Okręg (administracja NRD)

Okręgi NRD (1952–1990)

Okręg (niem. Bezirk) – jednostka podziału administracyjnego najwyższego szczebla, powstała w 1952 r. po likwidacji na obszarze NRD landów. Ich liczba wynosiła 14. W 1961 r. decyzją Rady Państwa Berlin Wschodni został ustanowiony osobną jednostką, wydzieloną z okręgu - "Berlin, stolica NRD" (niem. Berlin, Hauptstadt der DDR)^[1].

Okręgi pod względem powierzchni i liczby ludności były zbliżone do zachodnioniemieckich rejencji, jednak zasadniczo różniły je od nich brak autonomii i samorządu. Były one wyłącznie jednostkami administracji państwowej, których władze realizowały wytyczne władz centralnych.

Lista

Mapa	Okręg	Powierzchnia	Ludność (1989)	Gęstość zaludnienia [mieszk./km2] (1989)	Powiaty	Gminy
	Chociebuż (Cottbus)	8262 km²	884 700	107	15 (14 ziemskich i 1 miejski)	574
	Drezno (Dresden)	6738 km²	1 757 400	261	17 (15 ziemskich i 2 miejskie)	594
	Erfurt	7349 km²	1 240 400	169	15 (13 ziemskich i 2 miejskie)	719
	Frankfurt nad Odrą (Frankfurt (Oder))	7186 km²	713 800	99	12 (9 ziemskich i 3 miejskie)	438
	Gera	4004 km²	742 000	185	13 (11 ziemskich i 2 miejskie)	528
	Halle	8771 km²	1 776 500	203	23 (20 ziemskich i 3 miejskie)	684
	Karl-Marx-Stadt[a]	6009 km²	1 859 500	309	24 (21 ziemskich i 3 miejskie)	601
	Lipsk (Leipzig)	4966 km²	1 360 900	274	13 (12 ziemskich i 1 miejski)	422
	Magdeburg	11 526 km²	1 249 500	108	20 (19 ziemskich i 1 miejski)	655
	Neubrandenburg	10 948 km²	620 500	57	15 (14 ziemskich i 1 miejski)	492
	Poczdam (Potsdam)	12 568 km²	1 123 800	89	17 (15 ziemskich i 2 miejskie)	755
	Rostock	7075 km²	916 500	130	14 (10 ziemskich i 4 miejskie)	360
	Schwerin	8672 km²	595 200	69	11 (10 ziemskich i 1 miejski)	389
	Suhl	3856 km²	549 400	142	9 (8 ziemskich i 1 miejski)	358

Historia

Reforma administracyjna z 1952 roku

Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 r. Niemcy zostały podzielone na strefy okupacyjne zarządzane przez zwycięskie mocarstwa: Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, Francję i Związek Radziecki. Decyzją Międzysojuszniczej Rady Kontroli z 1947 r. dokonano likwidacji kraju związkowego Prusy oraz wchodzących w jego skład prowincji. W ich miejsce utworzono pięć nowych landów: Meklemburgię, Brandenburgię, Saksonię-Anhalt, Saksonię i Turyngię, które posiadały autonomię. Wraz z powołaniem do życia państwa wschodnioniemickiego we wrześniu 1949 r. landy systematycznie były podporządkowane władzom centralnym poprzez eliminację z życia publicznego polityków i partii opozycyjnych.

W lipcu 1952 r. Komitet Centralny Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności (SED) przyjął sobie za cel budowę socjalizmu w NRD. Jednym z jego elementów była przebudowa ustroju państwa, w oparciu o wzorzec radziecki, zakładający centralizację jego struktur i kres federalizmu. Obawiano się przy tym zbytniej samodzielności premierów poszczególnych landów^[2].

23 lipca 1952 r. wprowadzono w życie zapowiadaną reformę administracyjną na podstawie ustawy o dalszej demokratyzacji instytucji państwowych i funkcjonowaniu organów władzy państwowej w krajach Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Na jej mocy zlikwidowano dotychczasowe landy, zastępując je czternastoma okręgami, którym podporządkowano powiaty, zwiększając ich liczbę ze 132 do 217. Dotychczasowi posłowie do landtagów zostali członkami nowych Rad Okręgów, w zależności, w którym z nich byli zameldowani^[3].

W ciągu kilku kolejnych lat pozbyto się resztek federalizmu w postaci Izby Krajów, izby wyższej wschodnioniemieckiego parlamentu, w skład której wchodzili przedstawiciele rządów krajowych. Zniesiono ją w 1958 r., co kończyło proces budowy państwa unitarnego w NRD. Poprzedni ustrój terytorialny państwa uznano oficjalnie za element z imperialnej epoki i bastion myśli burżuazyjnej, wrogiej ludowi. Jednocześnie władze zachwalały nową strukturę terytorialną państwa podkreślając przy tym, że nowa struktura będzie bardziej spójna z wymogami nowych zadań jakie stoją przed państwem w drodze do budowy socjalizmu oraz zbliżenie się władzy do ludności^[4].

Ludność okręgów

Status Berlina

Berlin po 1945 r. był podzielony na cztery sektory okupacyjne, które były zarządzane przez cztery zwycięskie mocarstwa. Po powstaniu NRD i RFN w 1949 r. wschodnia część miasta została ogłoszona oficjalnie stolicą państwa wschodnioniemieckiego. Mimo to nadal miasto to nie posiadało żadnego prawnego statusu w ramach podziału administracyjnego NRD. Po 1952 r. władze państwowe myślały, aby wydzielić go jako osobny okręg. Ostatecznie dekretem Rady Państwa z 7 września 1961 r. Berlin Wschodni otrzymał status równorzędny pozostałym okręgom: stolica Niemieckiej Republiki Demokratycznej wykonuje obowiązki okręgu, jednak w oficjalnej nomenklaturze nosił oficjalna nazwę Stolica Berlin (Hauptstadt Berlin)^[1].

Administracja okręgu

Porównanie granic landów z 1947 r. z landami z 1990 r. na obszarze NRD

Najważniejszym organem władzy państwowej w okręgu była Bezirkstag, w skład którego wchodzili radni wybierani w wyborach powszechnych spośród list przedstawionych przez Front Narodowy, do którego należały partie polityczne zgrupowane wokół SED oraz inne masowe organizacje społeczne. Ich zadaniem było uchwalanie prawa miejscowego. W praktyce wobec monopolu partii komunistycznej ich funkcja ograniczała się do wykonywania decyzji władz na szczeblu centralnym. Pozycja rady w sprawowaniu władzy w okręgu w praktyce była bardzo niska. Faktyczna władza należała do lokalnego pierwszego sekretarza SED.

Likwidacja okręgów

Do zjednoczenia Niemiec przez cały okres najwyższym szczeblem podziału terytorialnego we wschodnich Niemczech pozostały okręgi. Wraz z rozpoczęciem rozmów nad zjednoczeniem rozpoczęły się dyskusje nad likwidacją okręgów i przywróceniem zlikwidowanych w 1952 r. krajów związkowych.

22 lipca 1990 r. Izba Ludowa NRD przyjęła ustawę o likwidacji z dniem 14 października 1990 r. dotychczasowych okręgów i utworzeniem w ich miejsce pięciu landów: Meklemburgii-Pomorza Przedniego, Saksonii-Anhalt, Brandenburgii, Saksonii i Turyngii.

Już 3 października 1990 r. zlikwidowano quasi-okręg Berlin Stolica, który został wchłonięty przez Berlin Zachodni.

Uwagi

Przypisy