (ang.).
  30. ↑ The housemartin flea. Natural History Museum. (ang.).
  31. ↑ Alfonso Marzal, Florentino de Lope, Carlos Navarro, Anders Pape Møller. Malarial parasites decrease reproductive success: an experimental study in a passerine bird. „Oecologia”. 142 (4), s. 541–545, 2005. DOI: 10.1007/s00442-004-1757-2. PMID: 15688214. (ang.). 
  32. ↑ S. Kaczmarek. Ectoparasites from nests of swallows Delichon urbica and Hirundo rustica collected in autumn. „Wiad Parazytol.”. 39 (4), s. 407–409, 1993. PMID: 8128730. (pol.). 
  33. ↑ Species factsheet: Delichon lagopodum. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-03-21]. (ang.).
  34. ↑ a b Species factsheet: Delichon urbicum. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-03-21]. (ang.).
  35. ↑ House Martin Delichon urbicum. [w:] BirdTrends [on-line]. British Trust for Ornithology. [dostęp 2019-09-10].
  36. ↑ House Martin. British Trust for Ornithology. [dostęp 2017-10-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-05)].
  37. ↑ Fuller RA, Tratalos J, Gaston KJ. How many birds are there in a city of half a million people?. „Diversity and Distributions”. 15, s. 328–337, 2009. doi:10.1111/j.1472-4642.2008.00537.x
  38. ↑ Population trends. [w:] House Martin [on-line]. Royal Society for the Protection of Birds. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-18)].
  39. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  40. ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
  41. ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 
  42. ↑ W. Shakespeare, tłum. J. Paszkowski, 1908: Makbet/Akt I. [dostęp 2019-09-10].

Bibliografia

  • Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: MULTICO, 2007, s. 189. ISBN 978-83-7073-474-9.
  • Karel Štastný: Ptaki śpiewające. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", 1993. ISBN 83-70663-80-X.
  • Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Closed Access logo alternative.svg
Autor: Jakob Voß, influenced by original art designed at PLoS, modified by Wikipedia users Nina and Beao, Licencja: CC0
Closed Access logo, derived from PLoS Open Access logo. Alternative version.
Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Delichon urbicum (Adrian Benko).jpg
Autor: adrian.benko, Licencja: CC-BY-SA-3.0
House Martin (Delichon urbicum), Chonkovce, Slovakia.
Delichon urbicum MHNT.jpg
Autor:
Didier Descouens
, Licencja: CC BY-SA 4.0
Eggs of Common House Martin. Collection of Jacques Perrin de Brichambaut.
Royal Arms of England (1367-1399).svg
Autor: Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Royal Arms of England and France (1395-1399), the Coat of arms of Richard II. The Arms of England of 1340 Royal Arms of England (1340-1367).svg impaled with the attributed arms Royal Arms of Edward the Confessor.svg of Edward the Confessor. Blazon: Per pale, I: Azure a cross flory and five martlets Or; II: Quarterly, 1 and 4: Azure semy-de-lis Or; 2 and 3: Gules three lions passant guardant in pale Or armed and langued Azure.
A mother flying back to housemartin nest.jpg
Autor: Michael Palmer, Licencja: CC BY-SA 4.0
A House Martin Delichon urbicum flying back to its nest, Kent, England.
Swallow flying drinking.jpg
Autor: sanchezn, Licencja: CC BY-SA 3.0
Jaskółka oknówka (Delichon urbicum) pijąca w czasie lotu nad basenem.
Delichon urbicum -Midtjylland, Denmark-8.jpg
Autor: Ómar Runólfsson, Licencja: CC BY 2.0
Common House Martins collecting mud for their nests in Midtjylland, Denmark.
Huiszwaluw zittend op schapenhek-4961660.webm
Autor: Marc Plomp , Licencja: CC BY-SA 3.0 nl
Common house martin (Delichon urbicum) resting on a fence.
Bysvale.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
A slide image of the housemartin flea - Ceratophyllus Ceratophyllus hirundinis (Curtis, 1826).jpg
Autor: Olha Schedrina / The Natural History Museum, Licencja: CC BY 4.0
A slide image of the housemartin flea - Ceratophyllus Ceratophyllus hirundinis (Curtis, 1826). A non-type female. Country of collection: United Kingdom. Year of collection: 1910.
Pacanów6pl.jpg
Koziołek Matołek w Pacanowie
Delichon urbicum.png
Autor: MPF, Licencja: CC BY-SA 4.0

Delichon urbicum map.
Yellow: breeding range

Blue: non-breeding range
Delichon urbica NRM.jpg
Autor: Uploaded by Aelwyn with the permission of the Author, who works with an expert in a bird ringing station in northern Italy (no harm was done to the animals depicted)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
A house martin (Delichon urbicum).