Okolicznik przyzwolenia

Okolicznik przyzwolenia – część zdania – rodzaj okolicznika, wyjaśniający jakie okoliczności mogłyby przeszkodzić w wykonaniu określonej czynności. Odpowiada na pytania: „pomimo czego”, „mimo co”, „wbrew komu”, „wbrew czemu”, „na przekór komu”, „na przekór czemu”^[1].

Połączenia z przypadkami

Każde pytanie o okolicznik przyzwolenia łączy się z innym przypadkiem^[1]:

• z dopełniaczem w pytaniach "pomimo czego" "mimo czego" np. Poszedł pomimo deszczu (dopełniacz).
• z celownikiem w pytaniach "wbrew komu" "wbrew czemu", "na przekór komu", "na przekór czemu" np. Upił się wbrew zakazowi (celownik).

Przyimek "mimo" może być używany z biernikiem zaimków "to" i "co" np. Mimo to rozpłakali się (biernik).

Zdanie podrzędnie złożone okolicznikowe przyzwolenia

Jest to zdanie, w którym okolicznik przyzwolenia zdania nadrzędnego został zastąpiony przez zdanie podrzędne (przyzwalające). Zdanie podrzędne mówi o niesprzyjających okolicznościach i przeszkodach, które jednak nie przeszkodziły w zajściu określonego zdarzenia wyrażonego w zdaniu nadrzędnym. Pytanie stawiane przez zdanie nadrzędne zdaniu podrzędnemu w tym rodzaju zdania to "pomimo czego", "mimo co", "wbrew komu", "wbrew czemu"^[2].

Charakterystycznymi wskaźnikami zespolenia zdania przyzwalającego są^[2][3]:

• chociaż (np. Maria kąpała się w jeziorze, chociaż była noc.)
• choć (np. Szliśmy aż dwie godziny, choć były sprzyjające warunki.)
• choćby (np. Choćby nam było przegrać tę walkę, musimy zaryzykować.)
• mimo że (np. Zjadłem ciastko, mimo że nie mogę tego robić.)
• pomimo że (np. Pomimo że nie lubię wycieczek, ta mnie szczególnie zainteresowała.)
• jakkolwiek (np. Jakkolwiek nie zrobił, wymierz mu ostrą karę.)

oraz starsze, już nieużywane^[2]:

• lubo (np. Lubo niebawem przyszedł do siebie, nie oglądał jednak telewizji.)
• by (np. Bym miał zrobić, nie ustąpię.)
• żeby (np. Żeby mnie wsadzili do najokrutniejszego więzienia, to ucieknę.)
• acz (np. Maria, acz senna i niezadowolona, pracowała niczym mrówka.)
• aczkolwiek (np. Fizyka ma wiele wspólnego z matematyką, aczkolwiek widać spore różnice.).

Przykłady zdań

• Piotr postanowił tańczyć (zdanie nadrzędne 1 stawia pytanie mimo co?), mimo że było bardzo późno.

• (zdanie nadrzędne 2 stawia pytanie mimo czego?) Żebyś mnie prosił nie wiem jak długo, nie dam się namówić na to ryzykowne przedsięwzięcie.

Imiesłowowy równoważnik zdania okolicznikowego przyzwolenia

Można także użyć imiesłowowego równoważnika zdania okolicznikowego przyzwolenia, które zazwyczaj zawiera słowo "nawet" lub "chociaż" np.^[2]:

• Nawet nie lubiąc prawa, trzeba go przestrzegać.
• Żył, nawet trując się.
• Nie będąc zdolny do przyjaźni, byłem przecież zdolny do wielkiej miłości.

Przypisy

Bibliografia

• Zenon Klemensiewicz: Zarys składni polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1953.
• Piotr Bąk: Gramatyka języka polskiego – zarys popularny. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1977. ISBN 83-214-0923-7.